Moord, oproep & media, 2: conclusies: mediafouten + ontbrekende puzzlestukken

We hebben in het overzicht al tal van fouten en hiaten in de berichtgeving opgemerkt.

Zetten we voor de duidelijkheid de ergste fouten nog even op een rijtje. Daarna volgen de belangrijkst 'hiaten'.

1) De media stelden zich overwegend op aan de kant van regering en overheden in het algemeen, iets waaraan vooral de omroepen zich bezondigden. Soms duurde het dagen voor men kritiek op regering en overheid aan bod liet komen.

Opvallend was ook hoe "De Zevende Dag" een debat met één iemand van AEL zo organiseerde dat men hem al op voorhand in een verloren positie plaatste: Ahmed Azzuz mocht het op 24/11 opnemen tegen maar liefst 4 (à 6 als je de journalist en het publiek meetelt) tegenstanders. De media maakten zich ook zeer verdienstelijk door overal tegenstanders van AEL op te sporen.

2) Steeds weer werd Dyab Abou Jahjah gedemoniseerd, waarbij men hem steevast voorstelt als iemand die geen dialoog wil en men hem door zijn tegenstanders (zonder kritiek daarop) laat vergelijken met Filip De Winter, met wie die zelfde tegenstanders (Janssens, De Gucht ...) nochtans wel dialogeren. Van twee maten en twee gewichten gesproken ... Overigens vraagt AEL continu om een dialoog.

3) Manipulatie van beelden, getuigenissen ... Het strafste voorbeeld hiervan betreft de eindeloos herhaalde (op televisie + met foto's in de pers) scène met een kwade Abou Jahjah tegenover Luc Lamine, zonder dat men erbij vermeldt dat er eerst met 'pepperspray' door de politie gespoten werd. Iets wat nochtans zowel door beelden op VRT van vrijdag 29/11 getoond werd (zonder dat men er de kijker op wees) als door Jef Lambrecht (VRT-radiojournalist) in een debat op de Antwerpse Radio Centraal (30/11) bevestigd werd. Waarom getroostte niemand zich de moeite om duidelijk te maken aan de hand van de beelden waarom Abou Jahjah kwaad was op Luc Lamine ? Uit schrik voor de politie ?

4) Het 'taalgebruik' was soms ronduit slordig, gekleurd ... Zie de voorstelling van AEL als 'straatteroristen', als 'criminelen' en als "nog rechtser dan het Blok" (terwijl AEL wel samenwerkt met het radikaal-linkse PVDA).

5) Soms werd de berichtgeving ronduit 'gevaarlijk' zoals die in Het Laatste Nieuws dat op zijn cover het non-bericht plaatste dat er wapens bij AEL gevonden waren. Wordt HLN hiervoor vervolgd ?

6) Tal van aspecten werden verzwegen. Waarom vernamen we bijvoorbeeld zelden iets over de SPA- perikelen van tal van AEL'ers (een gegeven dat helpt de aversie van Detiège en Janssens t.o.v. AEL te verklaren) ? Waarom vermeldde men (behalve 2 maal in Le Soir) nooit de banden van AEL met PVDA ? Waar bleef de informatie over het optreden van Vlaams Blokkers op straat ?

Met dit punt 6 zitten we al bij het volgende overzicht.

II. Een dozijn ontbrekende puzzlestukken

1) Als je er achteraf op terugkijkt is het bijna niet te geloven hoe weinig we op een volledige week te weten kwamen over slachtoffer en moordenaar. Ik kan me niet herinneren van één van beiden ergens één foto gezien te hebben, terwijl het gezicht van Abou Jahjah overal te zien was ! Wie had er eigenlijk een moord gepleegd ? Wie werd er vermoord ? Waarom werd alle aandacht meteen afgeleid naar Abou Jahjah ?

2) Opvallend was ook hoe weinig 'gewone' mensen, in dit geval de direct betrokkenen, aan het woord kwamen.

3) De moord op de jongeman - een voorbeeld, geen 'kutmarokkaantje' - werd bijna nooit - behalve op Indymedia - geplaatst in een trieste rij van 'blanke' Belgische moorden op Marokkanen:

- de Marokkaanse ouders die mei 2002 in Schaarbeek vermoord werden door Hendrik Vyt, een Vlaams Blok-sympathisant van 79.

