Arab HD. Report: 2: Knack mist essentie / Marokkaanse arts in De Standaard

Als trouwe Knack-lezer viel me deze week de combinatie op van het edito ("Arabia Deserta") van Rik Van Cauwelaert en het artikel "Nacht over Arabië", overgenomen uit The Economist en in het Nederlands bewerkt door Hubert van Humbeeck. Ik zal kort de treffendste passa ges uit beide teksten citeren en ze confronteren met andere actuele informatie én met het artikel "Amerika's nieuwe grote oorlog" ook in de Knack van 24/7, waarin Sus Van Elzen de Amerikaanse defensiespecialist Michael T. Klare interviewde. Daarna is het aan u om het "oorverdovend stil" te laten blijven rond deze kritiek of om er op één of andere manier op te reageren (in Knack of in e-DIOGENE(S)).

* Kritiek afkomstig van een 'westersgezinde elite'

"Arabia Deserta" opent met de zin dat het "oorverdovend stil bleef rond het Arab Human Development Report 2002 dat onlangs door de VN in het licht werd gegeven. Het is noch tans het resultaat van stevig studiewerk door een groep Arabische vorsers onder leiding van de Egyptische econoom Nader Fergany."

Zoals steeds wordt hier gemeld dat de studie gemaakt is door Arabische vorsers. Het zijn dus Arabieren die de kritiek leveren. Maar vergeten we niet: het gaat om mensen die voor het door het neoliberalisme van WTO en IMF gedomineerde UNDP (zie inleiding) werken. Kon de kritiek niet evengoed van Amerikaanse of Europese vorsers komen ?

De vraagstelling van de onderzoekers was: "Waarom raakte de Arabische wereld achterop in de economische, wetenschappelijke, technologische en culturele ontwikkeling ?"

Maar wat is ontwikkeling ? Is bv. Vlaanderen met al zijn welvaart maar ook zijn zware milieuverontreiniging, zijn bevolking die massaal antidepressiva slikt en zijn stijgend aantal zelfmoorden, een voorbeeld van 'ontwikkeling' ?

Die relativering in acht genomen, kan zeker niet ontkend worden dat zich in de Arabische wereld grote problemen stellen. Rik Van Cauwelaert vermeldt o.a.: "zowat de helft van alle vrouwen in de Arabische landen is analfabeet (...) het gemiddelde inkomen per inwoner slinkt tot net boven het niveau van zwart-Afrika, terwijl het overal elders in de wereld stijgt." Dat laatste klopt niet: denk bv. aan Argentinië en sommige 'Oostbloklanden'. Er verkeren dus nog landen in problemen wat maakt dat het mogelijk is naar vergelijkende verklaringen te zoeken.

Andere Arabische problemen zijn: "De productiviteit stagneert. Wetenschappelijk onderzoek en technologische ontwikkelingen zijn haast onbestaand." "De culturele wereld, in de greep van het religieuze fundamentalisme, heeft zich ingegraven (...) De autocratische regimes in het Midden-Oosten installeren onveranderlijk de censuur en fnuiken elke creativiteit." Vandaar dat intellectuelen wegtrekken, dat er nauwelijks boeken in het Arabisch vertaald worden. Op dat van die boeken heeft Lucas Catherine hierboven al geantwoord: ...

Inzake het beperkte gebruik van Internet (door amper 0,6 % van de bevolking) moet vermeld worden dat Internet een hoofdzakelijk Engelstalig, Latijnsgeschreven medium is.

