arch/ive/ief (2000 - 2005)

Leida Rijnhout van het Vlaams Overleg Duurzame Ontwikkeling stelde naar aanleiding van de milieutop in Johannesburg zich in De Standaard (30/8) de vraag of "het heil dan toch van de bedrijven zal moeten komen ?" En zoals Rijnhout en vele anderen hun geloof wat kwijt zijn in de politici - veel blabla, weinig resultaten op al de dure conferenties - zo vinden vele mensen - wellicht ook omdat ze de "doemscenario's" van de ecologisten niet meer willen horen - dat ook de ecologisten de eco-problemen niet zullen "oplossen". Het bedrijfsleven met al zijn efficiëntie daarentegen ... Als de problemen erg genoeg worden, als de rook om hun hoofd zal blijven hangen, dan zullen "de kapitalisten" op een ochtend opstaan en zien dat ze in hun eigen smurrie stikken. Dan zullen ze het groene eco-licht zien én de wereld redden. Amen.

Zo'n visie getuigt van een onnozel naïef, liberaal 'geloof' in het kapitalistisch bestel. Cineast Rob Rombout bezorgde de redactie deze week een artikel uit "Vrij Nederland" dat op 20 juli een "Dossier Kapitalisme" publiceerde. Dat dossier had het niet over ecologie, maar gaf wel inzicht in hoe het kapitalisme functioneert. Het dossier beschreef hoe het komt dat er in het bedrijfsleven zo massaal met de boeken geknoeid kon worden. "Hoe het kapitalisme aan zichzelf ten onder gaat en waarom iedereen daar last van heeft", zo klonk het in de inleiding.

Eén van de kenmerken van het huidig kapitalisme is de druk van de beurzen die de bedrijven er toe verplicht om op korte termijn de grootst mogelijke winst te boeken. "Hoe de beurs het bedrijfsleven corrumpeert", stond er als titel boven een artikel van Arjen Van Witteloostuijn dat stelde dat het "tijd is om de macht van de aandeelhouder te breken". Plus de macht van de CEO's, de bedrijfsleiders die om de top van de zakenwereld te bereiken, een stevige dosis narcisme nodig hebben (is het in de politiek anders ?). Een narcisme dat eenmaal ze de top bereikt hebben, hen er vaak toe brengt te denken dat ze zich alles kunnen permitteren. Des te gevaarlijker omdat nogal wat topbedrijfsleiders volgens de Nederlandse 'leiderschapsexpert' Manfred Kets de Vries, "sociopaten zijn: mensen zonder geweten." Mensen die hun verantwoordelijkheid ontkennen; die handelen als de maffia: "Je druk maken over family values en intussen geld verdienen met prostitutie". Van politici zoals Bush, Cheney of mijnheer Louis Michel moet je de remedie niet verwachten, gezien ze zelf met nogal wat bedrijfsleiders "in bed gelegen hebben", om de woorden van de Vries te gebruiken. "Net als iedereen in Washington" voegt hij er aan toe. "Net als iedereen in Brussel" ?

Vrij Nederland bood in zijn 'Dossier' geen 'oplossing' voor de problemen van het kapitalisme. bij het PVDA-weekblad Solidair denken ze die oplossing wel te hebben. Solidair dat deze week twee pagina's aan het milieu besteedde (in het kader van 'Johannesburg') vroeg aan Didier Bette, milieuspecialist van de PVDA: "We horen wel eens dat het communisme ook niet de oplossing is voor het milieuprobleem, omdat het, net als het kapitalisme, uitgaat van het 'productivisme'." Waarop Bette uitpakte met uitspraken van Fidel Castro zonder in te gaan op de eigenlijke vraag, op het probleem dat de communistische beweging over het milieu tot nog toe veel te weinig nadacht. Wat in eerdere PVDA-uitgaven overigens werd toegegeven.

Socialisme en communisme: ze stammen uit een tijd dat de ecologische problemen nog niet als dringend werden ervaren. Het is de verdienste van de groene beweging dat zij de ecologische problemen voorop gezet heeft. Dat ze daarbij vaak een bedroevend gebrek aan inzicht in de werking van het kapitalisme vertoont, is nog geen reden om de groene beweging te verketteren. Wat nodig is, is een synthese van het groene en het rode denken. Zo'n synthese kan niet anders dan op een democratische manier tot stand komen, willen we niet weer verzeild raken in dictatoriale rode ontsporingen.

Om de eco-problemen met succes aan te pakken zijn onder andere nodig:

- veel ruimte voor onafhankelijk wetenschappelijk milieu-onderzoek
- onafhankelijke media én onderwijsinstellingen die zorgen voor informatiedoorstroming én sensibilisering.

Vervolgens dient de bevolking via een radikale democratie (met politieke partijen zowel als lokale, nationale en internationale milieudrukkingsgroepen én met gemeenschapscontrole op het bedrijfsleven) het beleid te kunnen bepalen. Dat nu al uitgerekend enkele multinationale ondernemingen de ecologische toer op gaan, is overigens te danken aan het feit dat nét de internationaal werkende bedrijven te maken krijgen met sterke internationale milieuverenigingen waarvan Greenpeace de bekendste is én dat nét zij, met hun wereldbekende 'logo's' qua imago heel kwetsbaar bleken te zijn naar het brede publiek toe. Zonder die combinatie van een krachtige oppositie én de eigen kwetsbaarheid zouden Shell, BP & Co rustig verder vervuilen.