- de jonge 'Mustahpa' (25 jaar) die op 25 augustus in Gilly door Louis Dardenne (62) werd doodgeschoten toen hij in diens tuin zijn bal wou terughalen;

- en nu dan Mohamed Achrak, vermoord door een oude zonderling van 66, met ook alweer racistische gedachten.

Dat zijn dus vier 'onschuldige' Marokkanen op zo'n zes maanden.

Daarnaast zijn er de al dan niet 'schuldige' slachtoffers van politiekogels. Anderhalf jaar geleden schoot een agent een Marokkaan neer op de Turnhoutsebaan in Antwerpen. Dit jaar werd een allochtone jongen in Hasselt door de politie doodgeschoten, iets wat enkele jaren geleden ook nog een Brusselse jonge allochtoon 'overkwam'.

Een allochtone politica verwoordde haar protest zo: "ik ben het beu naar begrafenissen te gaan van doodgeschoten Marokkanen."

In die contekst kan je de woede-uitbarsting over wéér een moord al wat beter begrijpen.

4) Als de moord een racistische moord was of een combinatie van racistische ideeën en mentale stoornissen, dan had men moeten nagaan wat het aandeel van de racistische haatcampagne is die het Vlaams Blok nu al jaren voert via onder andere huis-aan-huis-drukwerk. De wijze waarop praktisch nergens in de media naar het Blok gewezen werd én de manier waarop zowel (o.a.) VTM en VRT Filip Dewinter als "wijze, kalme politicus" het woord gaven is hemeltergend en getuigt van een bijna verdwenen gevoel voor journalistieke waakzaamheid tegen het Blok-extremisme.

Er zijn redenen om aan te nemen dat het aan de macht komen van de liberaal Tony Mary de waakzaamheid van de VRT-journalisten tegenover het Blok geen goed deed. Voorganger Bert De Graeve zette zich scherp af tegen het Blok en was zelf een politieke benoeming van de vroegere CVP- mediaminister Eric Van Rompuy. Met de door de regering Dewael aangestelde Mary gaat het meer de blauwe kant op, getuige ook de manier waarop liberalen tegenwoordig hun opwachting maken in de VRT- studio's (zie de herhaalde optredens van Bart Somers, het debat van Ahmed Azzuz met drie liberalen tegenover hem op zondag 24/11, ...).

In het Zevende Dag-debat van 1/12 zat zowaar de grootste Vlaamse oppositiepartij niet mee aan tafel maar wel het Vlaams Blok ! In de tijd van De Graeve zou dit nooit gebeurd zijn. Slikken ze dit bij CD&V ?

5) Wat compleet ontbrak is structureel denken: niets over de neoliberale politiek van belastings voordelen voor het bedrijfsleven, van de onbestaande strijd tegen fiscale fraude, waardoor de overheid de middelen te kort komt om een goed beleid te voeren.

Net zoals de door de liberalen uitgedokterde kieshervormingen leiden tot een personalisering van de politiek - weg van de voor de liberalen vervelende links-rechts tegenstellingen - zo leidden de discussies in de media steevast tot een personalisering van de problemen. Zie hoe heel de discussie over AEL vernauwd wordt tot Aou Jahjah.

Maar het is niet zozeer AEL dat het Vlaams Blok stemmen levert, wel de politieke onwil van de zich in een paternalistisch-betuttelende en tegelijk neoliberale politiek inschrijvende Belgische en Vlaamse overheden.

6) We hoorden ook geen kritiek op de wijze waarop SPA en Agalev aan het neoliberale beleid meewerken. Heel de kritiek daarover van de anti- en andersglobalisten, lijkt door de journalisten van de massamedia alweer compleet vergeten te zijn.

Geen verklaringen ook waarom de kern van AEL bestaat uit jonge allochtonen die vroeger voor SPA werkten. Een SPA die niet meer socialistisch is, een SPA die de allochtonen in de kou laat omdat de partij zich meer en meer vooral tot de doorsnee Vlaming richt.

7) Geen woord in al de mediadiscussies over echt linkse alternatieven van anti- en andersglobalis ten en van radikaal-linkse partijen.

Merkwaardig hoe er een 'mediacordon' tegenover de PVDA bestaat. Die partij ontpopte zich tot de belangrijkste medestander van AEL maar dat werd bijna nergens meegedeeld. Ook werd er in de massamedia nergens melding gemaakt van het proces dat Annemie Mels, de vrouw van PVDA-kopman Kris Merckx in Amsterdam op 10 december wacht omdat ze pamfletten uitdeelde waarop Bush met Hitler vergeleken werd. "Belediging van een bevriend staatshoofd" heet de aanklacht. Belediging voor wie ?