* De rol van de vrouwen

Een wereld zoals die van de 22 lidstaten van de Arabische Liga die de helft van zijn (in totaal nu 280 en rond 220 al 400 miljoen) mensen niet laat deelnemen aan het maatschappelijk leven, is gedoemd om achterop te hinken. Dat is de teneur van de meeste artikels over het rapport, ook van de Economist-vertaling in Knack. Vaak wordt daarbij verwezen naar de situatie van de vrouw in Saoudi-Arabië (zie ook het verslag in De Morgen van 27/7 van de reis met hindernissen van Rudi Rotthier doorheen Saoudi-Arabië). Maar Saoudi-Arabië is wel een extreem. Uit andere recent verschenen artikels alsook gewoon uit onze algemene kennis kunnen we afleiden dat de vrouw NIET zomaar GEEN rol speelt in de Arabische wereld. Wel wordt die in veel landen sterk beperkt en laat men de vrouw weinig vrijheid bij het kiezen van haar plaats in de samenleving. Maar was dat in het Westen, in België tot voor enkele decennia niet ook het geval ? Zwaaide hier niet een godsdienst de plak die de schijnheiligheid ten top dreef met het verhaal van de 'moeder-maagd' ? (Ik zag net de in Marokko opgenomen documentaire 'The Virgin Diaries', vandaar. Bespreking volgt later.) Worden niet ook hier de vrouwen nog steeds gediscrimineerd (door hen bv. voor hetzelfde werk nog steeds minder te betalen) ? Anderzijds toont de reële vooruitgang van de West- Europese vrouwen dat er op enkele generaties veel kan verbeteren. Waarom zou dat ook niet kunnen in de Arabische wereld ? Op voorwaarde natuurlijk dat de vrouwen zelf naar hun mening gevraagd wordt. En daar komen we bij het punt dat Arabische vrouwen hun eigen, niet-Westerse kijk hebben.

Eén voorbeeld: de kledinggewoontes en met name de hoofddoeken (stom genoeg vaak verward met sluiers, die het aangezicht verbergen). In de tekst die op dit artikel volgt, legt een Marokkaans-Belgische arts uit waarom zij een hoofddoek draagt. En haar uitleg en kritiek op de commerciële exploitatie van de vrouw in het westen klinkt verstandig. Anders gesteld: laten wij Westerlingen maar eens ophouden met al te pretentieus te denken dat wij dé oplossingen voor de omgang tussen de geslachten gevonden hebben. Denken we daarbij ook maar eens aan het naar schatting half miljoen vrouwen dat jaarlijks in de Europese Unie verhandeld wordt. Ontwikkeling ? Of kijken we naar delen van zwart-Afrika waar lossere zeden zich nu wreken in de opkomst van AIDS (daar blijven de Arabische landen blijkbaar van gespaard), maar ook eerder al negatieve gevolgen veroorzaakten (bv. inzake de (on- )verantwoordelijheid van de man ten overstaan van zijn kroost; alhoewel een opvoeding die zoals in sommige Afrikaanse culturen meer in een dorpsgemeenschap gebeurt in plaats van in een (Westers) kerngezin, ook voordelen heeft).

Net als de meeste anderen problemen hangt de 'bevrijding/ontwikkeling' van de Arabische (en Europese, en Afrikaanse, en Aziatische en ...) vrouw overigens ook af van de politieke toestand. Daar komen wij Westerlingen op de proppen. Steunen we niet allen door ons benzineverbruik een wereldordening die maakt dat het Westen in grote mate de agenda van de Arabische wereld blijft bepalen ?

* De verantwoordelijkheid van het Westen

"Het is niet dat het de Arabische landen aan middelen ontbreekt" schreef Rik Van Cauwe laert. "Alleen etaleert de zogenaamde petro-islam, geconcentreerd in Saudi-Arabië en rond de Perzische Golf, zijn overdadige rijkdom liever in Zuid-Franse casino's, langs Engelse renbanen en op wapenbeurzen dan dat het die investeert in ontwikkeling. Het mag gezegd dat het Westen, verslaafd aan de olie uit de regio, zelden iets heeft ondernomen om de 'bevriende regimes' in Saudi-Arabië en Koeweit op betere gedachten te brengen."