Frans Theunis

De aarde heeft ons niet nodig, wij haar wel. Nu we inzien dat er problemen zijn beginnen de mensheid te panikeren. Egoïsme ten top, de aarde geeft er niet om. Noch de zon, noch de maan, noch de sterren.

De mens denkt enkel aan zichzelf. En zijn voortbestaan. Als nu iedereen stopt met vervuilen zal het binnen minimum vijftig zijn dat er kleine veranderingen zijn.

De mens, wie heefthem nodig?

Frans Theunis haalt uit de publicaties van de PVDA blijkbaar enkel wat hem interesseert. In het nummer Ecologie en Marxisme van het tijdschrift Marxistische Studies (03/239.68.74) kun je o.m. lezen dat Marx al ecologist was, lang voor ook maar over de groenen gesproken werd. Marx schreef: "De kapitalistische productie ontwikkelt slechts de techniek en de combinatie van het sociale productieproces, door tegelijk de twee bronnen waar alle rijkdom uit voortkomt uit te putten: de aarde en arbeider." Het is ook gemakkelijk om mee te huilen met de (kapitalistische) wolven over 'dictatoriale rode ontsporingen'. Maar je gaat dan wel voorbij aan een aantal ontegensprekelijk groene verworvenheden van de socialistische landen uit Oost-Europa: een zeer progressieve milieuwetgeving, het behoud van de natuur en de landschappen, een goede ruimtelijke ordening, een sterk uitgebouwd en goedkoop openbaar vervoer, originele systemen van warmterecuperatie (stadsverwarming), en vooral: geen verspillende consumptiemaatschappij, en dus geen afvalberg en verspilling van energie en grondstoffen zoals bij ons. Allemaal verworvenheden die nu in die landen afgebroken worden, want niet verzoenbaar met een kapitalistisch systeem. Van synthese tussen rood en groen gesproken: Vaclav Havel, Gorbatsjov en consoorten waren daar toch ook voor, niet? Waarom zwijgen zogezegd rood-groene denkers als Theunis over deze zaken? Een evenwichtig, materialistisch bilan maken van de socialistische landen is iets anders dan anticommunistische desinformatie uitspuwen. Het betekent ook kijken naar de positieve verwezenlijkingen, en de problemen juist analyseren.
Er waren in die landen natuurlijk milieuproblemen, sommigen hadden voorkomen kunnen worden en er zijn duidelijk fouten gebeurd, andere problemen waren te wijten aan de imperialistische omsingeling (de militaire bedreiging zorgde er b.v. voor dat het technologisch onderzoek vooral militair georiënteerd werd). Maar ik wil wel eens een milieubalans maken van die landen toen en nu. Wedden dat ze toen duurzamer waren? In alle geval woog hun impact op het wereldmilieu toen helemaal niet op tegen de impact van de Westerse, imperialistische landen. Al was het maar omdat zij geen kolonies hadden om roofbouw op te plegen... Enkele cijfers ter illustratie: Vergeleken met de Verenigde Staten werd in de Sovjetunie niet eens de helft aan goederen vervoerd langs de weg en minder dan een vijfde met het vliegtuig (de twee milieuonvriendelijkste vervoersvormen). Per spoor was er echter 150% meer goederentransport in de Sovjetunie. In Tsjechoslowakije ging slechts 7% van de verbruikte energie naar transport. In de Westerse landen is dat 20 à 40%.
Ja, mijnheer Theunis, het rode denken heeft alles in zich om ook groen te zijn. Het is immers het enige denken dat onafhankelijk is t.o.v. het winststreven van de kapitalisten, de bron van alle ellende, en dat in staat is een leefbaar, alternatief systeem op te bouwen (met vallen en opstaan). Dat heeft het verleden getoond, en ik heb nog niet veel echt werkende alternatieven op het kapitalisme gezien, wel in de dromen van roodgroene denkers natuurlijk.
Want, tenslotte, wat U schrijft over multinationale bedrijven die "de ecologische toer opgaan" is toch al te belachelijk. Dat heeft niets te maken met 'radikale democratie', maar wel met koele, nuchtere marktanalyse. Zo zegt Jeroen Van Keer, directievoorzitter van Shell: "Wij zijn ervan overtuigd dat op termijn niet-fossiele brandstoffen een rol van belang gaan spelen. Het is een grote gok te voorspellen welke vorm van duurzame energie straks de winnaar is. Daarom hebben we veel potjes op het vuur." Potjes op het vuur hebben voor morgen, de duurzame ontwikkeling van de winsten, daar is het Shell om te doen. En intussen blijven olie verkopen tot de laatste druppel, het milieu om zeep helpen, de arbeiders hier en in de Derde Wereld rustig blijven uitbuiten. Zoals elke andere kapitalist. De rol van de (rood)groene denkers is precies dat soort bedrijven een duwtje in de rug te geven in hun strijd tegen de concurrenten. Maar daarmee maak je nog geen eind aan het oneerlijk, uitbuitend, gewelddadig, verspillend en vervuilend, kortom barbaars systeem dat imperialisme heet. Om dat systeem te vernietigen heb je de communisten nodig.
Didier Bette

beste,

ik stel voor om mijn stukje in de Standaard wat beter te lezen en in te zien dat ik de vraag nogal cynisch stelde.
Vooraleer kritiek te geven op mijn denken, zou je beter eerst eens kunnen bestuderen wat ik eigenlijk denk !
Ik vind dit nogal ongenuanceerd. Als dat vrije media is ??

Vriendelijke groeten,

Leida Rijnhout