arch/ive/ief (2000 - 2005)

De timing voor het rapport was de wereldconferentie rond duurzame ontwikkeling die binnenkort zal plaatsvinden in Johannesburg, 10 jaar na de gefaalde top in Rio de Janeiro en 30 jaar na die in Stockholm. Hun grote conclusie : als we NU geen stappen zetten, kunnen we een regelrechte ramp verwachten binnen nog eens dertig jaar. Dan is het er mee gedaan.
Anders gezegd : dertig jaar geleden hadden de wereldleiders die verantwoordelijk waren in hun ogen dus nog zestig jaar, tijd genoeg dus om toch nog een volle generatie van ‘the American Way of Life' te genieten. Die hele vuilbak hebben hun kinderen, mijzelf incluis, nu geërfd. Ik vat even enkele puntjes voor je samen en vertel je erbij hoe ik dat allemaal zie. Vloek maar lustig met me mee. En help er iets aan te doen.

HET LEUGEN VAN DE ‘TRICKLE DOWN'

Ik heb er een VN-samenvatting van het GEO-3 rapport op nageslagen. Een bundel van 35 pagina's waarin de VN-wetenschappers in mijn ogen voor eens en voor altijd de waanzinnige bedrijfsvazallen van tafel jagen die maar blijven zeggen : ‘maar er is toch geen reden voor ongerustheid ! Geniet van de welvaart, mensen, want de milieuproblemen zijn overdreven, GGO's zijn niet schadelijk, het gat in de ozonlaag is een illusie, er is géén opwarming van de Aarde en méér globalisatie zal winst en welvaart creëren die sowieso tot bij de armsten zal neerstromen.' Deze ‘trickle-down'-theorie, die iedereen aanmaant om te blijven consumeren, is het grootste en meest onverantwoorde leugen van de geschiedenis. Ik hecht mijn geloof liever in het onderzoek van de VN : meer dan duizend wetenschappers die verbonden zijn aan een instelling die niét aan winstbejag is verbonden, hebben in mijn ogen toch iets meer vertrouwen dan marketingpionnen van het Siemensinstituut en de Coca Cola-universiteit.

Net zoals onder andere ngo's en klein links al jaren in politieke dovemansoren brullen, stelt GEO-3 terecht vast dat de tweeling zuiderlijke armoede en westerse overdreven consumptie een wurggreep heeft op alle dromen van sociale en ecologische duurzame ontwikkeling.

In het Westen heeft overdreven materialisme en consumentisme verregaande gevolgen : als iedereen evenveel zou eten als een Amerikaan, hadden we zes Aardes nodig voor voedselvoorziening bijvoorbeeld. Het gat in de ozonlaag is een exclusief cadeautje van de ontwikkelde landen aan de rest van de wereld, Amerikaanse auto's verslinden ongelooflijk veel benzine, maar een Kyoto-akkoord wordt wel afgeknald. Westers radioaktief afval wordt zonder veel wroeging in Afrika gedumpt voor 5 dollar per ton. In het Zuiden heeft men geen drinkbaar water, bij ons gaat door elke toilet een volle emmer water. Enzovoort. De verhalen zijn overvloedig.

In het Zuiden trekken steeds meer mensen naar de steden, omdat droogte (door slechte rotatie van gewassen en opwarming van de Aarde), lage prijzen en Westerse voedseldumping hun boederijen vernietigen. Daar hokken de meesten samen in sloppenwijken van steden die de druk niet meer aankunnen. Gevolg : riolen en watervoorzieningen zijn er onvoldoende. Jaarlijks sterven er in de wereld vijf miljoen mensen aan het drinken van vervuild water. De zieken lopen in de honderden miljoenen. En dat is maar één facet van de armoede. Braziliaanse boeren kappen regenwouden om daar soja voor export naar het Westen te planten, Rwandese rebellen vernietigen gorilla's om met de handen ervan wapens te kopen. General Motors en MacDonalds maken gretig gebruik van de enorme legers armen in het Zuiden om goedkoop produkten voor het Westen te maken. Uitbuiting is geen probleem : heeft een werknemer klachten, buiten met hem. Er staan immers duizend anderen te drummen voor de aalmoezen die hij krijgt. Wederom : enzovoort.