Hij gaat verder met te stellen dat "op de corruptie, onwetendheid en religieuze bekrompen heid het jihadisme gedijt van Bin Laden." Hij citeert de Franse islamoloog Kepel die schreef dat "als de volkeren van het Midden-Oosten dezelfde weg blijven volgen, de zelfmoordcom mando's een metafoor dreigen te worden voor de hele regio. Dan valt er niet te ontkomen aan de neerwaartse spiraal van haat, zelfbeklag, armoede en verdrukking die vroeg of laat zal uitdraaien op alweer een andere, vreemde dominantie." Alsof het Midden-Oosten nu niet gedomineerd zou worden ...

Hubert Van Humbeeck schrijft dan weer dat "het niet een gebrek aan grondstoffen is wat de Arabische wereld verhindert om beter te presteren, aldus het rapport." Maar is het niet nét die aanwezigheid van grondstoffen die zoals in het ook grondstofrijke zwart-Afrika zoveel buitenlandse bemoeienis lokt, dat er voor de plaatselijke ontwikkeling weinig ruimte blijft ?

Van Cauwelaert én Van Humbeeck gaan wel heel gemakkelijk voorbij aan het feit dat alle Arabische landen tot zowat de helft van de 20ste eeuw Westerse kolonies waren. "De koloniale tijd ligt ver achter hen" schrijft Van Humbeeck. Maar die kolonisatie liet, net zoals in zwart-Afrika, diepe sporen na. Ook in de Arabische wereld bepaalde ze welke staten er ontstonden (Koeweit bv. werd van Irak afgescheiden).

Het Westen bepaalde (en betaalde) vaak (direct en indirect) de regimes die er aan de macht kwamen. Ook nu nog. Zie de Amerikaanse steun aan Moebarak van Egypte. Zie de handelsbetrekkingen van Europa met regimes zoals dat in Algerije en Tunesië. Zie de Belgische wapenleveringen aan Saudi-Arabië. Je kan dus niet zomaar de rol van het Westen ontkennen zoals dat gebeurt in het Economist-Knack-artikel dat stelt: "Het geeft sinds het einde van de Koude Oorlog geen pas meer om de problemen van de Arabische wereld toe te schrijven aan interventies van buitenaf."

* Olie en andere grondstoffen

Om de drogredenering van "geen buitenlandse interventies meer" te ontkrachten, leze men in Knack het interview met Michael Klare. Volgens hem wordt het buitenlandbeleid van de V.S. bepaald door het streven om overal onbeperkt op olie en andere grondstoffen beslag te kunnen leggen.

Klare: "De Amerikanen moeten de komende 20 tot 25 jaar hun olie-import verdubbelen." Dus zoeken ze overal naar extra-olie, met name in Centraal-Azië waar ze dankzij de 'actie' in Afghanistan troepen hebben. Het kan tot grote spanningen met Rusland en China leiden.

Duidelijk een 'slachtoffer' van de Amerikaanse zoektocht naar olie is Irak. "Een vijandig Irak bedreigt het overwicht van de VS in de Perzische Golf. Als Saddam hoofd van Burkina Faso of Paraguay was, zouden ze geen tijd aan hem verspillen."

Ondertussen "moét de VS als olie-afhankelijke samenleving Saudi-Arabië, dat een kwart van de wereldreserve aan olie bezit, blijven controleren. Een constante in de Amerikaanse buitenlandpolitiek sinds 1945. (...) Toen verbond de VS zich ertoe om de familie Saudi te beschermen in ruil voor olie. Privédefensiebedrijven zoals de Vinnell-corporation, die de Saudische nationale wacht bestuurt, garanderen de binnenlandse veiligheid." Zodoende hoefde "de koninklijke familie zich geen zorgen te maken over interne oppositie." Maar die Amerikaanse greep op het land werd een bron van wrevel. Dat leidde tot het tegen de VS gekant extremisme van Bin Laden.

