arch/ive/ief (2000 - 2005)

Anarchisten zijn al even lang met gevangenissen bezig als dat de beweging bestaat. Het Anarchist Black Cross bijvoorbeeld, heeft zijn oorsprong in de Russische Revolutie van 1917. Nadat de Bolsjevieken de revolutie overnamen en dissidenten in de gevangenis staken, ontstond het ABC om hen (niet enkel anarchisten!) te helpen. Vandaag de dag is het een internationaal netwerk dat non-sectarisch revolutionaire (en andere) gevangenen steunt.
Dit is een bijdrage aan de kwestie rond gevangenissen. Een korte geschiedenis van gevangenissen

Tegenwoordig lijken gevangenissen een hele gewone zaak. Dit is echter niet altijd zo geweest. Gevangenissen zoals we ze vandaag kennen zijn een relatief recent verschijnsel. Tot laat in de 19de eeuw gebruikte men als straf vaak gewoon boetes of lijfstraffen. De weinige gevangenissen die er waren, waren er voor mensen die hun schulden niet konden betalen of die wachtten op een rechtszaak of straf. Er werden ook criminelen weggevoerd naar kolonies, maar dit terzijde.
In Europa kwamen instituties om armen, en vooral opstandige armen, in te laten werken. Dit gebeurde vooral in Nederland en Duitsland, vanaf 1560. De eerste noord-Europese instelling die de karakteristieken van een moderne gevangenis aannam (cellen en harde arbeid) werd zelfs opgericht in Gent in 1773!
De roep om gevangenissen als strafmaatregel te gebruiken kwam, verrassend genoeg voor ons vandaag, als een roep voor meer humane straffen. Begrijpelijk in het licht van de lijfstraffen van toen. Vooral de Quakers in Amerika waren daarin belangrijk. Ze weigerden de straffen van Engeland over te nemen. Engeland probeerde die nog door te drukken, maar met de onafhankelijkheid van de V.S.A. werden gevangenissen de belangrijkste strafmaatregel in Amerika, alsook in Europa, en eigenlijk de hele wereld.

Het nut en doel van moderne gevangenissen

Het doel van het moderne gevangenis-systeem is straffen en afschrikken (we houden even geen rekening met de uitbuiting in de zin van onbetaald werk, dat in vele landen gebeurt). Mensen die een wet overtreden worden kunnen een straf krijgen door in de gevangenis te vliegen (dit is niet de enige vorm van straffen in onze maatschappij!). Ook moet het mensen afschrikken om de wet te overtreden.
Het nut is dat het wel z'n doel bereikt. Op het eerste gezicht althans, en dan nog maar deels. De vraag is of mensen echt de wet niet overtreden omdat ze aan de straf denken, of eerder omdat die bepaalde daad ook niet ingaat tegen hun eigen waarden en normen.
Iemand zal bijvoorbeeld geen oudje beroven van haar handtas omdat hij/zij dat echt verkeerd vindt. Maar diezelfde persoon zal dan misschien wel een jointje roken, en zich weinig aantrekken van het feit of dat nu wettelijk mag of niet. Dit omdat de persoon in kwestie niet vindt dat het roken van een jointje verkeerd is.

Het probleem met gevangenissen vandaag

Gisteren was er een reportage op BBC over gevangenissen. Ik heb het maar half gezien, dus veel kan ik er niet over vertellen. Maar net als hier in België zitten er te veel mensen in de gevangenis. Ook in Engeland zitten er vooral veel te veel mensen in voorhechtenis.
Een eerste probleem hiermee is dat er veel te veel tijd en aandacht moet gaan naar deze mensen, waardoor er niet genoeg tijd en aandacht kan gaan naar personen die langer in de gevangenis zitten. Dit kan, samen met de overbevolking, zowel binnen als buiten (na vrijlating) de gevangenis explosieve situaties creëeren.
Vooral de 'kleine' gevangenen komen gevaarlijker uit de gevangenis dan dat ze erin gingen. Ze kunnen kleine foutjes hebben gemaakt (die veelal een gevolg zijn van hun sociale situatie en omgeving), maar na een gevangenisstraf zijn ze in contact gekomen met zwaardere criminaliteit, repressie (niet direct de ideale leermeester voor respect voor de wet), en bovendien kunnen ze voeling met de wereld verloren hebben, wat ze in de marginaliteit duwt. Van dat laatste hebben degenen die lang in de gevangenis zaten dan weer meer last.
Anarchisten zijn al altijd tegen gevangenissen geweest. De gevangenis zien wij als symbool van de repressieve functie van de staat. Resulteert een libertaire maatschappij dan in chaos? Vallen dan alle manieren om te straffen weg? Neen.