Bij het maken van dit overzicht hebben we het bijgehouden, het aantal vermeldingen in de door ons gevolgde media van PVDA/PTB. We kwamen tot de indrukwekkende slotsom van 2 vermeldingen.

Twee keer in Le Soir. Het bericht over hoe de krant door PTB-leden op een vergadering voor Abou Jahjah aan de deur gezet werd, hadden we al. Een week eerder (25/11) bracht Le Soir een kort artikeltje getiteld: "Ligue arabe européenne / Une liste électorale avec le PTB ?" 'M. Vdm' schreef dat Abou Jahjah aankondigde een lijst te presenteren bij de volgende verkiezingen en dat in een alliantie "avec d'autres formations". "Le PTB "a déjà repondu présent en rappelant son soutien à AEL 'dans son opposition à la guerre en Irak, à l'impérialisme américain et dans son soutien au peuple palestinien'." Waarna Le Soir - in tegenstelling tot de internationale agenda van de PVDA - meldde dat Abou Jahjah stelt dat het belangrijkste binnen zijn programma "de strijd is tegen de discriminaties op school, inzake woningen en op de arbeidsmarkt".

Nog een vraag hierbij: als de massamedia er zo goed in slagen om de PVDA en al zijn initiatieven (Geneeskunde voor het Volk, SOS Irak ...) dood te zwijgen - iets wat alleen door sommige media (VRT, De Standaard ...) doorbroken wordt in periodes van grote betogingen (top van Laken, STOPUSA-betoging ..) - waarom deed men dit dan niet met AEL ? In het geval van de PVDA werpt die methode immers vruchten af: de partij haalt een verwaarloosbaar verkiezingsresultaat en dat komt heus niet alleen omdat de mensen niet meer in het communisme geloven.

Waarom hebben Knack en de andere media Abou Jahjah tot cover-held uitgeroepen daar waar ze dat eerder ook al niet deden met antiglobalistische voormannen/vrouwen ?

Het antwoord op deze vragen is dat de links-rechts-tegenstelling die door PVDA en antiglobalisten gesteld wordt, te veel nadenken veronderstelt, dat het een te intellectuele materie is én bovendien te gevaarlijk voor de eigenaars van de commerciële media en de politieke toezichthouders van de openbare omroep.

De migrantenkwestie daarentegen is veel emotioneler - dus liggen ook meteen de kijk- en koopcijfers hoger - en laat bovendien de links-rechtstegenstelling ongemoeid (de ongelijke verdeling van armoede en welvaart, de ondemocratische economie ...).

8) Als men radikaal links niet vermeldt, hoeft het ook niet te verwonderen dat men in de traditionele media zwijgt over de sluipende verrechtsing van het politieke denken in Vlaanderen waardoor een racistische en fascistische partij zoals het Vlaams Blok hoe langer hoe meer 'salonfähig' wordt. Zie hoe de Zevende Dag van zondag 1 december Filip De Winter gewoon liet aan tafel schuiven in een debat over het samenlevingsvraagstuk. En zowel Mieke Vogels als Patrick Janssens schoven aan zonder te protesteren. Waar was op die moment (de vierde man was Ludo Van Campenhout, VLD) de allochtone stem in het debat ?

9) 'Uiteraard' wijst niemand in de 'Vlaamse' media er nog op dat het 'Vlaams' nationalisme aan de basis van veel problemen ligt. Wie als kind opgroeit in een sfeer van 'Walen buiten', die zal als volwassene het wellicht moeilijk hebben met Marokkanen en Turken.

Kijk dan eens naar Franstalig België waar een Italiaanse migrantenzoon de sterke man bij de Parti Socialiste is (Elio Di Rupo) en waar de Ecolo-basis er pas voor zorgde dat we volgend jaar een eerste Belgische senator van Congolese afkomst krijgen. Wat kunnen we daar in Vlaanderen tegenover stellen ? Enkele excuus-truuzen (vooral bij Agalev) die meestal vriendelijk glimlachend hard hun best doen, maar die nergens sleutelposities innemen. Waarom heeft nog geen enkele Vlaamse partij iemand met de uitstraling én intellectuele scherpte van een Tarik Fraihi die tot voor het optreden van Abou Jahjah een nobele onbekende was, net zoals zo vele andere nu plots 'ontdekte' woordvoerders van de allochtone 'gemeenschap' ?

