De media, de Euro-zondvloed en het 'greenhouse'

Twee keer (en meer zelfs) aangenaam verrast worden door de media: het overkomt me niet elke week. Deze week presteerden VTM en de BRD het. De dag begon goed (ik denk dat het dinsdag 13/8 was): de Duitstalige Belgische omroep had die ochtend een uitzending over hoe het broeikaseffect verantwoordelijk is voor de giga-overstromingen in midden-Europa. Al jaren ben ik een 'believer' inzake het 'greenhouse' (redenen volgen later), maar zo'n bevestiging van het 'verhaal' heb ik op VRT nooit mogen horen.

Die avond (of was het een dag later ?), was het VTM dat me verheugde. In het kletsprogrammaatje van de vooravond zat een grafiekje met de vraag of de kijkers denken dat het broeikaseffect voor de zondvloed zorgde. Als ik me goed herinner, dacht 90 % van de bellers, dat dit het geval is. Nu zijn die bellers actieve mensen, maar toch ...

Berichtgeving over milieu zaait verwarring

Mogen we uit de VTM-'enquête' besluiten dat de bevolking het begrepen heeft ? Dat is anders niet vanzelfsprekend, want zoals De Morgen (16/8) titelde op basis van een enquête: "Berichtgeving over milieu brengt Vlaming in verwarring."

Maar De Morgen kopte ook: "Vlaming houdt van zijn natuurreservaten". Rare titel: 'reservaten'... De meeste mensen blijken gewoon van bos en park te houden en trekken er regelmatig naar toe. Uit de enquête bleek ook dat 3/4 van de 'Vlamingen' vindt dat 'Vlaanderen' sterk verontreinigd is. 2/3 vindt de toestand problematisch. Iets meer dan de helft wil financiële inspanningen leveren voor het milieu maar "milieubewust kopen kan (nog) niet op een grote aanhang rekenen bij de Vlamingen."

Hoe zou het ook kunnen als daar nauwelijks aanzetten toe gegeven worden door onderwijs, overheid, media ... "Ecogidsen krijgen de bons" titelde Brussel Deze Week op 14/8. Het ging om een ploeg van zes mensen die in scholen en warenhuizen de mensen ging tonen hoe minder afval te produceren. Milieuminister Gosuin doekte het project op en gaf hun budget aan kringloopcentra.

Dat de milieuberichtgeving verwarring zaait zoals De Morgen kopte, is te begrijpen. Een overzicht van de berichtgeving deze week over de overstromingen in midden-Europa maakt dat duidelijk.

Uit een week diverse Nederlandstalige en Franse kranten en omroepen volgen in hun overstromingsberichten, bleek dat de Nederlandstalige minder dan de Franstalige en de omroepen minder dan de pers, de link legden met het broeikaseffect. Dat televisie het minder 'goed' doet dan de pers, kan aan de vluchtigheid van het medium toe geschreven worden, maar dat is oude koek. Dat het anders kan bewees bv. Panorama (Canvas) op zondag 11/8 met een onthutsende reportage over de snel slinkende olievoorraden. Ik sprak deze week met drie mensen die de reportage met heel veel aandacht gevolgd hadden. Televisie kan een prachtig medium zijn om zelfs ingewikkelde problematieken op een boeiende audiovisuele manier over te brengen (hiermee spreek ik uitdrukkelijk het citaat verderop van Marc Moulin tegen), maar zoals het nu in handen is van intellectueel krapuul, wordt het dagelijks misbruikt.

De voorbije week konden we ons overigens dagelijks ergeren aan de oppervlakkige overstromings-TV-berichtgeving. Daarbij viel op dat de VRT soms nog meer dan VTM het buitenlands overstromingsnieuws door binnenlandse, zomer-'faits divers' liet verdringen.

Le Soir: inclusief Greenpeace én 'Johannesburg' al

Van de vier gevolgde kranten - La Dernière Heure, Le Soir, De Standaard en De Morgen - bracht LDH het minste achtergrondinformatie. Zoals verwacht. Maar het verschil tussen Le Soir en DS en DM was minder verwacht.

