arch/ive/ief (2000 - 2005)

Dirk Verhofstadt - broer én mentor van onze altijd optimistische premier - heeft nog eens een boek geschreven. Zijn eersteling uit 1982 heette "Het einde van het BRT-monopolie" (waar hij een fel voorstander van was). Nu twintig jaar later pakt de jongste van de broers V. uit met een "bescheiden bijdrage tot een nieuw liberaal offensief".

In de pers kreeg deze bijdrage veel lof. "Yves Desmet is lyrisch over het liberalisme van Dirk Verhofstadt" kopte De Morgen. In De Standaard der Letteren schreef Patrick Stouthuysen dat Dirk Verhofstadt "bij momenten op overtuigende wijze het debat aangaat met de antiglobalisten."

Overtuigend ? Gaat het hier om (dixit Desmet) "zonder overdrijving één van de betere Vlaamse politieke boeken van de afgelopen jaren ?" Om een werk dat "met kop en schouders uitsteekt boven wat hier te lande voor politieke analyse doorgaat" (Stouthuysen) ? Of is dit boek gewoon bestemd voor de recuperatie door de Verhofstadts van het andersglobalistisch verzet ? Zie ook de open brieven van Guy Verhofstadt aan de andersglobalisten.

Dat eerste minister Guy Verhofstadt grotendeels achter het boek van zijn broer staat, bleek eind 2002 in Humo (27/12/2002). De premier kreeg de vraag voorgeschoteld of hij aan het boek van broer Dirk "iets aan de tekst veranderd heeft voor het boek gedrukt werd ?" Guy Verhofstadt: "Ik heb het gelezen voor het verscheen, dat lijkt me vrij normaal. Maar ik heb niks veranderd. Ik ben geen censor. Over het algemeen ben ik het eens met wat hij schrijft, maar voor mij had hij geen lans hoeven breken voor het stemrecht voor migranten. Ik ben altijd meer een voorstander van een makkelijke nationaliteitsverwerving geweest."

* Wat zou Dirk vinden van deze uitgangsvragen ?

"Het menselijk liberalisme" noemde Dirk Verhofstadt zijn boek. Hij is tegen een hele serie bijvoeglijke naamwoorden die vaak aan de term liberalisme verbonden worden. Waarom spreken van 'sociaal' liberalisme als het liberalisme op zich al sociaal is, redeneert hij.

De ondertitel van het boek luidt: "Een antwoord op het antiglobalisme". Dirk Verhofstadt begint zijn boek met het protest tegen de bijeenkomst van de G7 in Seattle en later in Genua. En dan: 11 september. De dag "dat de droom van een vreedzame 21ste eeuw compleet aan scherven lag". "Wat zijn de oorzaken van het succes van de antiglobalisten ? Wat bezielt moslims om met terreurdaden duizenden westerse burgers te doden ?"

"De zoektocht naar de antwoorden op deze vragen is noodzakelijk" schrijft Dirk Verhofstadt.

Maar stelt hij wel de juiste vragen ? Wat zou hij vinden van deze varianten: "Wat zijn de oorzaken van het protest van de antiglobalisten ?" "Wat bezielt mensen om met terreurdaden mensen te doden ?"

* De vrijheid van een paard met oogkleppen

Vrijheid is hét sleutelbegrip in heel het boek van Dirk Verhofstadt. Hij neemt het op in bijna elke tussentitel. Wat resulteert in een inhoudslijst met combinaties van vrijheid met andere begrippen zoals: "vrijheid en democratie', 'vrijheid en vooruitgang', 'vrijheid en verdraagzaamheid' ...

Prachtig, zo'n boek over vrijheid in al zijn aspecten. Wie - behalve extremisten van links en rechts - wil er trouwens onvrijheid ?

Verhofstadts vrijheid is echter niet die van een onafhankelijke denkend mens die wars van elk dogma naar waarheid en werkelijkheid zoekt. Neen, hij bekijkt de wereld door de bril van wat Yves Desmet een "ideaaltheoretisch liberalisme" noemde.

Wat bijvoorbeeld te denken van volgende retoriek ? "In tegenstelling tot de andere ideologieën heeft het liberalisme zich alleen verzet als vrijheden en mensenrechten in het gedrang kwamen". (p. 21) Dat er ook sociale mensenrechten bestaan en dat het de socialisten waren die daar, in tegenstelling tot de meeste liberalen, voor gestreden hebben, het is Verhofstadt ontgaan.