Oplossingen

In een libertaire maatschappij zou de staat niet zomaar verdwenen zijn. Er moeten nieuwe sociale relatiepatronen opgebouwd worden (geen hiërarchische relatiepatronen bv.). Daardoor zou criminaliteit al ferm verminderen. Ter illustratie: gedurende de twee jaar collectivisatie in de Spaanse Burgeroorlog waren er slechts zes gevallen van diefstal uit de werkplaats door arbeiders.
Criminaliteit moet vooreerst bestreden worden door de sociale situatie (en zo ook hun omgeving, zowel buurt als medemensen) van mensen te verbeteren. Ook moet er werk worden gemaakt van buurtwerking (vooral dan m.b.t. de jeugd om ze uit de kleine criminaliteit en krapuliteit te houden). Zo voelen mensen zich beter in hun vel, gaan ze minder de nieging hebben om naar de misdaad te grijpen, en doen we ook iets aan het onveiligheidsgevoel.
Als er dan gestraft moet worden, moet er meer nadruk komen op alternatieve straffen. Vooral de gemeenschapsdienst zal volgens mij beter werken dan gevangenisstraffen. Die waren, zoals gezegd, vroeger bedoeld als ter afwachten van een straf. Vooral de kleine criminaliteit kan hierdoor op een meer positieve manier opgelost worden. Wie iets vernielt, moet gaan praten met de eigenaar (die liefst geen houding van wraak moet hebben, vandaar de noodzaak aan nieuwe relatiepatronen), en het dan herstellen.
Vraag is dan wat we met zware criminelen doen. Misschien moeten we die toch opsluiten? Of een zware financiele straf geven? Daar heb ik geen kant en klaar antwoord op. Dat hoeft ook niet. Een alternatieve maatschappij kan je niet op voorhand vastleggen. Zeker een (basis)democratische, waar het niet aan ons is om te beslissen hoe de problemen van de mensen moeten worden opgelost.

Het zal iedereen wel bekend zijn dat de gevangenissen in de Verenigde Staten overvol zitten. Het land voert daarbij ook al jaren een beleid waarbij er naar wordt gestreefd het aantal gevangenissen steeds maar weer uit te breiden. Gevangenissen betekenen in de VS big business.

Het gevangeniswezen wordt in toenemende mate gedomineerd door het bedrijfsleven. Niet alleen zijn veel gevangenissen geprivatiseerd, ook de beveiligingsindustrie en bedrijven die hun productie aan gevangenissen uitbesteden varen uitstekend bij de huidige situatie. Het is niet voor niets dat "volksvertegenwoordigers" die hun posities aan dit bedrijfsleven te danken hebben steeds maar weer hameren op het verlengen van gevangenisstraffen. Uiteraard wordt dit alles gebracht onder de edele noemer van de misdaadbestrijding. Zo lopen enkele gevangenissen ook te koop met zogenaamde resocialisatieprogramma's die zij ten behoeve van hun gevangenen ontwikkeld zouden hebben. Enige tijd geleden liet een Tv-documentaire zien wat deze programma's inhouden. Gevangenen worden vernederd doordat de gevangenisleiding hen laat rondlopen met borden waarop negatieve opmerkingen over hun gedrag staan vermeld. Groepen gevangenen worden in het gelid gezet en gedwongen om met z'n allen korte teksten uit te schreeuwen. De geringste vorm van verzet wordt beantwoord met buitenproportioneel geweld. De documentaire liet zien hoe bewakers met knuppels tekeer gingen en honden ophitsten tegen naakte gevangenen.

Uiteraard is het nooit de bedoeling geweest dit soort beelden op te nemen en uit te zenden. De autoriteiten in de VS houden interne wantoestanden liever geheim. Een nog groter taboe ligt op de jeugdgevangenissen, althans voor zover er in de VS jeugdgevangenissen zijn. In het Verdrag inzake de rechten van het kind wordt in artikel 37 onder c onder andere bepaald dat een kind dat van zijn vrijheid is beroofd gescheiden van volwassenen moet worden gedetineerd. De bedoeling van het artikel mag duidelijk zijn. Kinderen lopen in gevangenissen nu eenmaal veel risico het slachtoffer te worden van geweld en seksueel misbruik door volwassen medegedetineerden. Verder is de kans groot dat kinderen die voortdurend met volwassen gevangenen in contact staan een leerschool in de misdaad zullen doorlopen. Maar het Verdrag inzake de rechten van het kind wordt door de VS aan zijn laars gelapt. Van de 106.000 jongeren en kinderen die vastzitten in de VS (cijfers van 1999) verblijven er 18.000 in gevangenissen voor volwassenen. Maar liefst 3.500 van hen moeten hun straf zelfs uitzitten in leefunits samen met volwassenen. Het gaat daarbij niet om een probleem dat de autoriteiten van zins zijn op te lossen, integendeel. Het aantal kinderen dat samen met volwassen gevangenen wordt opgesloten is in de periode 1985-1995 zelfs met 14% gegroeid.