Kort gezegd komt het hier op neer: Le Soir legde veel meer de link tussen broeikaseffect en overstromingen dan de twee 'Vlaamse' kranten.

Enkele titels. Op 12/8 titelde Le Soir o.a. "L'effet de serrre pourrait expliquer les délueges de ce mois d'août / Le dérèglement climatique se mondialise"; "Le réchauffement de la planète produira des pluies abondantes de plus en plus souvent." Le Soir had het ook over de "nuage brun d'Asie", de bruine luchtvervuiling-'wolk' die deze week plotsklaps in de media opdook. Drie kilometer dik is die 'wolk'. LS schreef dat de 'wolk' "aurait déjà provoqué, outre les inondations, la mort de 500.000 personnes." Toch had hier ten lande tot deze week geen gewone kat ooit van die wolk gehoord. Hoe komt het dat het zo lang duurde voor die in de media opdook ?

Dinsdag 13/8 bracht Le Soir dan weer een artikel dat de link tussen klimaat en overstromingen in vraag stelde: "Il est encore trop tôt pour imputer les caprices du temps aux phénomènes climatiques" luidde de ondertitel.

Op vrijdag 16 ging bijna heel de Soir-cover naar "Le ciel est tombé sur la planéte". Binnenin kregen we een artikel getiteld "Greenpeace accuse l'Amérique et les compagnies pétrolières". Zo'n artikel over de visie van Greenpeace brachten noch De Standaard, noch De Morgen. Een ander artikel titelde: "L'Inde se meurt de pollution". In "Condamnés au réchauffement" werden de "enjeux climatique du sommet de Johannesburg" uiteengezet.

Twee van de interessantste ecologische artikels in Le Soir vonden we geheel buiten de overstromingsberichten. Het betreft interviews in de zomerserie 'Prospective'. De reeks opende met Jean-Pierre Dupuy, ingenieur en filosoof die over onze toekomst denkt in catastrophe-termen. Het andere interview was met Edward Wilson, specialist biodiversiteit. Van beide wetenschappers verzamelden we een serie uitspraken die verderop volgen.

De Standaard: media té eco-dramatisch ?

De Standaard titelde op 13/8 op zijn cover: "Daar heb je El Nino weer". Onderaan het artikel volgde de vraag: "Het broeikaseffect dan ?" Verwezen werd naar een bijlage op pagina 5 getiteld: "Experts weten het ook niet." Een tussentitel stelde echter: "Waarschijnlijk zit het broeikasefect er voor een deel tussen.

Het artikel eindigde dan weer met een directeur klimatologie van Météo France die niet denkt "dat er een verband is. "Het probleem ontstaat in de perceptie van de mensen die in de vakantie veel aandacht aan het weer schenken."

Zaterdag 17 volgde een stuk van Gilbert Roox dat dezelfde kant uitging. Hoofdspreker van dienst was weerman Frank Deboosere, een bekend 'nonbeliever'. Uitzonderlijke overstro mingen ? In 1998 waren die er in Polen ook. De man van France Météo na-apend: "Eigenlijk is het vooral een zaak van perceptie. Mensen met vakantie zijn meer met het weer bezig. De komkommertijd leidt tot het opblazen van weerfonemen". Zo vatte Roox Deboosere (of zichzelf ?) samen. Tja, al die duizenden die uit hun huis moesten vluchten, moeten maar denken dat ze een zomernachtmerrie hebben.

Deboosere haalde nog elementen aan die in het spel kunnen zijn: de sterkte van de zon, vulkaanuitbarstingen ... "We weten zo weinig. Het klimaat is een heel complex samenspel van factoren. (...) Er zijn zoveel onbekenden dat ik de ophef over de opwarming van de aarde vooral loze stemmingmakerij vindt." En dan vermeldt hij dat het op Antarctica juist kouder aan het worden is ... Maar zijn extreme schommelingen niet typisch voor de aan de gang zijnde ontwrichting ? Eerder ergerde Deboosere zich aan "de drukte over de verdwijning van het regenwoud. Nu blijkt dat de schade meevalt: niet eens de helft is gekapt van wat altijd is gezegd. Maar dat nieuws is in de krant alleen een klein berichtje waard."

