arch/ive/ief (2000 - 2005)

"Demain, les immigrés s'installeront chez vous, mangeront votre soupe et coucheront avec votre femme, votre fille ou votre fils."

J.M. Le Pen, februari 1984

"Je crois à l'inégalité des races."

J.M. Le Pen, augustus 1996

* VOORWOORD

Voor de oorspronkelijke versie van nummer 6 van het toen nog gedrukte mediatijdchrift DIOGENE(S), maakte ik dit voorjaar een analyse van de wijze waarop de Belgische media de Franse presidentsverkiezingen in beeld brachten. Bedoeling was daarna de berichtgeving over de Nederlandse verkiezingen te bestuderen en die twee te vergelijken. De start van het wekelijkse e-zine e-DIOGENE(S) heeft dit plan doorkruist. De Belgische berichtgeving over de Nederlandse verkiezingen én Pim Fortuyn, kwam wel herhaaldelijk in e-DIOGENE(S) aan bod. Die over de Franse verkiezingen veel minder.

Omdat de al gemaakte analyse van de Franse verkiezingen nog steeds de moeite waard bleek, herwerkte ik ze zodanig dat ze nu kan gepubliceerd worden. Het is een analyse die later nog kan dienen als referentiepunt bij de beoordeling van de berichtgeving over nieuwe buitenlandse verkiezingen.

Ter inleiding nog dit: in de behandelde maand (vrijdag 19 april - donderdag 18 juli) werden drie 'kwaliteitskranten' gevolgd (De Morgen, De Standaard en Le Soir), drie opinieweekbladen (Knack, Solidair en Tertio) én de Indymedia-website. Nog andere kranten, tijdschriften en sites werden doorgenomen op de dagen dat 'het echt telde'. Tevens werden de nieuwsuitzendingen van VRT, VTM en RTBF regelmatig gevolgd.

* INLEIDING: twee 'verklaringsmodellen'

Wie de berichten doorworstelde die zowel de commerciële, de staats- als de alternatieve media over de Franse (en Nederlandse) verkiezingen brachten, merkt dat zich hier opnieuw de twee grote verklaringsmodellen aanboden. De tegenstelling links-rechts mag al vaak dood verklaard zijn, ze blijkt levendiger dan ooit.

Dat de tegenstelling vaak onder de mat geveegd wordt, heeft veel te maken met het feit dat het overheersende 'discours' in de commerciële en staatsmedia dat van de rechterzijde is.

Dit blijkt ook in andere periodes dan de hier bestudeerde, bv. uit de wijze waarop de media focussen op gerechtelijke affaires in plaats van op bv. de belastingontduiking en -ontwijking door multinationals, wat de samenleving elk jaar massa's geld kost.

Doordat dit probleem bijna nooit aan bod komt, kunnen racistische politici openlijk verklaren dat "al onze problemen in het onderwijs, gezondheidszorg .... er gekomen zijn door de toevloed van buitenlanders" (zoals Fortuyn stelde in 'Zinzen'/Canvas).

De rechterzijde stelt het individu verantwoordelijk voor zijn handelen en geeft hem ook de schuld als het mis gaat. Maar rechts is wel zo handig niet het 'eigen volk' aan te klagen. Wel de 'buiten staanders'. Dat komt bij 'het eigen volk' sympathiek over. Ondertussen zwijgen rechts én de media in alle talen over het kapitalistisch systeem en de ongelijkheid en het onrecht die dat systeem oplevert.

Tegenover het rechts verklaringsmodel staat het linkse. Dat vinden we niet zozeer bij de tot 'sociaal-populisten' verwaterde SPA-top, in het machtsinstrument van de PS of bij de boegbeelden van Agalev/Ecolo. Wie deelneemt aan de macht kan haar moeilijk fundamenteel bekritiseren.

Wie de linkse visie wil kennen moet die zoeken in de alternatieve media: websites zoals die van Indymedia en Attac. Voor deze media is het neoliberalisme de grote schuldige voor alles wat fout loopt in de samenleving. Enkele citaten uit "Heet van de Naald", het e-zine van Attac-Vlaanderen van 12 mei: "Le Pen spint garen bij globalisering", "GATS: hold-up op de openbare diensten", "Privatiseringen: kannibalisme op de samenleving."

Schematisch (en wat karikaturaal voorgesteld) gaat links er van uit dat de individuele mens goed is maar het systeem niet. Links legt de schuld voor de problemen bij het kapitalisme maar vergeet vaak dat het kapitalisme 'mensenwerk' is.

In het weekblad Solidair mocht Nadine Rosa-Rosso (algemeen secretaris PVDA) dan al stellen dat "onze voorzitter Ludo Martens ons al dertig jaar de liefde voor de volkeren en de haat voor de beulen bijbrengt" (letterlijk citaat uit haar toespraak van 1 mei 2002), dat neemt niet weg dat vele arbeidende mensen het liever op een akkoordje gooien met hun nationale (Belgische, Nederlandse, Franse ...) bazen. Liever dan zich 'solidair' te tonen met 'collega-arbeiders' uit de armere landen.

De theorie dat alleen de kapitalistische top niet deugt maar het volk goed is, wordt elke dag door de feiten tegengesproken. Zoals ook de theorie dat alleen de top van het Blok racistisch is, maar de basis niet, rammelt. Waarmee niet gezegd is dat ieder die op het Blok stemt een racist is. Maar het omgekeerde is evenmin waar.

Wie zoekt naar de 'volledige waarheid' moet met beide verklaringsmodellen - het linkse en het rechtse - rekening houden. Zo kan men komen tot een genuanceerde kijk. Waarna men vervolgens kan/moet kiezen voor een links of rechts beleid, al naargelang de belangen die men dienen wil.