Er staan nog zinnen in het boek waar je je blauw kan aan ergeren. Enkele voorbeelden.

- "Het protest van de vakbonden tegen globalisering is gewoon absurd." (p. 170) Op dezelfde pagina heeft Dirk V. het over het "egoïsme en groepsbelangen" van protesterende arbeiders. Vreemd dat hij daar aanstoot aan neemt. Want elders verheerlijkt hij het individueel initiatief (toch ook niet alleen uit 'altruïsme' ondernomen) als motor van de vooruitgang.

- "De grootste misvatting bij antiglobalisten is dat globalisering leidt tot meer armoede en ellende in de wereld. Alle cijfers en vergelijkingen wijzen op het tegendeel. Landen die hun grenzen openstellen voor handel groeien sneller dan landen die hun economieën afschermen." (p. 216) De waarheid is dat vooral landen die een combinatie van afscherming en openstelling hanteren, goed groeien. Waar men alles open gooide, liep het fout (met Argentinië en het 'van de staat verloste' Congo als 'modelvoorbeelden').

- "Consumenten zijn volkomen vrij om te kopen, te dragen of te eten wat ze zelf willen." (p. 236) Je moet het maar willen geloven.

- "Met vrijhandel is niets mis, zolang de arme landen dezelfde rechten hebben als de rijke." (p. 219). Je moet maar wereldvreemd zijn: armen en rijken die dezelfde rechten hebben.

Ziehier een citaat dat Verhofstadt misschien op andere gedachten kan brengen. Het komt van de Genste ethicus Koen Raes (De Morgen - 12/6/02): "De markt, zoveel is duidelijk, houdt niet van de zwakkere medemens. Het weze omdat hij niet of onvoldoende kan werken, het weze omdat hij geen geld heeft. Tegenmacht, die is er precies nodig om de zwakkeren te beschermen. Dat is het verhaal van de sociale strijd. Wie meent dat die gedachte geschiedenis zou zijn geworden, wordt vriendelijk verzocht het kapitalistisch wereldsysteem wat nader te bekijken. Want het is precies door hun gebrek aan macht dat ontwikkelingslanden vandaag moeten plooien voor, bijvoorbeeld, de octrooien die hen volledig afhankelijk maken van de leveranciers van genetisch gemanipuleerde gewassen of die het verspreiden van levensreddende geneesmiddelen verhinderen. Wie noch geld noch macht heeft, tja, die gaat onderuit."

* In hoeverre is vrijheid (nog) wel mogelijk ?

Vrijheid is een lastig begrip. Spreek er met psychologen, sociologen en filosofen over en je zult de vraag krijgen of vrijheid niet een illusie is, 'gedetermineerd' als we zijn door erfelijke kenmerken, opvoeding, sociale omgeving ... Ik herinner me hoe ik bij het begin van mijn studies 'Pol & Soc' enkele weken met een zwaar hoofd rondliep na de confrontatie met filosofen die mijn te 'naïeve' visie op vrijheid de grond in boorden.

Een ander probleem is dat, zoals Dirk Verhofstadt noteert, 'vrijheid' nooit onbeperkt kan zijn. Zijn eerste hoofdstuk begint met de definitie van de vrijheid uit de Franse Revolutie en artikel 4 van de Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger uit 1789: "De vrijheid bestaat er in te mogen doen wat de rechten van een ander geen schade toebrengt."

"Het liberalisme verwerpt alle beperkingen die het individu beletten zich geestelijk en materieel te ontwikkelen voor zover het daarmee niet de vrijheid en het geluk van de medemens aantast" voegt Verhofstadt er aan toe.

Als je vanuit deze negatieve omschrijving denkt aan de huidige overbevolking, kan je de vraag stellen: is vrijheid nog wel mogelijk ?

Zie hoe steeds meer aspecten van het leven - het wegverkeer bijvoorbeeld - zodanig gereglementeerd worden dat je de bomen door het bos van de verbods- en gebodsborden niet meer ziet.

Overigens had Verhofstadt zijn boek kunnen openen met een meer sociale omschrijving van vrijheid. Eentje in deze stijl: "De vrijheid bestaat er in zelf te kunnen meebeslissen over de relaties die je met jezelf, met andere mensen en de wereld aangaat."

* VTM-wegbereider trapt op eigen staart

Eén van de interessantste hoofdstukken uit Verhofstadts boek is dat over "Vrijheid en vrouwen". De strijd van vrouwen voor gelijke rechten laat zich makkelijk beschrijven als een strijd voor meer vrijheid.