De media te eco-dramatisch ? Daar zit iets in. Waarom zouden ze op milieuvlak niet overdrijven ? Tenzij ze er om economische redenen geen belang bij hebben. Want al de berichten over verlies aan milieu, verontrusten wel degenen die steeds meer economische groei (winst) willen, inclusief media-eigenaars.

Nog een woordje over Deboosere. Sympathiek man, maar speelt in zijn ongeloof niet mee dat hij - zoals hij ooit in een interview toegaf - zijn universitair diploma niet haalde ? Verklaart dat zijn aversie tegen alarmslaande wetenschappers ? Of heeft hij gewoon een te zonnig karakter, dat hem de ogen sluit voor de problemen ? Hoe dan ook, het 'voorzorgsprincipe' moet hem toch aanspreken: "We zijn er niet zeker van maar dé kans is groot dat het klimaat door de menselijke vervuiling aan het ontsporen is. Stel dat inderdaad zo is, dan moeten we nu ingrijpen want wereldwijde klimaatverstoringen laten zich niet op enkele jaren terugdraaien. Nu moeten we handelen, al was het ook al 'maar' om nog meer ziek makende luchtverontreiniging te voorkomen."

De Morgen / "Geen ecologie zonder gelijkwaardigheid"

De Morgen berichte de voorbije week uitgebreid over de overstromingen. Op maandag 12/8 titelde de krant op zijn cover: "El Nino heeft het weer gedaan". Binnenin volgde nog een stukje over El Nino. Dat klimaatfenomeen is echter vooral op het zuidelijk halfrond actief.

Over de 'Aziatische smog' was De Morgen (13/8) wel alarmerender: "Aziastische smog doodt duizenden en verandert het weer". Een tweede titel stelde: "Omdat de stofdeeltjes snel de wereld kunnen rondreizen, zijn de effecten voelbaar over heel de wereld." De krant had het over hoe de luchtvervuiling boven Zuid-Azië "al decennialang anekdotisch wordt genoteerd" en hoe die in Indië midden jaren negentig jaarlijks al voor 37.000 sterftes verantwoordelijk was ... Dat komt er van, stelde een milieuwerker, "als je bossen in lichterlaaie blijft zetten en fossiele brandstoffen blijft verbranden in voertuigen en elders."

Nog op 13/8 had De Morgen op zijn cover een grote milieutitel: 'Alarmerende concentratie vrouwelijk hormoon in Vlaamse wateren".
'Wassend water is politiek in Duitsland" berichtte DM op 16/8. Door de overstromingen heeft de Duitse bevolking weer aandacht voor het milieu. CDU-kanselierkandidaat Edmund Stoiber kan het zich beklagen dat hij niemand had aangewezen die zich in zijn regering om het milieu moet bekommeren. "Het thema is op dit moment niet emotioneel beladen" had een milieu- expert van de CDU voor de overstromingen verklaard. "Maar nu zijn het broeikaseffect en de milieuproblematiek weer belangrijke onderwerpen. De Groenen kunnen het hoogste woord voeren in de verkiezingscampagne" schreef Philippe Remarque. Maar volgens hem zal over een paar dagen, als het water weg zal zijn, het milieuthema "meteen minder emotioneel beladen zijn." Zullen de Duitsers dit zo snel vergeten ?

Vermelden we nog dat De Morgen op 3 augustus al aandacht had voor de alarmerende 'VN- Atlas van de biodiversiteit'. "Wereldwijd dood en vernieling in kaart gebracht" titelde de krant. Op 9/8 berichtte DM uitgebreid over hoe "het razendsnel verdwijnen van de natuur niet alleen op sociale, culturele of morele bezwaren stoot," maar ons ook economisch treft: "Natuur beschermen levert harde winst op." Op 14/8 volgde een artikel naar aanleiding van een VN- rapport voor de milieutop in Johannesburg. Op pagina 1 titelde De Morgen onderaan in het klein: "Wereld moet kiezen voor duurzame toekomst". Binnenin berichtte de krant o.a. dat tegen 2025, "3,5 miljard mensen te lijden hebben van watertekort."