DE FRANSE PRESIDENTSVERKIEZINGEN

* 'Super-menteur' en rechts Europa

De aanloop naar de eerste ronde gaf geen schokkende dingen te zien. We kregen de gewone beschouwingen waarbij wel opviel dat de trotskiste Arlette Laguiller (één van de 16 kandidaten !) veel aandacht kreeg. Ze scoorde dan ook hoog in de peilingen. In de eerste ronde haalde ze echter maar 5,74 %. Daarna verdween ze compleet uit de belangstelling.

Twee uitzendingen aan de vooravond van de stembusgang verdienen een korte vermelding.

De RTBF toonde op vrijdagavond 19 april na het half-8-journaal (in het wekelijkse 'L'Hebdo') een onthullende reportage van Jean-Claude Defossé over hoe Chirac 'Super-Menteur' werd. Mocht het gerecht - dat door het Elysée zwaar tegengewerkt werd - de vuile zaakjes van Chirac hebben kunnen uitspitten: de man zat al lang in de gevangenis. Wie een Franse publicatie wil vinden waarin de vuile was van Chirac ongecensureerd wordt buitengehangen: het weekblad 'Le Canard enchaîné' is aanbevolen lectuur.

Nog op vrijdag 19/4 werd in het actualiteitenprogramma 'Twee Vandaag' (Nederland 2) door een journalist gesteld dat "wie er ook aan de macht is in een Europees land, hij altijd een door Europa opgelegd liberaal beleid moet voeren. Europa maakt een links politiek beleid kwasi onmogelijk en daar ligt het probleem van sociaal-democraten zoals Kok, Jospin en anderen, dat ze daarin meegaan en daar door hun kiezers op afgerekend worden."

* Een Franse aardschok

Op zondagavond 20 april en maandagochtend 21 april was de teneur in de media er één van verbazing en verslagenheid. De eerste ronde van de presidentsverkiezingen leidde tot een complete verrassing: de extreem-rechtse Jean-Marie Le Pen werd met 17 % verrassend tweede en socialistisch premier Lionel Jospin (16 %) mocht zijn koffers pakken.

"Le Pen houdt Jospin uit tweede ronde" kopte De Standaard. "Ontspoorde verkiezingen" titelde Mia Doornaert boven een artikel waarin ze het Franse kiessysteem bekritiseerde. Maar volgens Bart Sturtewagen "vindt kiezer altijd manier om ongenoegen te tonen", hoe je ook aan het kiesstelsel sleutelt.

"Linkse kreten van verbazing en woede" titelde De Morgen. Nog in De Morgen: "Tobback: dit is ook een schok voor links in Franstalig België". Editorialist Frank Schlömer zag het breder. In zijn artikel "de rechtse afgang van Europa" stelde hij: "van Scandinavië tot Italië ziet men sterke ultrarechtse stromingen die vaak in regeringen zitten en daar de populistisch-rechtse trom roeren en Europa met geestdrift in een xenofobe richting willen duwen."

De Standaard berichtte een dag later: "In nog geen vier jaar raakte de sociaal-democratie het overwicht binnen de EU kwijt".

Beurskrant L'Echo kwam tot het zelfde besluit: 'Dominatrice il y a deux ans dans l'EU, la gauche s'efface au profit d'une droite souvent libérale et populiste". Vier jaar terug zaten 'sociaal- democraten' in 11 van de 15 EU-regeringen, na het verlies in Frankrijk, nog slechts in vijf.

* "De democratie bedreigd'

"Le Pen au second tour' titelde Le Soir, met daaronder een foto van een aangeslagen aanhangster van Jospin. "Tristesse, colère et riposte, à Paris comme à Bruxelles." "L'arrivée de Le Pen au second tour des élections présidentielles n'est pas qu'un séisme pour la France" schreef editorialiste Béatrice Delvaux. Ook zij wees er op dat "le danger fasciste existe en Europe". Delvaux ging een stap verder dan haar Vlaamse tegenhangers door de Europese politici te verwijten dat ze geen antwoord geven op de "insécurité physique et sociale. En démotivant ainsi les électorats progressistes et en stimulant les protestataires, elle récolte aujourd'hui le pire: la mise en péril de notre bien le plus précieux, la démocratie."

De stelling dat de democratie bedreigd was/is, werd nadien door iedereen opgevoerd: door links én rechts. Links puurde er kracht uit om weer recht te krabbelen. Al op maandag 22 april kopte het linkse Franse dagblad Libération op zijn cover, boven een foto van Le Pen: "NON". De dag erop: een foto van betogers met daarboven: "Front contre le Front".

In eigen land werd de anti-Le Pen-stemming overgenomen. Enerzijds door de kwaliteitskranten waarvan Le Soir in de weken tussen de twee rondes van de presidentsverkiezingen zijn eerste katern enkele keren bijna geheel aan de verkiezingen spendeerde.

En ook de populaire pers deed mee. "Frankrijk beschaamd voor Le Pen" kopte 'Het Laatste Nieuws' op zijn cover (23/4). In zijn edito stelde Luc Van der Kelen Le Pen wel voor als 'Kandi daat van de kleine man'. VDK gaf zowel de Franse linkerzijde als Chirac er van langs.

"K.O. Debout, la France s'unit contre Le Pen" titelde La Dernière Heure (23/4) op pagina 2 en 3. En op 4 en 5: "La gauche met déjà le cap sur les législatives". Ook L'Echo wees op zijn 'cover' van 23/4 al naar de 'derde ronde', de parlementsverkiezingen in juni. Als links die zou winnen, dreigde het scenario van de 'cohabitation' zich te herhalen. Opmerkelijk nog was dat 'L'Echo' over het Vlaams Blok schreef dat de partij de onafhankelijkheid van Vlaanderen eist én 'la création d'un 'Empire Grand Pays Bas'" ...

