Belgisch 11-juli-essay: 1. Bert Anciaux: 'onze' Pim Fortuyn

"Bert Anciaux, sa vie, son oeuvre, ses larmes": onder die titel vatte Martine Vandemeule broucke in Le Soir van 8 juli de reacties van de 'Vlaamse' pers samen op het ontslag van Bert Anciaux. Het was haar niet ontgaan dat "één politicus een week lang de Vlaamse pers monopoliseerde". Heelder pagina's werden er gewijd aan Bert Anciaux, met grote foto's en ronkende titels. Na het aftreden maandag van de minister van cultuur (en jeugd en sport en ...) haalde hij dinsdag 'de 1' van alle kranten. Opvallend was daarbij dat de 'kwaliteitskranten' De Standaard en De Morgen zeker niet emotieloos tewerk gingen. "Ze zijn erin geslaagd mij kapot te krijgen" blokletterde De Morgen over zijn volle voorpagina. Yves Desmet in zijn edito: "Bert Anciaux is het cynisme en het machiavellisme van de Wetstraat even kostbeu." De Standaard (3/7) titelde: "Bert Anciaux verkiest eigen kwetsbaarheid boven cynisme van Karel De Gucht - Ik ben op. Ik zou willen dat we nu stoppen."

De avond tevoren kregen we op televisie al beelden van de afscheidnemende Anciaux, tranen in de ogen. 'Kapot' ... 'Weggepest' ... Na zoveel dolksteken in de rug, met name door Karel De Gucht die eerst één van de twee Spirit-ministers dumpen wou én nu één van Anciaux' beste vrienden, de Brusselaar Sven Gatz, naar de VLD had weggelokt. Vader Vic Anciaux omschreef De Gucht voor de camera's als een 'luguber mens'. Anderen hadden het over een 'kille roofmoordenaar', 'de vleesgeworden berekening', een "ijskonijn' ... De beeldvorming rond de VLD-voorzitter dreigde zo donker te worden, dat Yves Desmet (nochtans een liefhebber van Anciaux' emo-stijl), het nodig vond om de verdediging van de diepblauwe schaker op zich te nemen. Na een analyse op 3 juli waarin hij al schreef dat je het De Gucht "moeilijk kwalijk kunt nemen de beste kersen van de taart te plukken, zeker als de beste kersen vanzelf in je mandje vallen", ging Desmet voluit in de verdediging op 6 juli. "De man die gewoon zijn job doet" titelde hij boven een stuk waarin hij De Gucht omschreef als "een emotioneel mens die zijn job rationeel doet, en bovendien succesvol". Maar nu "lijdt" hij onder de verdachtmakingen, "meer dan hij ooit publiek zal toegeven." Ocharme.

* Emo-show dient 'hogere' doelen

De emotie van een op het scherp van de snee uitgevochten titaantjes-gevecht: dat was wat de eerste dagen overheerste.

De stadskrant Brussel Deze Week (een overheidsuitgave die meegenoot van Anciaux' Brussel-politiek: ze mag naar het door hem tot 'Vlaams bastion' uitgebouwde Flagey- omroepgebouw verhuizen), schreef op 4 juli op zijn voorpagina: "Bert Anciaux reageerde zoals alleen hij dat kan: emotioneel, impulsief en zonder zich verder nog te bekommeren over zijn toekomst. Hij diende zijn ontslag in. (...) Hij heeft geen vangnet. De ex-minister is werkloos."

Binnenin mocht Anciaux uitleggen waarom hij opstapte: "Men schrijft maar. Het is zo makkelijk mensen kapot te maken. Bewijzen dat het me niet alleen over de macht en de postjes gaat, kon ik alleen nog door ontslag te nemen."

Een uitleg die we ook elders hoorden. Zonder dat iemand de vraag stelde: wat als iedereen die kritiek krijgt, morgen zijn job neerlegt ? Functioneert het land dan nog ? Moet een minister niet in de eerste plaats zijn job doen en er de onaangename kanten bijnemen ?