Verhofstadt is echter niet naïef: naast veel vooruitgang ziet hij ook factoren die de vrijheid voor de vrouw weer dreigen in te perken: "het oprukkende islamitisch en christelijk fundamentalisme", criminele organisaties en mensensmokkelaars, alsook "het door de reclame opgelegde schoonheidsideaal". "Miljoenen vrouwen worden door de reclame, de filmindustrie, de televisiewereld, de pulpbladen en muziekbusiness psychisch bewerkt en een schuldgevoel aangepraat. Het leidt tot een voortdurende strijd van meisjes en vrouwen met hun eigen lichaam, met depressies en regelrechte verminkingen tot gevolg."

Tussen haakjes: dat de televisie in deze echt een boosdoener is, bleek op Polynesische eilanden waar de vrouwen die er 'goed geschapen' zijn, zich na de komst van de t(e)rreurbuis plots grote zorgen over hun figuur begonnen te maken.

Als Dirk Verhofstadt dan vraagt "hoe we de positie van vrouwen best kunnen verbeteren", heeft hij het merkwaardig genoeg niet meer over de media. Herinner u, toen het BRT-'monopolie' nog bestond, bestreed Verhofstadt dat. Hij wou commerciële televisie en zou er ook jarenlang voor werken. Heeft hij daar nu spijt van ?

* Het kapitalisme: motor van de bevrijding van de vrouw ?

Verhofstadt verwondert er zich over dat zoveel vrouwen hun heil zoeken in "de slipstream van socialistische en marxistische bewegingen". "Dat is raar" schrijft hij "want in heel wat voormalige socialistische heilstaten ruilden de vrouwen hun onvrijheid tegenover hun echtgenoot en gezin in voor een nog grotere onvrijheid voor de staat." Dat heel wat "voormalige socialistische heilstaten" de vrouwen wel degelijk vooruit hielpen Verhofstadt schijnt het niet te weten. Maar zie hoe de Chinese communisten - de verwerpelijke maoïsten ... - bv. het inbinden van de voeten afschaften én de Chinese vrouwen toegang gaven tot alle soorten jobs.

Verhofstadt haalt er Luuk van Middelaar bij, bekend van interviews waarin hij zich opwierp tot 'jong en fris' verdediger van het kapitalisme. Verhofstadt vindt net als de Nederlander dat het kapitalisme dé motor is achter de bevrijding van de vrouwen. Er is een stevige reden waarom het kapitalisme de vrouwen wil 'bevrijden': "Economische groei vereist de inzet van vrouwen op de arbeidsmarkt." Dat vrouwen zo herleid worden tot 'human resources' (menselijke grondstoffen), dat is Verhofstadt ontgaan.

Toch is ook volgens Verhofstadt het kapitalisme "onvoldoende om vrouwen een volwaardige plaats in de samenleving te bezorgen. Het liberalisme kan dat wel. Het liberalisme respecteert en verdedigt immers de rechten van elk individu."

We zien hier een methode die Verhofstadt meermaals toepast: als het kapitalisme niet mooi genoeg voor de pinnen komt, maakt hij snel het onderscheid met het liberalisme. Dat is voor hem niet dé ideologie van het kapitalisme, maar een kracht die er buiten staat en die het 'losgeslagen' kapitalisme wil vermenselijken. Dat we dit onderscheid dan ook moeten maken tussen de planeconomieën van het voormalige Oostblok en het socialisme als ideologie die naar een betere wereld streeft, dat lezen we bij Verhofstadt niet.

Verhofstadt neemt overigens ook afstand van heel wat liberale partijpolitieke opstellingen. "De kans lijkt gering dat dit boek ooit door een VLD-congres als ideologisch programma zou worden goedgekeurd" schreef Yves Desmet die stelde dat het boek genoeg munitie geeft om "de verzamelde liberale excellenties dagenlang te jennen". En waarom heeft Desmet dat dan nooit gedaan ... ?

* Als je de problemen niet ziet ...

Een andere methode waarmee Verhofstadt zich herhaaldelijk en wellicht onbewust uit de slag trekt, is door aan de oppervlakte der dingen te blijven.