Op 17/8 tot slot publiceerde De Morgen een opinieartikel van Jan Vanoppen (Vredeseilanden), mee onderschreven door het Vlaams Overleg Duurzame Ontwikkeling. "Geen ecologie zonder gelijkwaardigheid" luidde de titel. Vanoppen gaf het voorbeeld van de Costa Ricaanse Rosita die met haar dorp de watervoorraden verdedigd had tegen het beslag erop door een hotel. Vanoppen had het ook over Kyoto en het verzet ertegen door de V.S. Hij had zijn artikel even goed kunnen titelen: "Geen ecologie zonder een democratisch socialis me". Met het speculatiekapitalisme wordt het verzuipen.

Wat kregen we niet te horen ?

De Bruine 'Aziatische' 'Wolk' kennen we nu, maar wat gaat er nog allemaal bovenkomen ? Want de media blonken ook nu weer niet uit door 'volledigheid'. Twee voorbeelden.

De Frans- en Nederlandstalige media hadden het vooral over de overstromingen in Europa en in veel mindere mate die in Azië. Maar nergens in de Belgische media kon ik deze week iets horen over de overstromingen in Mexico. CNN had het daar wel over.

En er zijn niet alleen overstromingen: de Duitstalige BRD had het over de enorme droogte in Canada. Ook een gevolg van het broeikaseffect: overstromingen hier, droogte elders. Niets over die droogte in Canada in onze Frans- en Nederlandstalige media die nochtans meerdere keren met 'wereld'kaarten uitpakten. De Morgen vermeldde wel de droogte in Australië en Indonesië, De Standaard die in de V.S.

Op naar de volgende topflop ? (Johannesburg)

Tien jaar na de milieutop in Rio begint op 28 augustus in Johannesburg de "World Summit for Sustainable Development". In de pers werd al gespeculeerd of het dit keer iets concreets zal opbrengen. De grootste vervuiler van de wereld stuurt alvast zijn kat: Bush gaat niet naar Johannesburg.

De uitdaging is nochtans gigantisch. Ignacio Ramonet vatte haar in Le Monde Diplomatique van augustus zo samen: "Ce sommet doit inverser les tendances pouvant inéluctablement conduire à la catastrophe écologique intégrale. Défi majeure de ce début de XXIe siècle. Sinon, le genre humain lui-même sera menacé d'extinction." Woorden die voor sommigen als doemdenken zullen bestempeld worden, maar wat is het leven waard als de planeet niet meer de natuur biedt waarin onze soort gedurende milennia zichzelf geworden is ? Wie wil in Blade Runner-achtige steden leven ?

Jan-Pieter Everaerts
---------------------
* Tot de 'Vlaamse' kwaliteitspers behoort volgens sommigen ook de FET (Financieel Economische Tijd). Wegens de massa's met beursdata bedrukt papier dat die krant elke dag in omloop brengt (op zich al een milieuschandaal; zulke direct verouderde data moeten elektronisch verspreid worden), de beperkte hoeveelheid ander nieuws en het nog meer dan de andere kranten gebonden zijn aan het 'establishment', laten we die 'krant' rechts liggen.

'Eté et environnement' dans Le Soir

1) Jean-Pierre Dupuy: "Bel et bien devant la catastrophe"

Jean-Pierre Dupuy est ingénieur et philosophe. Il s'efforce de penser notre avenir en termes de catastrophe. Une position qui constitue à ses yeux le comble de la lucidité. Voici quelques extraits de l'interview (de Michel Grodent) avec Dupuy dans Le Soir de 12 août.