Later op de week kregen de betogingen tegen Le Pen in de Franse steden veel aandacht in de Belgische pers. In De Morgen (26/4) werden ze met 'Mei 68' vergeleken. Het provocerend blitzbezoek dat Le Pen op 24 april aan het Europees Parlement in Brussel bracht, zorgde eveneens voor vette krantenkoppen.

* De terreur van Bompard & Co

In kranten en omroepen kregen we ook reportages over het Front National en de manier waarop het enkele steden bestuurt. In De Standaard (27/4) bracht Lieven Sioen het artikel 'Orange draagt zijn FN-burgemeester op handen'. Sioen schreef eerst bijzonder positief over het bestuur van burgemeester Bompard van Orange. Het bestuur over de binnenstad ! De buitenwijken (met de 'migranten') laat Bompard over aan hun lot. Er ontstonden twee parallelle werelden, geschei den door een soort apartheid. "Maar niet alleen migranten en 'linkse' sociale werkers worden door Bompard geviseerd. Ook de bloedeigen Fransen die het niet met hem eens zijn, behoren tot de categorie van de 'indésirables'". Het rechtse bestuur wakkert angst en haat aan en is een "meester in de communicatie."

Hoever de terreur tegen proteststemmen kan gaan in de extreemrechts bestuurde steden, bleek in een door Panorama (Canvas) uitgezonden reportage die opende met beelden van een man die net door extreem-rechts was in elkaar geklopt, net voor hij met een buitenlandse televisieploeg wou praten. Dat extreem-rechts ook in Frankrijk dweept met geweld, bleek ook in een zeldzaam artikel in De Morgen (27/4) over het militaristische gevolg van Le Pen. En hebben de zware jongens van Le Pen - de "3.000 vrijwilligers van DPS, gerecruteerd in bewakings- en militaire middens" - toch wel geen banden met die van het Blok ... Later, tijdens de parlementsverkiezingen, vergalde het "folterverleden van Le Pen" in Algiers, het slot van de campagne voor het Front. "Ik heb gefolterd, omdat het moest" kopte De Morgen (5/6).

Dit soort geweld, daar schreef Vlaams burgemeester Patrick Dewael niet over in zijn boekje 'Wederzijds respect, de gevaren van het Vlaams Blok' waar kort na Le Pens succes, een Franstalige, door Elio Di Rupo mee aan de pers voorgestelde versie van uit kwam. Als ergste voorbeeld van wat extreem-rechts bij het bestuur van Franse steden aanrichtte, geeft Dewael daarin het voorbeeld van het bannen van boeken. Als het dat maar is, zullen velen denken. Bij de voorstelling van 'Le respect mutuel' stelde Dewael nog dat men het debat met extreem-rechts niet mag schuwen, ook niet op televisie. PS-voorzitter Elio Di Rupo, was daarover veel terughoudender. Hij denkt dat democraten het op televisie - dat een heel vluchtig medium is schijnt te zijn ... - met hun geargumenteerd betoog, nooit kunnen winnen van rechtse slogans.

* Zoeken naar verklaringen: hoe kon Le Pen Jospin verslaan ?

Paul Krugman, columnist van The New York Times, vergeleek in een door De Morgen overgenomen bijdrage, Lionel Jospin met Al Gore. Twee intelligente kandidaten verslagen door rechts. Redenen bleken er genoeg te zijn. Ons overzicht start met enkele door Krugman aangereikte elementen en wordt aangevuld met opmerkingen van andere journalisten en schrijvers.

Krugman wees op "het kiesstelsel dat de rechtse meerderheid een overwicht geeft, ook al kiezen meer mensen voor gematigd links".

Hij zag ook de apathie van de gematigden (die niet gingen stemmen).

Hij verwonderde zich over de woede van veel mensen. Woedend over het verlies aan zekerhe den. "Ze willen terug naar een tijd toen alles eenvoudiger was en je niet die storende moderne mix van mensen en ideeën had." "Zowel in Frankrijk als in de V.S. leeft net onder de oppervlakte van de traditionele politiek een grote irrationele woede. Het verschil is dat in Amerika de boze mensen al aan de macht zijn."

Behalve zekerheid zijn veel mensen in dit tijdperk van het individu en zijn 'ongekende mogelijkheden', ook de 'collectieve zingeving' kwijt. Vroeger werd die, zoals historicus Emmanuel Todd stelde, geleverd door bv. de katholieke kerk, maar ook door socialistische of communis tische partijen die aan de kant van 'de gewone man' stonden.

Mensen zijn niet alleen boos om al het verlorene, maar ook angstig. Commentatoren wezen hierbij op de impact van de terreur van 11 september en het conflict in het Midden-Oosten. Beide gebeurtenissen, de wijze waarop ze in de media kwamen en door de 'zittende politiek' aangepakt werden, waren niet van aard om in Europa het vertrouwen tussen met name de moslimbevolking en de 'autochtonen' te versterken. Denk maar aan de verhitte discussies dit voorjaar in Antwerpen naar aanleiding van de betoging van de Arabisch Europese Liga ter ondersteuning van de Palestijnen.

"Kiezers stemmen om meer dan één reden voor radicaal rechts" schreef Axel Buyse in De Standaard (23/4) maar volgens hem is "immigratie wel de eerste reden om voor rechts te stemmen". "Een onderwerp als werkloosheid drijft kiezers maar naar radicaal rechts als het gecombineerd wordt met ervaren immigratiedruk. Zonder die immigratie zouden diezelfde kiezers links stemmen."

Dat moest ook blijken in interviews die kranten zoals De Morgen en La Libre Belgique brachten met 'gewone' Fransen die op Le Pen gestemd hadden.