Dat komt treffend tot uiting in 'Vrijheid en biodiversiteit'. Hierin beschrijft hij hoe tal van dierlijke en plantaardige levensvormen met uitroeiing bedreigd worden. Uitgebreid gaat hij in op de activiteiten van dierenorganisaties (genre GAIA) waarvan je je echter kan afvragen of dit soort 'clubs' het milieudenken niet meer vertroebelen dan goed doen. Onder andere omdat ze veel emotionaliteit opwekken en soms de indruk wekken dat als we maar wat liever omspringen met poes en kanariepietje, alle milieuproblemen zichzelf oplossen.

Dat we ondertussen in tal van streken op aarde (met name in monstersteden zoals Mexico City met 20 miljoen inwoners) een ecologische apocalyps aan het creëren zijn, Verhofstadt beschrijft de volle draagwijdte van die en andere ecologische problemen niet.

De oppervlakkige bespreking van de problemen door Verhofstadt, doen denken aan Patrick Dewaels boekje 'De gevaren van het Blok' (Houtekiet 2001). Als Dewael schrijft over de risico's van een extreem-rechts gemeentebestuur (p. 39) raakt hij niet verder dan dat er in Franse gemeenten onder FN-bestuur, "opeens talloze boeken in de bibliotheek verdwenen" ... Alsof er in die FN-gemeenten niets ergers aan de hand is ...

Als je de ernst van de problemen niet kan of wil zien, begrijp je natuurlijk ook niet dat er radicaal andere oplossingen nodig zijn dan die van het met het kapitalisme flirtende liberalisme.

* "Een gecontroleerde vrije markt"

Dat we voor onze ecologische en andere problemen geen dictatoriale 'neo-communistische' 'oplossingen' nodig hebben, daar kunnen we het met Verhofstadt roerend over eens zijn. De communistische gelijkschakelarij werkt al te verlammend en zoals Verhofstadt opmerkt, was de milieupolitiek van de voormalige communistische landen niet bepaald een succes. Hij voegt er wel niet aan toe dat het nieuwbakken (semi-criminele) kapitalistische regime in Rusland er een nog erger zootje van maakt.

Welk 'systeem' zou wel een succesvolle ecologische aanpak kunnen realiseren ? Hebben we daarvoor niet nood aan een soort van democratisch - vrijheidslievend - socialisme waarin de belangen van de bevolking vooropstaan en die belangen door dat volk zelf gezamenlijk kunnen behartigd worden ?

Verhofstadt zet zelf een stap in die richting: "De enige manier om economie en ecologie min of meer te harmoniëren is een gecontroleerde vrije markt." En dan geeft hij een serie voorbeelden, gaande van quota's voor visvangst tot steun aan biolandbouw.

* Zolang het maar 'nuttig' is

Onze liberale denker heeft het toch maar mooi geschreven: "Een gecontroleerde vrije markt." Zelfs hij ontsnapt niet aan regels die door de samenleving aan de 'vrijheid' van de economie moeten opgelegd worden.

Nu staat hij in deze niet alleen. Ook beursspeculant Georges Soros pleit voor overheidsingrijpen om de 'losgeslagen' markt te beteugelen. Zelfde geluid bij Joseph Stigliz, een ex-topeconoom van de Wereldbank die zich afzet tegen het 'te eenzijdige' beleid van Internationaal Muntfonds en Wereldbank. Verhofstadt, Soros, Stigliz: een trio dat in tegenstelling tot ultraliberale hardliners, wel het nut beseft van een goed georganiseerde staat voor de markteconomie. Maar ze blijven denken binnen de grenzen van het kapitalisme. De samenleving én de democratie blijven daaraan ondergeschikt.

Dat blijkt ook in Verhofstadts hoofdstuk 'Vrijheid en biodiversiteit.' Biodiversiteit: dat is natuur herleidt tot zijn bruikbare verscheidenheid. Verhofstadt blijft een 'utilitarist': het moet 'nuttig' zijn. Zo eindigt hij zijn stukje ook: "De reden om soorten te beschermen ligt volgens Feinberg" (één van de vele auteurs die hij citeert) "in het feit dat door het uitsterven van soorten mogelijke of toekomstige menselijke belangen geschaad worden." Belangen ...

* Zoals Paulus op weg naar Damascus ?

Het rare is dat iemand die zo sterk in 'belangen' denkt, uiteindelijk met een oplossing komt die haaks op zijn eigen denken staat. Want hoe willen zowel Dirk als Guy Verhofstadt de kritiek van de antiglobalisten van antwoord dienen ? De heren pleiten in navolging van onder andere Noreena Hertz, voor nog meer liberalisme én voor een 'ethische globalisering'.