Soortgelijke scenario's spelen min of meer in andere landen (met name Egypte). De VS (en Frankrijk in gasproducent Algerije) steunen er 'vriendelijke regimes' en helpen de nationalisti sche en linkse oppositie er onder te houden. Die oppositie vindt haar uitweg in een religieus fundamentalisme dat niet alleen tegen de VS gericht is maar ook de eigen samenleving verlamt. Overigens komt het Arabisch extremisme de VS niet slecht uit: onder het mom van 'de oorlog tegen het terrorisme' (ook 'Enduring Freedom' genoemd: het wordt een permanen te strijd) kan nu overal ter wereld een oorlog om de Amerikaanse belangen gevochten worden. De staat van beleg lijkt wereldwijd de norm te worden. En daar zal de Arabische bevolking (zie als meest extreme voorbeeld het lot van de Palestijnen) zeker niet beter van worden.

Of hoe het Westen zelf de achterstand van de Arabische wereld in de hand werkt. Niet dat als de Amerikanen zich morgen zouden terugtrekken, de problemen van vandaag op morgen zouden opgelost zijn. Zeker niet. Maar de bevolking zou tenminste weer de kans krijgen om aan haar toekomst te werken.

Dat lees je in het UDNP-rapport niet. Wat niet mag verbazen want de VS zijn (als rijkste land ter wereld) de grootste (én onbetrouwbare) geldschieter van de Verenigde Naties. Jammer dat Knack zich niet wat meer moeite getrooste om alsnog meer inzicht in de machtsrelaties op de achtergrond te schetsen. Kan dat alsnog gebeuren ?

* Islam als probleem ...

"Het meest delicate onderwerp in het rapport betreft de rol van de islam in de achterstand die de hele Arabische wereld opliep", lezen we in het Economist-Knack-artikel. "In één bijdrage wordt uitgelegd dat de islam steun betekent voor gerechtigheid, vrede, verdraagzaamheid, evenwicht, enzoverder. Maar de meeste seculiere denkers geloven dat de doordringende islamisering van de samenleving in veel Arabische landen in grote mate bijdroeg tot het verstikken van het constructieve denken."

De islam oorzaak van onderontwikkeling ? Feit is dat de Islam leidt tot het aanvaarden van een uitgebreide set van voor de eeuwigheid vastgelegde regels. Dat beperkt zoals het UNDP-rapport stelt, de zin tot initiatief. Dat botst met elk vrijheidsstreven. 'Islam' betekent overigens 'onderwerping'. Boven mijn studiebureau hing jarenlang de slogan van Mao: "Het is juist in opstand te komen" (in mijn geval tegen de sociale ongelijkheid waar ik al arbeiders kind mee kennismaakte). Heel wat anders dan je te onderwerpen.

Tussen haakjes: ligt hier ook niet voor een deel de verklaring voor het feit dat in de Arabi sche landen het socialistisch gedachtengoed - net als in de V.S. overigens, om weer ander redenen - nooit ruim wortel heeft kunnen schieten ? Moeten we het mislukken van tal van progressieve Arabische bewegingen alleen aan Westerse bemoeienis toeschrijven ?

Anderzijds heeft de islamwereld grote bloeiperioden gekend. Toen namen ze wel initiatief. Je vindt in de Koran overigens genoeg aanzetten tot actief optreden.

Overigens heeft ook het christendom de 'vooruitgang' eeuwen lang afgeremd ('remember Galilei). Heel langzaam is het Westen (met name Europa) onder het juk van de kerkelijke dogma's uitgeraakt.

Zo'n evolutie kan je niet decreteren. Godsdienst botweg verbieden of onderdrukken zoals communistische regimes het deden, mislukt op termijn (meestal) en is bovendien een zware aantasting van de vrijheid van denken.

Het lijkt beter om hier de Europese ervaring (niet de Amerikaanse waar het geloof nog sterk staat) te volgen: laat de maatschappij zich 'ontwikkelen' (o.a. inzake wetenschappelijke inzicht) en dan verdwijnt bij velen de behoefte aan simpele godsdienstige verklaringen, wat ook ruimte maakt voor 'echte' spiritualiteit (in tegenstelling tot 'egocentrisch bijgeloof'). Nu zullen er wel altijd mensen zijn die behoefte hebben aan 'absolute waarheden', maar zolang zij het niet voor het zeggen hebben of hun geloof op gewelddadige wijze 'uitdragen', kan een samenleving daar mee leven.