Later doken er meer rationele verklaringen op. Anciaux bleek volgens sommigen een meesterzet gedaan te hebben: het verschrompelende Spirit kon niet langer vasthouden aan twee ministers in de 'Vlaamse' regering en dus nam Anciaux zelf het initiatief om op te stappen, er wel voor zorgend dat zijn koninginne-bevoedgheid, cultuur, naar partijgenoot Van Grembergen ging. Spirit verloor wel een minister, maar slechts een deel van zijn bevoegdhe den. En de hondstrouwe Van Grembergen zal cultuur wel 'beheren' 'in de geest van Bert'.

Ondertussen heeft Anciaux als enig boegbeeld van 'paars' de handen vrij om nu al zijn verkiezingscampagne op gang te trekken en zo 'zijn' partij van het verdampen te redden.

Wat op het eerste zicht een emotionele noodkreet leek, bleek dus een slimme zet. Anciaux mocht dan ook nog wat nieuwe kritiek slikken.

* Een gecultiveerde mythe

"Emotie gaat bij Bert Anciaux hand in hand met verstand" titelde De Standaard op 4 juli. Boudewijn Vanpeteghem schreef: "Anciaux heeft emotie als 'core business' en veroverde daarmee een heel eigen en heel succesvolle plaats in het politieke landschap. Zijn verstand zegt hem door te gaan op de weg waar hij al veel ellende gekend heeft, maar die hem persoonlijk geen politieke windeieren heeft opgeleverd."

Ruiger werd het in De Standaard van 6 juli. Wat Bart Brinckman daar in schreef, was van een heel ander niveau dan de oppervlakte-emoties die een week lang de pers (en de televisie !) domineerden. Brinckman begon met een aantal kritieken op Anciaux te weerleg gen (neen hij is geen politiek beest want maakt te veel flaters ...), maar dan kwam het. "Het beeld van die atypische kwetsbare politicus bij wie emotie het wint van cynisme en machts denken is een gecultiveerde mythe, overgoten met echte tranen. Zijn naaste medewerkers kennen een meedogenloze, gesloten en achterdochtige man die er een geselecteerde hofhouding op nahoudt, steeds moeilijker met kritiek om kan, mensen uitkaffert en anders denkenden kleineert. Een politicus die surft op de golven van zijn gemoed en worstelt met manisch-depressiviteit en maagzweren."

Brinckman herinnert zich de uitspraak van Anciaux die stelde dat hij hoopte "dat ze op mijn smoel slaan als ik naast mijn schoenen loop." "De enige die dat aandurfde, zijn politieke mentor Herman Verheirstraeten, zette hij in januari dit jaar als kabinetschef buiten de deur. Na tien jaar toppolitiek lijkt Anciaux een karikatuur van zichzelf."

Een geluk nog voor Anciaux dat de jongens van MaoMagazine de boeken moesten sluiten. In MaoMagazine van 30 augustus 2001 schreef Peter Oostvogels over de strijd om de VU- kassen: "Anciaux gedroeg zich alsof hij de rest van de 21ste eeuw minister van cultuur zou zijn. Toen brak de heisa in de VU uit en degradeerde Anciaux cultuur tot een restprioriteit. De slag om de partij, de bron van zoveel inkomens en mandaten voor de Anciaux-clan, annex aangetrouwde en andere familie, haalde het van de verheven kunsten."

Wat de Anciaux-clan betreft: Oostvogels beschreef o.a. hoe ene Marie-Paule Quix, sinds "vader Vic er enige jaren terug een speels avontuur mee begon", carrière maakte in de Brusselse culturele instellingen ...

Mocht iemand zich nog bekommeren over Berts werkloosheid: hij trekt nog een jaar een uittredingsvergoeding ter hoogte van een parlementaire wedde.

Eén conclusie die niemand (voor zover ik het allemaal kon volgen) in de 'Vlaamse' media durfde trekken, is dat Bert Anciaux in menig opzicht 'onze' Pim Fortuyn is. (Voor de volledig heid: in Knack (10/6) had Hubert van Humbeeck het wel over het voornemen van Anciaux "om met een Pim Fortuyn-campagne in het najaar zijn terugkeer te forceren".)

Dat deze vergelijking bij Anciaux zelf slecht zal vallen, daar kunnen we zeker van zijn. Bart Brinckman schreef in zijn gepeperd artikel in DS (6/7) dat Anciaux als minister zich teveel een notaris voelde en "ondertussen vloog de wereld, met het door hem zo gehate janhagel als Filip Dewinter, JM Le Pen of Pim Fortuyn, in brand."

