arch/ive/ief (2000 - 2005)

Structurele banden

Spannen media en bedrijfswereld samen ? Dat is Geuens' openingsvraag. Hij heeft nagegaan of er structurele banden bestaan tussen beide milieus. Daarom bekijkt hij om te beginnen wie de eigenaars, de aandeelhouders zijn van de media. Het zijn geen kleintjes, het zijn industriele en financiele groepen. Daarna pluist hij de Raden van Bestuur van de media uit. Dat toont diepgaande banden aan. Want vennootschappen die op het eerste gezicht niet actief zijn in de sector van de media, bepalen via een aantal bestuurders wel het reilen en zeilen van die media.

Vervolgens noemt Geuens de namen van een aantal journalisten die de "antennes van de zakenwereld" zijn. Die journalisten, zegt Geuens, zijn dikwijls de missing link tussen bestuurders en redacties. Sommigen behoren via hun families zelf tot de Belgische bourgeoisie. Of ze ontmoeten de burgerij in toonaangevende prive-clubs, zoals de Cercle de Lorraine of de Warande.

"Dat web van verbindingen vormt de infra-structuur van de media", zegt Geuens., "En de banden vertalen zich in de verslaggeving. Je hoeft niet altijd ver te zoeken om te begrijpen waarom de media soms helemaal uit de bocht gaan. Kijk naar de verslaggeving over het conflict van de Forges de Clabecq. Of nog een voorbeeld : de uitzending van Controverses op RTL over een staking bij de openbare vervoersmaatschappij TEC".

Spektakel verbergt propaganda

In Cinema Nova ging Geoffrey Geuens in debat met Gabriel Thoveron, eminence grise van de media-studies in Franstalig Belgie. (Jean-Jacques Jespers van de RTBf bleef wijselijk afwezig, want de aanleiding voor het debat was de vertoning van de film Enfin Pris ? van Pierre Carles waarin de geauthoriseerde of officiele media-kritiek van de Franse mainstream-televisie in zijn hemd wordt gezet).

Thoveron schetste onder meer de evolutie van opinie-pers naar informatie-pers en - in de huidige faze - naar spectakel-pers. In het begin was de pers nog een instrument van de democratie, aldus Thoveron, dan kwam ze in handen van ondernemers die de informatie marchandise behandelden. De overstap naar de spektakel-pers is vooral het werk van de televisie. "We leven in een maatschappij die gekenmerkt wordt door vrijetijdsbesteding en consumptie", vindt Thoveron, "en in de media wordt alles vermengd, echt en vals, informatie wordt steeds meer in scene gezet en vermengd met valse (faux) informatie".

Ook Geoffrey Geuens hekelt dat "regime du spectacle", maar hij gelooft niet dat het de media fundamenteel typeert. Want, vraagt Geuens, hoe werken de dominante media wanneer er geen spectakel-omstandigheden meer zijn ? Bij voorbeeld in een sociaal conflict dat 9 maanden duurt, zoals dat tegen de sluiting van de Forges de Clabecq ? Dan is er geen mise-en-scene meer en is de theorie van de spectakel-maatschaqppij niet meer houdbaar, zegt Geuens.

Voor zijn studie over de Media en Clabecq heeft hij 900 artikels en opiniestukken gelezen. "Die stukken zijn doordacht en na veel reflexie geschreven. Daarin speelt geen spectakel meer mee. Wat er wel gebeurt is dat daarin de ideologie naar boven komt. Dan zie je dat de gevestigde belangen spreken via de media", aldus Geuens.

In zijn boek heeft hij beschreven op wat voor een gewiekste manier RTL de stakers van TEC heeft neergesabeld. Dat gebeurde in een uitzending van Controverse, zogenaamd een voorbeeld van de nieuwe debat-cultuur op de televisie. Kijkers mochten bij voorbeeld faxen sturen die dan door presentator Pascal Vrebosch werden voorgelezen. Maar wie heeft thuis een faxtoestel, vraagt Geuens terloops. De resultaten waren ernaar. Iemand faxte een grap : hoe heet hout dat niet werkt ? Waalse teak ! Vrebosch las het zonder commentaar. Net zoals hij de stakers moreel voor het blok zette met faxen in de trant van "denk aan ons, gebruikers".

De staat aanpakken

Niet alleen zijn de media volgens Geuens dus stevig in handen van het Belgische patronaat, ze doen ook doeltreffend hun werk als spreekbuis van de bazen. Wat dan ? vraagt Geuens. Hij vindt dat alternatieve media ("zoals AlterEcho of Indymedia") hun plaats moeten verwerven. Ze klagen de medeplichtigheid tussen economie en media aan, ze sensibilizeren het publiek ("ook de journalisten") en ze zijn waardevolle vormen van verzet. "Die alternatieve media kritikeren geen individuen, wel het systeem. Als er individuen worden genoemd, zijn dat de directeuren en de journalisten die deel uitmaken van de elite".

Sensibilizeren over media-manipulaties is nodig, vindt Geuens. Maar daaraan iets veranderen, kan enkel via sociale strijd. Progressieve intellectuelen en journalisten eisen een ander media-systeem. Volgens Geuens impliceert dat de de-privatizering van de commerciele media. De openbare omroep RTBf levert ander werk dan de commerciele omroep RTL, bij RTBf bestaat er nog een maneuvreerruimte die er bij RTL niet is. Maar, zegt Geuens, de-privatizering zal niet alles regelen. Want kijk in wiens handen de RTBf is : de Belgische staat die ook nauw met de burgerij verbonden is. Je zult dus ook de staat moeten herdenken !

Geoffrey Geuens (Universiteit Luik), L'information sous contrôle. Médias et pouvoir économique en Belgique, uitg. Labor, 2002.
Binnenkort verschijnt van dezelfde auteur : Tous pouvoirs confondus. Capital, Etat et médias à l'ère de la mondialisation.