Axel Buyse zag verder diverse "meer lokale omstandigheden" een rol spelen. Voor het Blok bv. is dat het Vlaams nationalisme. In Frankrijk speelde zoals L'Echo (23/4) opgaf, de afkeer van de 'cohabitatie' tussen links en rechts, de talrijke kandidaten, het gebrek aan charisma van Jospin ...

* "Het vacuüm dat links liet ontstaan"

Verschillende kranten stelden dat extreem- en populistisch rechts (waar Buyse een onderscheid tussen maakte) de ontevreden kiezer makkelijker kan aanspreken doordat de traditionele partijen zich in het centrum verdringen en doen alsof er "geen alternatief is". "Politiek rechts is vandaag de enige politieke kracht die zich met electoraal succes bedient van een anti- establishment-discours" stelde politologe Chantal Mouffe in De Morgen van 23/4.

"Le Pen vult gewoon het vacuüm dat links liet ontstaan" vulde Bart Sturtewagen aan (De Standaard, 23/4). "Hij haalt een derde van de werklozenstemmen en heeft twee keer zoveel aanhang bij de arbeiders als Jospin, ondanks massale jobcreatie en de 35-urige werkweek."

Trendwatchers Nathalie Beckx en Edwige Roels sloten zich daar in De Standaard (27/4) bij aan. "Hoe meer links opschuift naar rechts en vice versa, hoe sterker het gevoel van de kiezer dat hij bij de traditionele partijen vis noch vlees krijgt. De Franse arbeidersklasse herkent zich bovendien nog nauwelijks in de intellectualistische benadering van zijn leiders. Verder ergert de gewone man zich blauw omdat zijn dagelijkse problemen worden genegeerd door politici die Europese geschiedenis willen schrijven." Neen, dan spreekt Le Pen meer aan: "Sociaal-econo misch links - de armen eerst - en patriottisch rechts - Frankrijk aan de Fransen. En dat alles in een dermate simpele, sloganeske taal dat zelfs in de Franse kleuterscholen geen vertaling hoeft."

* "La gauche unie ... dans la défaite."

In Frankrijk bestaat er wel een radicaal ('extreem' ?) links alternatief dat zelfs 11 % van de stemmen behaalde. "Met 44 procent boekten alle linkse presidentskandidaten dezelfde score als bij de succesvolle parlementsverkiezingen van 1977. Ze deden zichzelf alleen de das om door zo verspreid aan de start te komen. (...) Jospin kwam daardoor net één procentje te kort." Aldus Knack van 24/4.

Met de woorden van La Dernière Heure (23/4): "La gauche unie ... dans la défaite."

"Hoe een idioot links zichzelf verslaat" titelde Yves Desmet (De Morgen, 23/4). De vraag waarom links verdeeld is, stelde hij niet. Behalve in persoonlijke tegenstellingen tussen de linkse kandidaten in de eerste ronde en het feit dat Jospin zich niet als dé kandidaat van links kon opwerpen, is er ook nog dit. In De Morgen (23/4) citeerde Patrick De Vos de Kroatische filosoof Zizek. Die stelt dat het "succes van populistisch rechts de prijs is die de linkerzijde betaalt voor de verloochening van elk radicaal politiek project en voor het aanvaarden van het kapitalisme als 'fait accompli'." Een soortgelijk antwoord wordt door de antiglobalisten een stuk duidelijker gegeven: extreem-rechts wint omdat de socialisten neo-liberale 'sociaal-democraten' geworden zijn.

* "Mitterand droeg de media op Le Pen het woord te geven ..."

Dat de Franse 'socialistische' partij er soms smerige methodes op nahield bleek in Solidair van 24/4. David Pestieau schreef: "Het Front National kon pas doorbreken dankzij de steun van de burgerlijke partijen (...) 'We hebben het FN vooruit geschoven om rechts te verdelen. Het was een historische kans voor de socialisten', aldus één van de voorgangers van Jospin, de socialistische minister Bérégevoy, net voor zijn zelfmoord, in de nasleep van de corruptie- affaires van de Franse PS in de jaren 90. Mitterand droeg de Franse media in 1988 op Le Pen het woord te geven. Hij haalde toen 0,2 % Vijf jaar later was dat 15 %."

Ondertussen bouwde Mitterand met Kohl aan Europa. En hoe ? "On a construit l'Europe dans un certain silence. Ce silence entretient les peurs" titelde Le Soir (25/4). Maar niet enkel de Europese stilte jaagt angst aan. Denk maar aan de privatiseringen van de publieke diensten, één van de grote sociale hervormingen die Europa ons cadeau doet.

* Europese droom aan scherven ?

Op de Europese dimensie werd ook in De Standaard van 23/4 gewezen. Een Frans ingenieur verklaarde: "De mensen hebben het gevoel dat Europa beslist en dat onze politici slechts mogen uitvoeren wat schimmige ambtenaren in Brussel uitdokteren." "Nationale politici worden geconfronteerd met beslissingen waarop ze nauwelijks nog vat hebben" voegde Hubert Van Humbeeck in Knack (24/4) er aan toe.

Mia Doornaert (DS) bekloeg zich op 24/4 over het anti-Europese karakter van veel politici die Europa 'als zondebok opvoeren'. Of ze daar gelijk in hadden, die vraag stelde Doornaert niet.

Le Pen ging het verst. Hij beloofde Frankrijk uit de EU én uit de NAVO te halen. Hij wou de Franse frank weer invoeren. De Euro noemde hij een 'bezettingsmunt'. Een 'unieke' stellingna me, want over het ongenoegen dat de introductie van de Euro in heel Europa veroorzaakt - en dat in gesprekken vaak naar boven komt - daarover zwegen en zwijgen de media als vermoord. Omdat kritiek daarop het Europese project raakt in zijn hart (zijn enig hart, het financiële) ?