Maar toch, de gelijkenissen met Fortuyn zijn te treffend. Natuurlijk zijn er grote verschillen tussen beide figuren maar via die verschillen bots je telkens weer op frappante overeenkomsten.

Tuurlijk zal Bert de islam niet voor achterlijk verslijten en roepen dat onze grenzen 'dicht moeten', zoals Pim dat deed. Maar meer nog dan Pim is hij een nationalist 'pur sang'. Zo dacht Bert er bv. aan (anders dan papa Vic) om in Brussel de 'subnationaliteit' op te leggen: het verplicht kiezen tussen de 'Vlaamse' of 'Franse' 'Gemeenschap'.

Natuurlijk, de carrière van Bert begon in een bestaande partij (VU) daar waar Pim een partij rond zijn persoontje wou bouwen. Maar door het steeds verder opsplitsen van de VU-groep, hield Bert uiteindelijk wel 'zijn persoonlijke' partij over. "Spirit is Anciaux en Anciaux is Spirit" (De Standaard 6/7).

Natuurlijk zit er achter het optreden van Bert een 'ideologie' (het Vlaams-nationalisme) maar net als Pim speelde Bert in verkiezingscampagnes gewoon zichzelf (niet zijn politieke visie) uit. De politiek herleid tot een keuze om sympathieke smoelen.

Voeg daar nog de impact bij van de televisie. Zie bv. VTM's 'televoting' na het aftreden van Anciaux: "77 % van de Vlamingen wil niet dat hij aftreedt". Bert blijkt net als Pim een geliefd 'televisiepoliticus'.

In 'Le Soir' (3/7) schreef Christian Laporte dat Anciaux' populariteit vooral gemaakt wordt door herhaalde 'passages' in 'volkse uitzendingen' (les émissions 'people') op de 'laamse' televisie. Voor programma's zoals 'De Zevende Dag' daarentegen past Anciaux, want daar spreekt men niet de taal waarin 'Bert den Bleiter' zich graag uitdrukt, met een lach en een traan.

Anders dan de met zijn homoseksualiteit koketerende Pim Fortuyn slaat collega-tv-politicus Anciaux niet vooral aan bij mannen, maar bij vrouwen. De lezeressen van Flair verkozen hem tot 'meest sexy man in de politiek'. "Zijn blik gaf vrouwen vlinders in de buik" schreef Bart Brinckman in De Standaard (6/7). Naar verluidt bestaat zijn electoraat voor meer dan 70 % uit vrouwen en bij gebrek aan een ideologisch project kunnen die niet op zijn programma stemmen. Laporte schreef in Le Soir dat Bert de 'chouchou des dames' is. Oude dames met grijze haren zowel als vrouwen in de 'fleur van hun leven', maar vooral toch de meisjes. "Il est surtout la coqueluche des jeunes."

Net als Pim had Bert in zijn beleid veel aandacht voor al wat jong, fris en nieuw is. Met 'gevestigde structuren' kon hij echter niet zo 'leuk' opschieten.

Net als Pim had Bert een hekel aan tegenstrijdige opinies. "De minister van het grote gelijk" titelde De Standaard (3/6). De kritiek aan zijn adres dat hij een opportunist zou zijn en de doodgraver van VU en Spirit - verwijten die niet uit de lucht komen vallen - omschreef Anciaux bij zijn aftreden als "dat soort smeerlapperijen". Als vader Vic dan nog Karel De Gucht een 'luguber mens' noemde, kreeg het geheel wat van de demonisering die Pim in de Nederlandse politiek veroorzaakte.

Met zo'n emotionele uithalen, sloot Bert ook meteen een kritische discussie over de verwijten aan zijn adres uit, wat hem nog tot een doodgraver van de democratie maakt ook ...

Weinig bekend is dat Bert ('in de geest van Pim'), het privékapitaal bv. in de kunst meer ademruimte wou geven. De VLD was overigens lange tijd de aangewezen partner voor Bert. "Twee jaar geleden was Bert verliefd op Guy Verhofstadt" stelde zijn ex-vriend Sven Gatz in Knack van 10 juli, "nu is hij smoor op Steve Stevaert."