Er is in de VS een tendens om kinderen die voor langere tijd veroordeeld zijn in geprivatiseerde gevangenissen op te sluiten. Op de totale populatie bedraagt het aantal kinderen dat in deze geprivatiseerde gevangenissen zit 24%. Kinderen kunnen daarbij buiten de staat waar zij wonen gedetineerd worden. Deze gang van zaken maakt het zo goed als onmogelijk dat gedetineerde kinderen contacten met ouders en familie kunnen blijven onderhouden, hetgeen weer nadrukkelijk in strijd is met het Verdrag inzake de rechten van het kind. De meeste speciale jeugdinrichtingen zijn simpele kopieën van gevangenissen voor volwassenen. Om de discipline te bewaren wordt regelmatig gebruik gemaakt van lijfstraffen. Human Rights Watch en Amnesty International hebben al aangetoond dat kinderen worden geschopt, geslagen, met chemicaliën worden bespoten en elektroshocks krijgen, ook al bepaalt artikel 40 lid 1 van het Verdrag inzake de rechten van het kind dat een kind dat gedetineerd wordt het recht heeft behandeld te worden op een wijze die geen afbreuk doet aan het gevoel van waardigheid en eigenwaarde. Artikel 37 van het Verdrag stelt verder: "Doodstraf noch levenslange gevangenisstraf zonder de mogelijkheid van vrijlating wordt opgelegd voor strafbare feiten gepleegd door personen jonger dan achttien jaar". In de VS maken de autoriteiten er echter geen punt van als personen jonger dan achttien jaar ter dood worden veroordeeld. Discriminatie naar huidskleur en afkomst is in tal van internationale verdragen verboden. Ook het Verdrag inzake de rechten van het kind legt een uitdrukkelijk verbod op het discrimineren naar huidskleur (artikel 2). Dat neemt echter niet weg dat van alle 100.000 jeugdige zwarten in de VS er 1.018 achter de tralies zitten, terwijl dit cijfer voor de blanke jeugd slechts op 204 ligt.

Een belangrijk uitgangspunt van het Verdrag is dat staten er naar dienen te streven dat kinderen slechts met gerechtelijke stappen worden geconfronteerd als alle andere middelen falen (artikel 40 lid 3 onder b). Ook op dit punt laat de VS het schromelijk afweten. De benadering van het (jeugd)criminaliteitsprobleem is in de VS uiterst eenzijdig. Men heeft alleen maar oog voor keihard strafrechtelijk optreden tegen individuen. Zoals al eerder aangegeven, deze benadering is uiterst voordelig voor het bedrijfsleven. De maatschappij is er echter niet mee gediend omdat het probleem op deze wijze slechts vergroot wordt. Jeugdcriminaliteit kan in geen enkele samenleving voor honderd procent worden opgelost, maar wel op vruchtbare wijze worden tegengegaan middels een heel pakket van maatregelen. Ook hierbij kan het Verdrag inzake de rechten van het kind een goede handleiding vormen. Het Verdrag formuleert immers speciaal voor kinderen het recht op gezondheidszorg (artikel 24), het recht op sociale zekerheid (artikel 26) het recht op een toereikende levensstandaard (artikel 27), het recht op onderwijs (artikel 28), het recht op het beleven van eigen taal, cultuur en godsdienst (artikel 30), het recht op ontspanning (artikel 31) en de bescherming tegen kinderarbeid en andere vormen van kinderexploitatie (artikelen 32 en 36). In de VS leven echter miljoenen kinderen onder de armoedegrens. De rechten die in het Verdrag zijn geformuleerd blijven voor hen zonder betekenis. Daar staat tegenover dat een kleinere groep zo rijk is dat ze van gekkigheid niet weet wat ze moet doen. Het is dan ook geen wonder dat vanuit het arme deel van de bevolking steeds maar weer kinderen voor een criminele loopbaan kiezen. Overigens dringt zich hierbij de vraag op wat nu eigenlijk crimineel is, stelen om het hoofd boven water te houden of winst maken ten koste van kinderen die een keertje gestolen hebben.