Je ziet van hier dat beursspeculanten daar een luisterend oor zullen voor hebben. Dat zij hun belangen door ethische regels laten verstoren. Wat zullen wapenhandelaars en diamantontginners in oorlogsgebieden doen als ze de wijze woorden van de broers Verhofstadt aanhoren ? Zullen ze zoals Paulus op weg naar Damascus, van hun paard gebliksemd worden en hét licht aanschouwen ? Maar de heer Paulus - zo beweren althans sommige vorsers naar de oorsprong van het christendom - had wel 'een belang' in zijn 'bekering'. De man was een Romeins geheim agent die het christendom tot een voor Rome onschadelijke godsdienst omwerkte. Opletten dus met commercanten die opeens heiliger dan heilig zouden worden.

* "Een vet varken beseft niet ..."

De wapenhandelaars van daarnet, die sleurde ik er niet zomaar bij. In een interview in Humo (21 mei 02) gaf Dirk V. een opsomming die begint met "schuldkwijtschelding voor de armste landen" en eindigt met "de wapenhandel drastisch aan banden leggen: het komt allemaal neer op meer vrije handel, niet minder. Dat is de enige manier om vooruit te gaan."

De vrije handel gaat dus een eind maken aan de wapenhandel ... Wat kan het leven mierezoet zijn.

Te gek om los te lopen, dat 'ethisch' liberalisme van de Verhofstadts. Zijn ze door hun topfuncties in het huidig politiek bestel stekeblind geworden ? Of geldt hier gewoon het oude Vlaamse gezegde: "een vet varken beseft niet wat een mager varken mankeert". Waarmee niet beweerd is dat de Verhofstadts varkens zijn ... Wel dat iemand die vanuit het comfort van de macht over vrijheid kan filosoferen - Dirk V. werkt als 'adviseur van Vlaams burgemeester Patrick Dewael, hij is er vrijgesteld om te lezen en te denken - tot een heel ander vrijheidsbeeld komt dan de 'gewone' man of vrouw die hard voor zijn/haar bestaan moet werken en voor wie bv. sociale rechten (waaronder syndicale) een heel andere betekenis hebben.

* 'Ducktators' van het eigen gelijk

Het logisch gevolg van het blind geloof van de Verhofstadts in de suprematie van hun eigen liberalisme, is dat ze het beiden zover drijven dat ze andere ideologieën (met name het echte socialisme, niet het sociaal-populisme van SPA) hun bestaansrecht ontzeggen. Daardoor maken ze een echte politieke strijd onmogelijk en propageren ze - zonder het blijkbaar zelf te beseffen - een dictatoriaal model geleid door technocraten.

Zowel Guy als Dirk verklaarden recent dat de strijd tussen de ideologieën voorbij is, dat er enkel nog een strijd is tussen conservatieven en progressieven. En zij zijn natuurlijk de progressieven.

"Conservatisme staat haaks op liberalisme" titelde Dirk zijn opiniestuk in De Morgen van 10 juni waarin hij zich afzette tegen zowel het 'defaitisme' van de antiglobalisten als tegen het egoisme van de marktfundamentalisten, zowel tegen de Sovjet-Unie (waarmee de antiglobalisten op één hoop gegooid worden), als tegen de Verenigde Staten (niet omdat de V.S. zich marktfundamentalistisch opstellen, maar omdat ze door protectionisme de vrije markt saboteren).

In feite zeggen de broers Verhofstadt niets anders dan "wij zijn de goeden, de anderen zijn de slechten".

* Wat is er mis met een genuanceerd conservatisme ?

De slechten, dat zijn allemaal conservatievelingen (antiglobalisten en vakbondsmensen inbegrepen) die (dixit Verhofstadt in De Morgen) "groepsbelangen en extreem eigenbelang boven het algemeen belang en de rechten van de mens plaatsen."

Nu moet je echter geen verstokte conservatief zijn om te beseffen dat we op heel wat gebieden best wat behoudsgezinder mogen zijn: denk aan het bewaren van de natuur, het respecteren van wezenlijke tradities, de bescherming van het leven ook, wat maakt dat zelfs iemand die voor het recht op een vrij gekozen levenseinde is, toch de bekommernisssen kan delen van christen-democraten die tegen euthanasie zijn.

Een genuanceerd conservatisme is nog zo dom niet. Lees het interview met de Britse conservatieve denker Roger Scruton in Knack van 18 december maar eens. De man komt vanuit zijn conservatisme tot de visie dat de andersglobalisten zich terecht zorgen maken. Hij pleit zelfs ronduit voor "niet meer, maar voor minder globalisering". Iets wat niet eens alle andersglobalisten hem na doen.