Ondertussen lijkt de afkeer tegenover Europa door de uitbreiding naar het Oosten en de (licht) groeiende aanwezigheid in het Westen van Oost-Europeanen nog toe te nemen. In een opiniestuk dat De Standaard op 30/4 publiceerde stelde Europees commissaris voor Buitenlandse Betrekkingen, de Brit Chris Patten, dat Europa niet het Amerikaanse economische en sociale model moet volgen, maar meer nadruk moet leggen op gemeenschappelijke verantwoordelijkheid, op solidariteit en dat Europa nauw moet "aansluiten bij wat de mensen werkelijk bezighoudt."

* "Belgische lessen" uit Frans debâcle ?

CD&V-politici maar ook perscommentatoren legden snel de link met de Belgische kiesher vormingen. O.a. in 'Terzake' (VRT), De Morgen, Le Soir en de Financieel-Economische Tijd, werd de Franse uitslag door sommigen aangegrepen om de hervormingen te stoppen. "Recht streekse verkiezing is einde van cordon" titelde De Morgen (23/4) boven een interview met Marc Van Peel.

Een andere les die o.a. in De Morgen getrokken werd, is dat de regering, aldus Bryce De Ruyver (veiligheidsadviseur Verhofstadt) "extreem-rechts het monopolie op veiligheid moet afnemen" ... Een conclusie waar niet iedereen het mee eens was, want had Chirac het pad niet geëffend voor Le Pen door campagne te voeren rond onveiligheid ? "Chirac zorgde voor veiligheidstrance, Le Pen profiteerde ervan", aldus De Morgen van 23/4. Toch pleitte ook Yves Desmet er voor dat links zich de onveiligheidsproblematiek moet eigen maken. Een dag later bracht hij zijn polemisch 'essay' over de 'kut-Marokkaantjes'.

De Morgen publiceerde ondertussen ook bijdragen (zoals die van de Fransman J.M. Colombani en de Nederlander Martin Sommer op 23/4) die waarschuwen dat 'het origineel altijd beter doet dan de kopie': dat wie in de val van het veiligheidsopbod trapt, het bedje spreidt voor extreem- rechts. De Standaard van 23/4 titelde "Veiligheid risicovol verkiezingsthema" boven een verslag van Bart Brinckman over de 'misdaadronde van Verhofstadt' (een bezoek aan enkele 'onveilige' steden).

Marc Verwilghen, de liberale justitieminister, verklaarde in De Morgen van 27/4: "De emotionele betrokkenheid bij het veiligheidsprobleem wordt nog versterkt door een mediaklimaat dat geobsedeerd is door aspecten van onveiligheid. De car- en homejackings druipen van de pagina's. Grote assisenprocessen worden breed uitgesmeerd op tv. Als Telefacts een uitzending wijdt aan onopgeloste moorden onthoudt de kijker NIET dat de overgrote meerderheid van de moorden opgelost wordt, wel dat er op elke straathoek gemoord en geplunderd wordt en dat de moordenaars nog vrijuit gaan ook."

* Extreem-links als terugkeer naar waarden van gelijkheid

Zouden we het niet eens proberen met een meer systeem-gerichte aanpak ? Yves Desmet veegde in zijn 'kut-essay' de vloer aan met de stelling van de al geciteerde Zizek dat links weer links moet worden. Publicist Geert Van Istendael schreef dan weer in De Morgen (23/4): "Het wordt hoog tijd dat de linkerzijde de sekte van de Onzichtbare Hand en haar hooghartige rituelen resoluut de rug toekeert en er probeert achter te komen waarom de burgers, vooral de burgers die het niet breed hebben, zo bang zijn. Laat alle rooie en groene partijen als titel boven hun partijprogramma schrijven: de markt is rechts. Misschien dat dat helpt tegen de verdeeldheid."

De oproep om een antiglobalistische, anti-establishment partij te vormen, werd eind 2001 in De Standaard gelanceerd door Verhofstadts communicatiemanager Noël Slangen en later door ondergetekende (21/03/02). Maar zowel De Morgen (Desmet) als De Standaard (Patrick Stouthuysen, DS 26/4) sabelden de oproep neer. Stouthuysen argumenteerde: zowel in Frankrijk (Laguiller) als Nederland (SP) haalt een 'links-populistische partij' (zoals hij dat noemt) "vooral stemmen weg ter linkerzijde", zonder dat men een dam kan opwerpen tegen de extreemrechtse springvloed.

Daarmee is echter niet het hele verhaal verteld. Ter relativering alvast dit. Als ik goed telde liet De Morgen één keer een positieve visie horen op radikaal-links in Frankrijk. Die kwam van historicus en antropoloog Emmanuel Todd (DM 4/5, zie ook Le Soir 4/5). Todd relativeerde de vooruitgang van Le Pen "een stijging met 2 punten is niet te verwaarlozen, maar geen springtij". "Bij de volksklassen is hét nieuwe verschijnsel van 2002 de opkomst van extreem-links en de verzuchtingen die daaruit blijken. Ik ben de eerste om toe te geven dat de economische programma's van Lutte Ouvrière of de Ligue Communiste Révolutionaire weinig voorstellen, maar in termen van waarden is hun doorbraak veeleer positief. Het succes van Le Pen wijst op een corruptie van de arbeiders door de waarden van ongelijkheid die de kapitalistische maatschappij teisteren. De middenklassen hebben het doel van de gelijkheid opgegeven. Hun minachting voor het volk wordt in het arbeidersmilieu weerspiegeld door de minachting voor de allochtonen. Stemmen voor extreem-links is een terugkeer naar de waarden van de gelijkheid."