Er bestaat een VN-kinderrechtencomité. De staten die het Verdrag inzake de rechten van het kind geratificeerd hebben zijn verplicht regelmatig verslag over de in het verdrag geregelde onderwerpen uit te brengen aan dit comité. De VS hebben het verdrag wel getekend, maar niet geratificeerd. Ze hebben zichzelf dus uitgesloten van iedere controle op de naleving van de verdragsbepalingen in eigen land. Tegen deze achtergrond is het toch eigenlijk ongelooflijk dat het gros van de mensheid het steeds maar weer voor zoete koek slikt als de VS zich opwerpen als de grote verdediger van de mensenrechten in de wereld.

---
De cijfers en feiten zijn afkomstig uit:
H.Snyder and M. Sickmund, Juvenile Offenders and Victims: 1999 National Report, Office of Juvenile Justice and Delinquency Prevention, Washington DC 1999.
Betraying the Young, Children in the US Justice System, Amnesty International 1998.
Delinquency Cases Waived to Criminal Court, Office of Juvenile Justice and Delinquency Prevention, Annual Report, Washington DC 1998.
S. Kilbourne, Children behind bars, Youth who are detained, incarcerated and executed, Youth Advocate Program 1999.

interessante tekst (of misschien eerder inleiding) over gevangenissen lijkt me. Hoe het anders zou kunnen is een moeilijk te beantwoorden vraag, maar een begin lijkt mij zoals hierboven gezegd mogelijkheid te vinden in zoiets als alternatief sanctierecht.
Voor mensen die er echt nog meer over zouden willen weten: lees er de werken van Foucault eens over na (vooral le Carceral). Niet dat hij als anarchist doorgaat (ging eigenlijk, maar ja), maar zijn opvatting over misdaad en bestraffing is zeer nobel, en mijn inziens een waarlijk alternatief voor de huidige regeling. Foucault legt de nadruk immers op de aandacht die besteed moet worden aan de omgeving van de mensen.
groet,
pieter

Laten we niet vergeten dat tijdens die twee jaar collectivisatie, er nog een oorlog aan de gang ging waardoor er vaak hongersnoden waren, en dat gedreven door die situatie dan sommige mensen diefstal gepleegd hebben. Maar ik denk dat in de anarchistische maatschappij de enige vorm van "criminaliteit" jeugddeliquentie zal zijn. Want dat kan gewoon resulteren uit verveling, of frustraties, en soms is het ook gewoon plezant (als ge jong zijt), maar dat kan door de opvoeding veranderd worden. Over de grotere misdaden, die worden gecreëerd door domme wetten en het onderdrukken van een gans deel van de bevolking, en door valse waarden in de maatschappij te sturen dmv publiciteit en een slechte opvoeding, ik denk dan aan het geldprobleem. Waarom gaat iemand een bank overvallen? Omdat die geleerd heeft dat geld wel het geluk maakt, en dan ook nog door deze kloteconsumptiemaatschappij. Een libertaire maatschappij is juist het tegenovergestelde daarvan, dus kan het niet gebeuren. Dan blijven er nog de fysieke misdaden zoals moord en verkrachting. Beide kan men voorkomen (alweer) door de opvoeding, en door het niet waard te maken om een moord te plegen zoals het nu wel gebeurd bv. voor 20miljoen € zouden sommige dat doen. En verkrachtingen, peis ik, kan enkel door de opvoeding geminimaliseerd worden, maar ook door een solidaire maatschappij waar men meer begrip voor elkaar heeft en men dan niet zo snel en zeker niet zo hard geftrustreerd geraakt om iemand te verkrachten.
blijft het geval der mentaal getikten... maar daar kan zelfs de strengste wet niets aan doen!

Sedert maandag zijn drie gevangenen in de Antwerpse gevangenis en één iemand daarbuiten aan het hongerstaken. Er zijn geruchten over een vierde hongeraar binnen de gevangenis. Sedert maandag is Geert 3,5 kilo afgevallen, Eric -die ook suiker in zijn thee weigert- zo'n 7 en Patriek (niet-gevangene) zo'n 5 kilo. Over de derde hongeraar is weinig geweten omdat hij op een andere vleugel zit. Medio volgende week zal meer info beschikbaar zijn op http://www.hongerstaking.be .