Net als Pim is Bert een 'einzelganger': beslissen doet hij alleen, ook als hij daarmee zijn partij voor schut zet.

Beslissen doet hij niet op basis van een generaties lang gerijpte ideologie, maar van intuïtie. Yves Desmet (DM 3/6) schreef over hem en compagnon Stevaert: "Vraag die twee niet om een onderbouwd referaat met rationele argumenten over de stand van de wereld, maar ze voelen de grondstromen in de maatschappij beter aan dan de verzamelde faculteiten sociologie van dit koninkrijk. Een eigenschap die hen allebei ronduit gehaat maakt bij 'de ascetische elite' en andere intellectuelen." Een afkeer die (net als bij Desmet) wederkerig is.

Net als Pim gelooft Bert in zijn eigen uitzonderlijke gaven. Waardoor hij als een patriarch met jongensachtige branie uitverkoren is om de wereld te redden ... 'Vlaanderen' vrijwaren van het racisme bv. zonder dat hij begrijpt dat zijn eigen 'taalracisme' de voedingsbodem is voor veel andere uitsluitingsmechanismen. En dat met zijn populistische aanpak, de bevolking er finaal niet 'mondiger' op wordt.

"Op een verkiezingscongres in 1995", aldus Bert Brinckman (DS, 6/7), "vertelde Bert, omringd door kinderen, een 'keitof' sprookje over een groep vrienden die het midden in de boze buitenwereld, goed voor heeft met Vlaanderen." De rattenvanger van Hamelen in een moderne versie.

Net als Pim is Bert een emotioneel kampvuur. Hunkerend naar erkenning, op een narcisti sche wijze.

Uit onverdachte tijden, dit citaat uit Knack (13/2/02): "Laat mij nu maar een culturele revolutie in Vlaanderen tot stand brengen. Laat mij maar de minister van de legale genotsmiddelen zijn: sport en cultuur, al die aangename, warme dingen in het leven. Dat ligt me. Ik wil zo hard werken dat ik niet meer inzie waarom er na mij ooit nog een minister van cultuur moet komen. (lacht) In alle eerlijkheid: mijn grootste frustratie is de smalende toon waarop heel wat mensen over mijn ministerschap spreken: ochgottekes, ons Anciauxke, die denkt ook minister te kunnen spelen. Dat raakt mij diep. Ik zal dan ook alles doen wat in mijn vermogen ligt, opdat die criticasters op het einde van de regeerperiode moeten toegeven dat ik in feite niet zo slecht was als minister (stil). U kunt zich voor mij niet voorstellen hoe belangrijk dat voor mij is."

* De perfide impact van 'vlinders'

Gekwetste zielen kunnen enorme rampen veroorzaken. Hitler had ook het gevoel dat de wereld hem niet serieus nam. Stalin, Bush (wiens gedrag met dat van apen vergeleken wordt) ... Hoeveel leiders handelen niet van uit een enorme frustratie ? Om die frustratie te boven te komen identificeren ze zich met een hoger doel waaraan ze zich ten allen tijde optrekken. Bij Anciaux is het 'paradijs Vlaanderen' dat 'hoger doel'.

Een glimp van hoe 'bezeten' hij daarvan is, zag ik onlangs op een bijeenkomst van de filmsector. Toen filmintendant Luckas Vander Taelen spotte met het 'Vlaams' karakter van zijn job, leverde hem dat een bliksemschicht-reactie op van minister Anciaux. Het schuim net niet op de lippen.

En wat te denken van volgende onverdraagzamheid van de minister van cultuur uit 1999 ? "Belgische kunst bestaat niet. Daar kun je mij nooit van mijn leven meer van overtuigen." Recenter, in een persmededeling van 7/9/2001 lazen we dat Anciaux in een ontmoeting met zijn Chinese collega-minister van Cultuur "het belang benadrukte van samenwerking tussen Vlaanderen en China, een klein en een groot land met veel mogelijkheden" ... 'Vlaanderen', een land: dat is het (verborgen) doel. Dat 'Vlaanderen' met 6 miljoen zielen minder inwoners telt dan diverse Chinese steden, vergeten we voor het gemak even.