* "Electrochoc pour la gauche belge"

Rond 1 mei werd in eigen land de denkpiste gelanceerd van een links front tussen SPA en Agalev. Agalev-'boss' Jos Gheysels hield de boot af. Aan Franstalige kant - waar de "Electrochoc pour la gauche belge" (Le Soir, 2/5) veel harder aankwam - leidde een verhitte discussie over samenwerking tussen PS en Ecolo tot het vervangen van de Ecolo-top.

De linkse 'retoriek' waarmee de Franstalige socialisten - zwaar aangeslagen door de gebeurtenissen in Frankrijk - zich op 1 mei trachtten te herprofileren, werd in Solidair weggehoond. "Di Rupo zet zijn linkse klak weer op" titelde Solidair op 8 mei naar aanleiding van de oproep van de PS-kopman op 1 mei om een 'linkse pool' te vormen. "Zo wil hij de ramp afwenden die kameraad Jospin trof. "Hij bereidt de parlementsverkiezingen van juni volgend jaar voor. Een ruk naar links voor de PS ?" Solidair-hoofdredacteur Herwig Lerouge gelooft er niets van. Hij vergeleek met Frankrijk. "Slechts 10 % stemde voor Jospin, minder dan voor Le Pen (20 %) of uiterst links (11 %)."

Wat extreem-rechts aan "Belgische lessen" wil "trekken uit Franse verkiezingen" bleek in Het Laatste Nieuws van 23/4. Behalve aan Noël Slangen gaf de krant ook het woord aan Philip Dewinter. Zijn 5 lessen: zeg luidop wat de kiezer stilletjes denkt, weg met de politieke correctheid (en de 'multicul'), respecteer de wil van de kiezer, geloof nooit opiniepeilingen en 'arrogantie tegenover de kiezer wordt altijd afgestraft' ("de mensen zijn de pedante betutteling beu").

* Media Culpa ?

Over de rol van de Franse media in de presidentsverkiezingen kwamen we in de Vlaamse pers niet zoveel te weten, maar des te meer in de Franstalige.

In de al vermelde RTBF-reportage van 19 april werd bv. getoond hoe Chirac er een eigen journalistieke hofhouding op na houdt.

In De Morgen (23/4) schreef Martin Sommer, Volkskrant-correspondent in Frankrijk, dat Chirac de onveiligheid tot het hart van zijn twee maanden durende verkiezingsstrijd maakte en dat "hij in samenwerking met het commerciële journaal van TF1 geen mogelijkheid onbenut liet om de linkse regering Jospin de criminaliteitsstijging te verwijten."

In La Dernière Heure een zelfde kritiek: de Franse media gaan niet vrijuit. Het veiligheidsthema werd onvoldoende geduid. En er werd systematisch denigrerend bericht over de kandidaten en hun verkiezingsthema's.

In L'Echo (23/4) stelde Gilbert Gobin het zo: "Un sérieux examen de conscience s'impose également pour les responsables des médias. La campagne présidentielle aurait dû être l'occasion pour les Français de se pencher sur les problèmes majeurs qui se posent à leur pays: son avenir économique (...), son niveau de formation, le niveau des solidarités à garantir, de grandes questions éthiques ... Malheureusement, une bonne partie des journaux et chaînes de télévision a sciemment escamoté ces vrais enjeux en cedant à la dictature de l'immédiateté et en donnant la fausse impression que la violence et l'insécurité étaient les seuls problèmes de l'Hexagone. N'était pas le meilleur moyen de banaliser le discours de Le Pen et de lui ouvrir un boulevard ?"

Later vond de beslissing van Chirac om geen groot televisiedebat met Le Pen aan te gaan, instemming in de Belgische pers. Daar waar men vaak stelt dat met het Blok moet gediscus sieerd worden. Chirac was 'categoriek': tegenover de intolerantie en de haat is geen uitwisseling, geen debat mogelijk." Mia Doornaert maakte in De Standaard (24/4) wel kanttekeningen bij dat besluit maar trok de beslissing niet in vraag. Ze wees er op hoe rechtstreekse televisie-debatten tussen presidentskandidaten in het verleden soms beslissend waren.

Le Soir wijdde op 24 april een halve pagina aan de vraag: "Comment traiter Le Pen dans les médias ?" De krant liet 5 Franse journalisten aan het woord over de vraag of Chirac al dan niet op televisie in debat met Le Pen moest gaan. De meningen waren verdeeld. Le Soir stelde ook vragen bij de rol van de in Frankrijk razend populaire 'Les Guignols' op Canal+: poppen die de toppolitici clichématig voorstellen en met hen de spot drijven. Chirac bv. trad er in Superman-pak op als 'Supermenteur'. Ook Jospin werd er in belachelijk gemaakt. Le Pen niet. Hij werd genegeerd én ontsnapte zo aan de spot.

* Peter Vandermeersch: "Vervullen we onze opdracht van vierde macht ?"

"Totale verbijstering in de lokalen van de Franse krant Le Monde". Zo begon Peter Vander meersch in De Standaard (26/4) een commentaar over hoe opiniepeilers en media zich in Frankrijk, Vlaanderen én Nederland verkeken op het snelle succes van populistisch rechts. Tal van verklaringen werden hiervoor aangereikt. Eén daarvan luidt dat opiniepeilers en journalisten te ver van de 'gewone mens' staan. "Er is een kloof tussen media en burger" stelde Vander meersch. Hij vroeg zich af: "Vervullen we wel onze opdracht om de vierde macht te zijn ?"

"Nederlandse journalist een pretentieuze kantoorklerk" had het mediablad 'Argus' eerder (19/4) getiteld, boven een artikel over Nederlandse journalistiek. "De meeste journalisten hebben weinig tot geen contact met het publiek." "De Nederlandse journalist is een buitengewoon ambitieuze 'duider'".