"Mon catastrophisme n'est ni pessimiste, ni optimiste. Ou alors, il s'agit d'un catastrophe pessimiste par la raison, c'est-à-dire du point de vue du diagnostic apporté, et optimiste par l'action, du point de vue de ce qui peut être fait. Le diagnostic pessimiste donne l'energie pour agir."

"Je crois que nous sommes bel et bien devant la catastrophe. Catastrophe environnementale, liée à la catastrophe de la violence. Le 11 septembre est pour moi la conjonction symbolique de ces deux types de catastrophes. Pour des multiples raisons, il est impossible, nous le savons, d'universaliser notre type de développement dans le temps et l'espace. Il est impensable que les autres pays de la planète, à commencer par les plus peuplés comme l'Inde et la Chine, choississent la même voie que nous, car la planète, tous les experts l'admettent, n'y résisterait pas. Que faire alors ?"

"Dans nos sociétés industrielles, tout est orienté vers la production du travail. Ce qui justifie la croissance effrenée, c'est que sans elle il n'y aurait plus de travail pour tous. En ce début de siècle, le travail est donc un paradoxe: quelque chose qu'on essaye de réduire et de maximiser en même temps. Dans l'avenir, une société qui ne serait pas prise dans cette tension-là, ce serait une société fondée non pas sur le travail et la course à la concurrence censée le générer, mais sur l'activité, autrement dit l'épanouissement des individus qui accepteraient par exemple de passer plus de temps sur de objets. (...) Ce serait de l'artisanat, mais révolutionné par les techniques modernes, comme l'ordinateur."

"La rhétorique de Ben Laden venue tout droit du christianisme"

"Le monde moderne est plein d'ideés chrétiennes devenues folles. (...) Ce qui est en cause dans le 11 septembre, c'est précisement ce christianisme devenue fou, la rhétorique victimaire de Ben Laden venue tout droit du christianisme. Le monde chrétien devenu fou, c'est plus que jamais la persécution, mais avec le souci de montrer que la victime qu'on persécute est elle-même un persecuteur. Ben Laden attaque l'Amérique au nom des victimes qu'elle a faites à Hiroshima. L'Amérique a parfaitement compris le message et l'a renvoyé dès le 11 septembre. Le soir même, on nommait le site Internet consacré aux tours jumelles 'Ground Zero', allusion à l'endroit du Nouveau Mexique où Oppenheimer a fait éclater la bombe test qui précédait celle d'Hiroshima. Ce jeu de miroir, c'est le monde chrétien devenu fou. Pour en sortir, Girard propose une conversion au vrai christianisme: celui du royaume d'amour. Illich conseillait un retour aux notions païennes de Hybris et de Némesis (Excès et Vengeance divine). Moi je suis la voie du catastrophisme éclairé."

2) Edward Wilson: "L'homme met son avenir en péril"

L'américain Edward Wilson est un des biologistes les plus connus au monde. Iconoclaste, il défend la thèse selon laquelle les sciences naturelles ont énormement de choses à nous apprendre sur les fondements de l'éthique. Deux extraits de l'interview (de Dominique Berns) avec Wilson dans Le Soir de 17 août.

"Il faut bien comprendre que la Terre ne peut pas supporter dix milliards d'Américains ou d'Européens, avec la technologie existante et leurs niveaux de consommation actuels. Parce que chaque Américain a besoin en moyenne de 9,6 hectares de terre productive pour vivre ('l'empreinte écologique', NDLR) alors que l'habitant des pays en développement, qui représentent 80 % de la population mondiale, utilise en moyenne un dixième de cette superficie. Si la population mondiale adoptait le mode de vie et de consommation américain, avec le technologie actuelle, il faudrait quatre Terres suplémentaires !"

"L'humanité appartient pleinement à la planète. Notre espèce a évolué dans cet environnement particulier, de concert avec les formes de vie qui nous entourent. Si nous détruisons une grande part du reste de la vie sur Terre et de l'environnement naturel, nous nous mettons nous-mêmes en péril parce que nous sommes biologiquement adaptés, pour vivre sur cette planète, telle qu'elle existe."

arch/ive/ief (2000 - 2005)