Inmiddels zijn zowat alle gerechtvaardigde eisen van de 'Vlaamse' beweging ingelost geworden en oefent het Vlaams-nationalisme op de bevolking nog weinig aantrekkingskracht uit. Ook van de kiezers van het Vlaams Blok stemt maar een klein deel uit nationalistische overtuiging op die partij. Geen wonder dat de aanhang van eerst Volksunie en nu Spirit en NV-A, bleef en blijft afkalven. Er was een charismatische persoonlijkheid zoals die van Bert Anciaux nodig om eerst de VU en later Spirit stemmen te bezorgen.

Hier komen we bij het meest perfide van het optreden van Bert Anciaux. Dat hij zijn 'tover kracht' (dixit Sven Gatz) - "meisjes die vlinders in de buik krijgen" - misbruikt om er een agenda door te drukken, die bijna niemand gerealiseerd wil zien worden.

Het overgrote deel van alle Belgen, of ze nu Arabisch, Duits, Engels, Frans, Nederlands of welke taal dan ook spreken, wil NIET dat dit land splitst. Dat is al vaak genoeg in opiniepeilin gen gebleken (alsook uit de electorale neergang van de VU).

Een deel van de 'Vlaamse' 'opinieleiders' (genre De Standaard-hoofdredacteur Vander meersch) legt dat nu zo uit dat het de 'Vlamingen' niet veel kan schelen of België blijft bestaan of niet. De Luikse professor Perin ging daar op door in Le Soir van 8 juli en stelde dat de 'Vlamingen' wel voor België zijn, maar "als de separatistische beweging het haalt, zullen ze geen barricaden opwerpen om België te verdedigen."

Je kan je echter afvragen, waar de 'Vlamingen' - gezien de algemene politieke onverschillig heid - nog wel barricades voor zouden opwerpen.

Die onverschilligheid is overigens mede een gevolg van onze ingewikkelde staatsstructuur. Hebben we nu zes of zeven regeringen in dit minilandje ? Voor de burger is het niet meer duidelijk, stelde Guy Tegenbos in De Standaard (4/7), "wie tot welke regering behoort." En verwijzend naar Guy Vanhengel die nu in twee regeringen zetelt: "Ministersfuncties uit verschillende regeringen cumuleren. Leg dat maar eens uit aan een buitenlander."

* "Het beest zit nog altijd in me" / Splitsingsvirus verziekt partijen

Spirit-onderhandelaar Geert Lambert mocht in De Standaard (5/7) dan wel stellen dat "wij geen enkele ambitie hebben om" (via het kartel tussen SPA en Spirit) "de SPA te verande ren", feit is dat om stemmenkanon Anciaux binnen te halen, de sociaal-populisten nu ook een separatistische logica ontwikkelen. Zo zijn ze bijvoorbeeld sinds kort voor de splitsing van de Belgische spoorwegen. Dat zoiets zoals in Engeland tot ongelukken (letterlijk, met doden) leidt, daar ligt Anciaux-vrijer Stevaert niet wakker van. Als SPA bij de verkiezingen maar de door voorzitter Patrick Janssens vooropgestelde 18 % haalt en niet nog eens achter het Vlaams Blok eindigt. Daarvoor heeft SPA het ene % (1 % !) dat Anciaux nog schijnt te vertegenwoordigen, hard nodig.

Vergeten we ook niet dat de in het kielzog van Anciaux' succes opgekomen nationalisten die de jongste weken over zowat alle partijen uitzwermden, daar op een nationalistische koers aansturen. Brussel Deze Week (4/6) schreef over Sven Gatz, overgelopen naar de VLD: "De Vlaamse koers die minister-president Patrick Dewael in zijn boek 'Het Vlaams Manifest' bewandelt, staat Gatz alvast aan. 'De Vlaamse Leeuw, het beest zit nog altijd in me', aldus Gatz die er nog aan toevoegde dat ook twee ex-VU'ers de pen van Dewael hebben vastge houden".

En zo verspreidt het 'Vlaamse' splitsingsvirus zich over heel de 'Vlaamse' politiek.

arch/ive/ief (2000 - 2005)