Wat wel nog nodig is, is dat de maatschappij haar leden een algemeen moreel kader biedt. Wat zou er verstandiger zijn dan dat we daartoe evolueren naar een combinatie van het beste uit de grote denkstelsels ? Uit o.a. Westers humanisme en Oosters Boedhisme (geen godsdienst maar een psychologie en filosofie over het goede, onthechte leven), alsook uit godsdiensten zoals christendom, islam, hindoeïsme ..., waarin immers heel wat levenswijs heid verwerkt zit.

* Van 'vijand' tot bondgenoot ?

Vaak vertrekt de Westerse berichtgeving over de Arabische wereld vanuit angst ! Het Economist-Knack-artikel eindigde met de vrees dat er "een leger van jonge Arabieren groeit die ongeschoold, werkloos en verbitterd zijn". "Met zoveel deuren die voor hen dicht blijven, zijn er steeds meer die hun gevaarlijke woede tegen het Westen keren."

Met veel meer argwaan moeten we echter naar de VS kijken. Een land dat mede door de mythe van het uitverkoren volk te zijn, vol ontgoochelde mensen loopt, een land vol geweld ook. Dat uit zich in de presidenten die het kiest, in het gewelddadig buitenlands beleid dat het voert. Geen land heeft wereldwijd zoveel gewapende interventies op zijn naam. Geen land verbruikt zoveel grondstoffen en brengt zo'n schade toe aan het wereldmilieu. Geen land besteedt zoveel geld aan de 'ontwikkeling' van wapens. Wordt het geen tijd dat Europa samen met de Arabische wereld, met China en andere landen een dam opwerpt aan de Amerikaans tendens richting zelfvernieting ? Daarvoor hebben we wel een ander dan het huidige neoliberale Europa nodig.

Want dat Europa is bijvoorbeeld, zoals Eric Goeman (Attac) schreef, "mee verantwoordelijk voor het neoliberale beleid van 'structurele aanpassing' (een combine van bezuiniging en terugtreding van de overheid) dat het Westen de laatste twee decennia via IMF en Wereld bank aan veel Islamitische landen oplegde. Dat resulteerde in een totale kaalslag in de sectoren onderwijs, gezondheidszorg en onderwijs. Islamitische organisaties nemen nu het heft in handen en brengen via koranscholen, godsdienstige ziekenhuizen en charitatieve instellingen op islamitische grondslag, hun dogmatische, soms militante versie van de islam onder het volk."

Het Westers neoliberalisme als bondgenoot van het Arabisch conservatisme ...

Als hierover én over de gewelddadige rol van de V.S. in de wereld, "het grote publiek niet beter geïnformeerd wordt," stelde journalist Robert Terry, "dan ben ik bang dat de vergeten geschiedenis van de Amerikaanse steun aan gewelddadige regimes, doodseskaders en krijgsheren in alle werelddelen, geen afgesloten hoofdstuk is, maar de proloog van een nog verderfelijker optreden in de naaste toekomst."

*** Latifa Ben Messaoud: "Het mooiste is dankbaarheid"

Marokkaanse mijnwerkersdokter over hoofddoek, arts zijn en ...

Aansluitend bij de vorige bijdragen over de 'Arabische ontwikkeling' én in het verlengde van de artikels deze week in de pers over de moeilijkheden die hoogopgeleide migranten ondervinden in hun zoektocht naar werk, volgen hier enkele citaten uit een artikel (uit De Standaard) dat het verhaal van de mensen van Arabische afkomst in onze samenleving een gezicht geeft. Een artikel dat (naast de 'mediakemels' die we nu en dan signaleren) best een 'pluim' verdient. Het betreft een aflevering in de reeks 'Buren'. Daarin spreken mensen "over lot en noodlot en hoe ze daarmee omgaan". De reeks verschijnt twee maanden lang (07 en 08) op maan- en vrijdag.