Die ambitieuze duider verkeek zich zwaar op de opkomst van Leefbaar Nederland en met name van Pim Fortuyn. Uitgerekend op de (maan)dag dat de wereld met verbazing naar Frankrijk keek, werd in Rotterdam het akkoord over het nieuwe bestuurscollege voorgesteld. Een college met drie medestanders van Fortuyn er in.

* Mia Doornaert: "De pers verkijkt zich voortdurend op het 'gewone volk'"

Een week na Vandermeersch ging Frankrijk-correspondent Mia Doornaert in De Standaard (4/5) verder in op de kloof tussen media en 'burger'. "De pers verkijkt zich voortdurend op het 'gewone volk'" schreef ze. "Pers en media hadden het niet zien aankomen omdat ze de vinger op de pols van een kleine incrowd hebben, niet op die van het volk."

Doornaert was goed op dreef: "De cultuur waarin de pers en de andere media baden, de dagelijkse contacten van hun journalisten, de instroom van bijdragen voor hun opiniepagina's hebben weinig te maken met het 'gewone volk'. Dat 'gewone volk' komt wel in de media en pers als onderwerp van reportages, maar is geen dagelijkse partner van discussie. Daardoor verkijken de media zich vaak op het 'gewone volk', niet alleen in Frankrijk."

Doornaert mikte niet alleen op de pers. "De culturele elite heeft zich in een intellectueel comfort genesteld. Ze kent zich tegelijk de geneugten van het heersend conformisme en de dappere provocatie van de opposant toe." "Ze combineert zonder schroom de euforie van de macht met de roes van de subversie."

* "Media moeten knusse speeltuin verlaten"

"Gedurfd doen over seks, over heilige huisjes lijkt alleen stoer want dat is allang 'bon ton' in het eigen milieu. De echte uitdagingen liggen elders." De elite "vergeet dat er een 'klootjesvolk' bestaat dat het niet als dogma beschouwde dat Jospin naar de tweede ronde zou gaan" (...) "De media spreken en spraken over de arbeiders en de arbeidersklasse. Ze vergeten dat die links stemt (of stemde) om zeer concrete (en respectabele) redenen zoals loon, arbeidsvoorwaarden en pensioen, maar dat ze op maatschappelijk vlak overwegend conservatief en anti-permissief is. Ze wil nette manieren in gezin, orde op school, veiligheid op de tram, waardigheid op het werk. Ze heeft laks aan de liberalisering van de joint, 'pacs' ('homohuwelijk') en andere nieuwlinks-groene stokpaardjes. Daarmee valt ze uit de heersende concensus. En omdat niemand zich nog rechts wil of durft noemen zijn drommen ex-linkse kiezers naar uiterst-rechts doorgeslagen."

Volgens Doornaert "vergat en vergeet de intellectuele elite, waartoe de media behoren, dat er een oppositie buiten haar knusse kring van conformisme-provocatie bestaat." Het is volgens haar tijd dat de media de "knusse speeltuin" verlaten. Hoe dat moet gebeuren, vertelde ze niet. Betekent dat bv. dat men meer moet discussiëren met Vlaams Blok-kiezers ? Of dat de pers - zoals het PVDA-weekblad Solidair en de website Indymedia dat doen - dat men 'gewone mensen' aan het woord laat over hun ervaringen op de werkvloer, hun problemen bij de liberaliseringen van spoor, post, Belgacom .... Het zou moedig zijn mocht De Standaard dat regelmatig doen. Maar dan moeten ze wel een ander soort journalist aan het werk zetten dan sjieke madam Doornaert.

* 'MEDIA$ COUPABLE$' (TF1 = TFN)

Ook in Frankrijk zelf was er alom debat over de al dan niet grote verantwoordelijkheid van de media in het succes van Le Pen in de eerste presidentsronde. Het tweede nummer van het maandblad "Médias" (voor 'startinfo' zie e-DIOGENE(S) 3) blokletterde op zijn cover, boven een foto van Le Pen: "Face au FN, Les Médias Coupables ?'

Een groepje Franse betogers liet daar op 1 mei geen twijfel over bestaan. Op hun spandoek stond in grote letters: MEDIA$ COUPABLE$.

Binnen de Franse media gaf een deel van de beroepsmensen hen gelijk. Jean-François Kahn van het weekblad Marianne stelde de vraag "waarom hebben we de zwarte golf niet zien aankomen". En hij gaf toe: "Oui, nous avons commis une erreur."

Nu is de "productie van informatie" (om de woorden van 'Médias' te gebruiken) echter "geen exacte wetenschap" en dus bleef er ook veel twijfel. En kon nog een ander deel van de sector geloven in de onschuld. Een vierde groep tot slot, hield wijselijk de mond dicht. Zo deed ook de leiding van TF1: die weigerde te antwoorden op de vragen van 'Médias'. TF1 was - herinner u - de zender die zo vreselijk veel onveiligheidsberichten bacht. Julien Dray, een afgevaardigde van de Parti Socialiste, verklaarde daarom: "TF1 pourrait s'appeler TFN"

* Nog enkele vaststellingen

1) Leedvermaak was er bij tal van Vlaamse commentatoren, zowel om de Fransen en Franstalige Belgen en later om de Nederlanders, nu die zelf met extreem-rechts geconfronteerd werden.

2) Hoe verrassend en dramatisch de ontwikkelingen ook, toch vonden de media tal van journalisten en politici die het allemaal 'hapklaar' kwamen uitleggen. De zelfzekerheid waarmee dat gebeurde, was treffend. Zo merkte ook Bart Sturtewagen in DS op.