* 30.000 jaar geleden

Het vooruitgangsgeloof van de Verhofstadts doet in al zijn (schijnbare) 'naïviteit' soms gewoon kinderlijk aan.

De broertjes zouden het boek 'Jurassic Park' eens moeten lezen. Michael Crichton schreef daarin: "Dertigduizend jaar geleden, toen de mensen in Lascaux grotschilderingen maakten, werkten ze twintig uur per week om zich van voedsel, kleding en onderdak te voorzien. De rest van de tijd konden ze spelen of slapen of doen waar ze zin in hadden. Ze leefden in een natuurlijke wereld, met schone lucht, schoon water, mooie bomen en zonsondergangen. Denk je eens in. Twintig uur per week. Dertigduizend jaar geleden."

Het is een huizenhoog cliché, maar als we met zijn allen wat meer naar evenwicht zouden streven in plaats van eenzijdige doelen na te streven, dan zouden we er samen een stuk beter voor staan. Gezonder, gelukkiger, genietbaarder ... Misschien beseffen de Verhofstadts dat ooit in hun oude dag, in hun buitenverblijfjes in Toscane ... Wanneer ze niet meer de politieke uithangborden zullen zijn van een kapitalistisch systeem waarvan ze de gebreken door hun geschriften proberen te camoufleren in ruil voor de postjes en het maatschappelijk aanzien dat het systeem hen verschaft. Postjes en aanzien waarvoor de Verhofstadts zich zelfbedriegen, dé voorwaarde om vervolgens als 'stralende leiders' de anderen te kunnen meetrekken.

Ik hoop dat Dirk Verhofstadt en ik zelf stokoud worden en dat we over een jaar of veertig als we beiden nog wat wijzer zullen zijn en niet meer voor de centen moeten werken en schrijven - gesteld dat de pensioenen dan nog uitbetaald worden, je weet maar nooit, met al die belastingsverlagingen - dat we dan dus eens in alle onbevangenheid, over liberalisme en socialisme zullen kunnen discussiëren.

Want, dit wil ik ook nog kwijt: er staan veel zinnige dingen in 'Het menselijk liberalisme'. Liever de schrijver van dit boek als mentor van de premier, dan één of andere Cheney-achtige oliewolf.

Jan-Pieter Everaerts

P.S. Wie het boek van Verhofstadt verder wil ontdekken (in de bespreking kwamen noodgedwongen maar enkele delen aan bod): Uitgeverij Houtekiet 2002, ISBN 90 5240 671 5.

* Nawoord: "Europa ondergraaft onze welvaartsstaat"

Bij het afwerken van de eerste versie van dit artikel vonden we in De Morgen volgende uitspraken van minister van Sociale Zaken Frank Vandenbroucke (SPA) die een ander licht werpen op de door VLD'ers zo geprezen liberale Europese constructie.

Frank Vandenbroucke: "Nu al wordt de solidariteit in de sociale sector zwaar op de proef gesteld. (...) Als Europa in deze richting verder gaat blijft er van de welvaartsstaat straks niet veel meer over dan een markt voor persoonlijke veiligheid en verzekeringsproducten."

Dat het bij de sociaal-populisten van SPA begint te dagen dat ze niet langer de verlokkingen van de 'vrije markt' moeten nalopen, bleek ook uit het opiniestuk (De Morgen 19/6) dat Caroline Gennez, voorzitster van Animo (jongerenafdeling SPA) schreef in antwoord op het boek van Dirk Verhofstadt.

Eén citaat daaruit om nog eens komaf te maken met de 'vrije ethische markt'. "Een contradictio in terminis" noemt Gennez dat. "Wat een markt tot een ethische markt maakt, heeft niets met het functioneren van de markt (en dus eraan gekoppeld het kapitalisme en liberalisme) te maken. Dat geeft Verhofstadt zelfs impliciet toe. Het ethisch functioneren van een economisch systeem heeft alles te maken met maatschappelijke voorwaarden, instituties en structuren die buiten de context van de markt gerealiseerd worden, sterker nog, die de markt met zijn eigen logica niet tot stand kan brengen. Verhofstadts geloofsgenoot Robert Murdoch omschreef die 'ethische correctie van de markt' bitter als 'socialisme'."

(DIOGENE(S) nr 35)