"Latifa betekent lief, vriendelijk en ze heeft haar naam niet gestolen. Maar ze is ook een vechter, en heel principieel. Het verhaal van een Marokkaans mijnwerkerskind dat arts werd." Zo leidt Laurens De Keyzer het verhaal van deze week in.

"Mijn vader heeft zeventien jaar in de mijnen van Waterschei gewerkt" vertelt Latifa. "Hij is eruit gekomen als invalide, met een stoflong. Hij heeft het zwaar gehad in zijn leven. Ver van zijn land, in een andere cultuur, tussen andere godsdiensten, in een andere taal. En dan nog letterlijk onder de grond, om zijn brood te verdienen."

Al jong besloot Latifa dokter te worden. "Mijn ouders hebben altijd achter mijn keuze gestaan. (...) Ze vinden het één van de mooiste beroepen die er bestaan. Dat heeft ook met hun godsdienst te maken: één van de pijlers van de islam is dat je mensen moet helpen. Het hele gezin hebben ze in die richting gestimuleerd: je medemens helpen, sociaal zijn, geen kortzichtig individualisme. Daar dragen we de goede gevolgen van: één van mijn zussen is verpleegster, één van mijn broers verpleger. En ik dokter, al heb ik er hard en lang moeten voor werken."

Het kostte Latifa tien jaar in plaats van de normale zeven jaar. Vooral in Diepenbeek had ze het moeilijk: geen opvang, "de meeste mensen lieten me links liggen." Aan de VUB in Brussel ging het beter. Wel opvang, wel geaccepteerd.

Dan solliciteren. "Bij een arts in Maasmechelen. Maar het kon niet, wegens mijn hoofddoek."

Waarom ze die doek dan niet aflegt ? "Het idee erachter is eenvoudig: ik wil als moslimvrouw niet de geringste schijn van lustobject wekken. Ik wil niet als lustobject fungeren, zeker niet in een maatschappij waarin dat soms eerder regel lijkt dan uitzondering. Er wordt al genoeg misbruik gemaakt van de vrouw als lustobject, in de mode, in de reclame, noem maar op. Ik steek niet weg dat ik een vrouw ben, natuurlijk niet. Maar ik wil dat aspect van vrouwelijke schoonheid bewust verbergen en bedekt houden. Om afstand te creëren, om eventuele aantrekking te kalmeren, om te tonen wie ik ben en waarvoor ik sta."

Hoe kon ze dan toch aan de slag ? "Via een tip van een medestudent ben ik gaan aanklop pen bij Geneeskunde voor het Volk, in Schaarbeek. Die verwezen me door naar hun afdeling in Genk, dichter bij de deur. Daar werken zes huisartsen (...) Tijdens het sollicitatiegesprek vroegen ze me honderduit over mijn beroepskennis, mijn motivatie, mijn engagement en dan, dit keer als allerlaatste vraag: Waarom die hoofddoek ?"

De doek vormde geen probleem en Latifa voelt zich goed bij de groepspraktijk. "We laten ons aanspreken met onze voornaam. Dat maakt de drempel lager. We maken tijd voor de mensen, doen niet aan lopendebandwerk. We betrekken hun werksituatie in ons medisch onderzoek."

En de politieke kant van Geneeskunde voor het Volk ? "Er is niemand die vindt dat ik nu maar eens politiek bijgeschoold moet worden ofzo. Ik ken de grondbeginselen van de Partij van de Arbeid niet eens, terwijl Geneeskunde voor het Volk daar toch op gebaseerd is. Dat is nog iets voor de toekomst, we zien wel."

Tot slot filosofeert Latifa over het dokter zijn: "Het fijne aan het beroep van huisarts is dat je met al het menselijke geconfronteerd wordt, van geboorte tot dood. (...) Je ziet veel ellende, veel problemen. Maar zo leer je ook je eigen problemen relativeren. (...) En het allermooiste is dat je mensen soms uit hun ellende kunt bevrijden. Dat geeft een enorm goed gevoel. De dankbaarheid van die mensen, dat is het mooiste van mijn beroep."

arch/ive/ief (2000 - 2005)