10) Zelden ook werd de problematiek in een bredere internationale contekst geplaatst.

Die contekst is er één van:

(1) Vrees voor de allochtone jeugd in de binnensteden zodra er een Belgische deelname aan de oorlog in Irak komt. Wist u overigens dat er binnenkort Belgische soldaten naar Afghanistan vertrekken ?

(2) Vrees voor het samengaan van radikale allochtonen met de radicale vredes- en syndicalistische beweging zoals dat tot uiting kwam op de STOPUSA-betoging van 10 november.

In Italië sloot de regering Berlusconi na het enorme succes van het Europees Sociaal Forum in Firenze en de er aan gekoppelde vredesbetoging (ca. 800.000 betogers) een 20-tal antiglobalistische voormannen op. In België volgt Verhofstadt het voorbeeld van de Italiaanse maffia-premier (die het gerecht continu moet tegenwerken om al zijn zaakjes bedekt te houden) en hier wordt het kopstuk van de radicale moslimjeugd opgepakt. Weinig nieuws onder de zon ...

(3) Op Indymedia schreef Han Soete: "Het AEL is voor een Arabische Unie, u weet wel, zoiets als een Europese Unie maar dan in de Arabische wereld. En dat is natuurlijk voor de Europese politieke elite (waarvan de SPA deel uitmaakt) ondenkbaar. Zo'n Arabische Unie is gewoon de nachtmerrie van alle Europese en Amerikaanse oliebedrijven en de politici die hun belangen verdedigen."

(4) Een ander gegeven dat nooit vermeld werd in de pers: de nakende uitbreiding van de Europese Unie waardoor een aantal (hoe groot ?) Oost-Europeanen hun heil zal kunnen zoeken in West-Europa met alle gevolgen vandien voor de laaggeschoolden op de arbeidsmarkt. Marokkaanse jongeren die nu al moeilijk aan de bak raken, dreigen door de nieuwkomers helemaal verdrongen te worden. Vreemd dat politici die de mond vol hebben over tewerkstellingspacten voor jonge allochtonen, dit gegeven nooit (durven) vermelden. Hun beperkte maatregelen dreigen daardoor nauwelijks zichtbaar uitwerking te krijgen.

11) Zeldzaam waren in de media die mediakritieken die er op wezen hoe de media altijd weer bewegingen die met geweld te linken zijn, in het nieuws brengen en hoe ze die bewegingen nadien ofwel vergeten (wat met de antiglobalisten gebeurde), ofwel zelf helpen kapot te maken dooor ze te demoniseren wat met het AEL aan het gebeuren is.

12) Ook valt de bijna totale afwezigheid van academische stemmen in het media-debat te betreuren. Vlaanderen telt een hele reeks universiteiten, hogescholen en buitenschoolse journalistieke opleidingen - er kwam zopas nog een nieuwe TV-academie bij - maar van geen van hén konden we de voorbije week in de pers enige kritische reflectie op de voorstelling van de gebeurtenissen in de media, lezen of horen. Enkel politoloog Mudde schreef een degelijke mediakritiek voor De Standaar en de 200 wetenschappers die op dinsdag een kritische oproep aan "alle beleidsverantwoordelijken" richtten, vermeldden de media met één regeltje.

Mediakritiek wordt in het Vlaams onderwijs blijkbaar nog nauwelijks verricht, hetgeen ondergetekende als communicatiewetenschapper uiteraard droevig stemt. Enige concurrentie: ik zie ze graag komen.

Tot slot: door al de fouten en hiaten in de berichtgeving wordt het voor kritische denkers die dat allemaal willen opmerken, moeilijk om nog een constructief kritische discussie over AEL aan te gaan en raakt men snel in de hoek gedrumd van de AEL-voorstanders, zoals ook Tom Lanoye overkwam.

Noteer nog dat al de boven opgemerkte hiaten en fouten het ergst van al voorkomen in de 'populaire' pers (genre Gazet Van Antwerpen, La Dernière Heure en Laatste Nieuws), dat de omroepen vooral opvallen door braafheid en oppervlakkigheid en dat de enkele kwaliteitskranten (De Standaard, Le Soir, De Morgen ...) wel degelijk toch nog enige ruimte laten voor discussie, zij het binnen de niet al te wijdse grenzen.

arch/ive/ief (2000 - 2005)