3) Haast nergens werd in de Belgische media de gebrekkige werking van de democratie in vraag gesteld. Dat gebeurde bijna alleen in de alternatieve media. In 'Heet van de Naald' (Attac) stelde John Bunzi op 12 mei: "Het wordt hoog tijd dat onze blinde politici inzien dat hun zogenaamde 'democratie' verworden is tot niet meer dan een pseudo-democratie, gedomineerd door markten en bedrijfswereld. Zij zijn niet meer dan pseudo-democratische marionetten. Pim is vermoord en Jean-Marie verslagen, maar extreem-rechts spint het garen." Taal die je in 'officiële' media zelden hoort.

* Epiloog: Nog een land in binnenlandse oorlog

Na de eerste stemronde volgde een mobilisering van links om in de tweede ronde massaal voor Jacques Chirac (amper 20 % in ronde 1) te stemmen. Dat ging vele linkse kiezers echter slecht af, kiezen tussen de 'bruine pest' en de 'Superleugenaar'. "De strijd tussen boef en fascist" titelde De Morgen op 24/4. "Escroc contre Facho" kopte het satirisch weekblad 'Le Canard Enchaîné' (24/4).

De tweede ronde werd toch overtuigend door Chirac gewonnen met 82 %. "Une si belle victoire" titelde Le Soir ongenuanceerd op maandag 6 mei. De parlementsverkiezingen begin juni (met opnieuw twee rondes) gingen opnieuw door met de onveiligheid als hoofdthema. Die verkiezingen (met een 'overvloed aan partijen die kiezer overrompelt', titelde De Standaard 6/6) werden andermaal gewonnen door 'democratisch rechts'. Mede doordat Chirac finaal de meeste centrumrechtse partijen wist te verenigen en met een aantal lokale sterkhouders het FN kon terugdringen, veroverde hij in de tweede ronde (16/6) nog een aantal oude socialistische bastions. "Trois, deux, un: links knock-out" titelde De Morgen op 17 juni. "Gauche plurielle en FN grote verliezers" kopte De Standaard op 18/6.

Over het beleid van het rechtse kabinet dat al op 6 mei aantrad, onder leiding van de nieuwe premier Jean-Pierre Raffarin, werden we door de Belgische media heel wat beperkter geïnformeerd dan over de 'clash' tussen Le Pen en Chirac. In Le Soir van 2 juli waarschuwde filosoof Vincent De Coorebyter terecht: na het "excès de commentaire" moesten we opletten voor "l'excès de silence." Maar ja, gevechten tussen politieke kopstukken zijn mediagenieker dan een gedegen berichtgeving over de plannen van een nieuwe regering. Dat bleek ook in één van de weinige artikels die een krant zoals De Standaard recent nog over de Franse politiek bracht. "Ook Franse groene politica heeft er genoeg van" titelde de krant op 30 augustus naar aanleiding van het opstappen van Dominique Voynet, partijleidster van Les Verts. De 'ook' sloeg op het ontslag van Magda Aelvoet. En Voynet, die "wil af van schietschijf op mijn rug". Volgens De Standaard leidde de ontreddering van de hele "gauche plurielle" na het jongste verkie zingsdébâcle, "tot openlijke afrekeningen, binnen en tussen de partijen van de gewezen linkse coalitie". Dat het hier om ook om een strijd tussen visies, tussen ideëen gaat, werd veel minder in de verf gezet.

En welke beleid wordt er nu in Frankrijk gevoerd ? Met het resultaat van extreem-rechts en het débâcle van centrum-links, viel het wel makkelijk te voorspellen in welke richting de slinger zou doorslaan. Peter Vandermeersch stelde in De Standaard van 6 mei dat je de verkiezingsresulta ten van het Front National "niet kan negeren". Het FN "legde de vinger op het probleem van de werkloosheid en de criminaliteit, op het probleem van de gebrekkige integratie, de onveiligheid. Het speelde handig in op de anti-Europese gevoelens bij vele Fransen. Er gaapt een kloof tussen Europa en zijn burgers. Beide thema's - de houding tot Europa en de reële of gepercipeerde onveiligheid - moeten centraal staan in het programma van de nieuwe regering. (...) Negeert Parijs die signalen, dan legt men een boulevard voor een nieuwe Le Pen."

Het PVDA-weekblad Solidair (8/5) bekeek de uitdaging vanuit een andere hoek. "Le Pen terug naar af ? Zijn programma niet". David Pestieau en Alice Bernard stelden: "Juist omdat er" (onder Chirac) "meer geld zal gaan naar oorlog, wapens en strijdkrachten, in binnen- en buitenland, zal er minder overblijven voor tewerkstelling, openbare diensten, gezondheid, onderwijs, verfraaiing van de wijken, kortom voor de veiligheid van de bevolking."

De voorspelling van Solidair werd bewaarheid. "Miljarden euro voor meer veiligheid, Franse politie en gendarmen krijgen 13.500 mensen bij" titelde De Standaard (17/7) boven een foto van de Franse superminister (Binnenlandse Zaken) Nicolas Sarkozy. "Une justice musclée et répressive" kopte Le Soir. Want: "Sarkozy déclare la guerre à l'insécurité" (LS, 11/7). Na de V.S. met hun oorlog tegen het terrorisme, nog een Westers land dat binnenlands een oorlog wil uitvechten. Raken Westerse politici steeds meer hun gevoel voor 'gematigdheid' kwijt ?

Gelukkig vonden we af en toe ook in de commerciële pers verstandige pleidooien voor een evenwichtige aanpak van bv. de uitdagingen van de multiculturaliteit. In "Kan het overal gebeuren ?" (de doorbraak van extreem-rechts) (De Standaard 3/5) stelde de Brit Timothy Garton Ash dat we alvast in Londen "in de buurt komen van een geciviliseerd samenleven met de etnische diversiteit die de toekomst van Europa betekent. Analyseer wat er goed gaat in Londen en we krijgen misschien het beste antwoord dat Europa heeft op Le Pen."

Jan-Pieter Everaerts (e-DIOGENE(S) nr 24)