Trickle down is een gevaarlijke illusie, een verziekte erfenis voor onze kinderen en kleinkinderen. Deze leugens zijn onvergeeflijk.

DE STAAT VAN DE AARDE : VN-CONCLUSIES IN EEN NOTENDOP

Ik kan je het onmogelijk allemaal vertellen en weet amper waar ik moet beginnen. Bijvoorbeeld met te stellen dat de VN heeft berekend dat maar liefst 24 percent van de zoogdieren en 12 percent van de vogelsoorten met uitsterven bedreigd zijn ? Tijgers, neushorens, olifanten, gorilla's, arenden,… : misschien zullen je kinderen die enkel nog in dierentuinen en geschiedenisboeken kunnen bewonderen. Dieren zijn sowieso nog zwakkere slachtoffers dan armen.

Verder is het misschien interessant om te vertellen dat er tijdens de jaren '90 94 miljoen hectaren bos netto vernietigd zijn ? Heraanplantingen gebeuren, maar een regenwoud is een subtiel en fragiel biologisch evenwicht, waarvan we de vele planten en dieren gewoon nog niet ontdekt hebben. Migratie van diersoorten en inheemse volkeren drukt hen steeds meer samen op kleinere oppervlakten of isoleert hen. Een stuk regenwoud vernietigen is voor eeuwig. Vooral omdat de landbouw die de boomkap volgt niet kan tegenhouden dan de vruchtbare grond tijdens moessons gewoon in de zeeën spoelt en woestijnen achterlaat.

Vervolgens : 1,1 miljard mensen hebben geen toegang tot drinkbaar water, en 40% van de wereldbevolking heeft ernstige watertekorten. De oorlogen van de toekomst worden wellicht rond water uitgevochten, terwijl onze gazonnen verder besproeid worden en privé-zwembaden gevuld blijven.

Een probleem dat ons allemaal aangaat maar dat nu alweer vooral de armste landen treft, is de stijging van de hoeveelheid natuurlijke rampen (‘er is geen opwarming van de Aarde !'). In de jaren '90 steeg het aantal slachtoffers van deze rampen van 147 miljoen per jaar tot 211 miljoen per jaar.

Ik kan zo blijven doorgaan, maar het is tijd voor oplossingen.

VN-SCENARIO'S VOOR DE TOEKOMST

De VN stelt eerlijk vast dat de kloof tussen arm en rijk betekent dat er eerst miljoenen doden zullen vallen in het Zuiden voor wij aan de beurt komen. Het Westen zal de oplossingen moeten bedenken, zonder een land als de VS zullen alle internationale verdragen wellicht falen.

GEO-3 durft vier mogelijke Westerse reacties voor te stellen op de uitdagingen van de toekomst : ‘eerst de markten', ‘eerst de politiek', ‘eerst de veiligheid' en ‘eerst duurzame ontwikkeling.' Met onze vriend Bush aan de knop van de wereld is het duidelijk welke scenario's momenteel de prioriteiten zijn : markten (globalisatie betekent meer welvaart) en veiligheid (oorlog tegen terrorisme en ‘de as van het kwaad'). Politiek is nog steeds de schaduw die het bedrijfsleven over de mensen uitwerpt, en duurzame ontwikkeling… wat is dat ?

Laat me even een kleine SF-voorspelling maken, gebaseerd op de oplossingen die de ‘markten & veiligheid'-politiek binnen dertig jaar zou kunnen betekenen. Een wereld waarin het Westen zich meer en meer onder haar kerktoren verbergt en steeds hogere muren opwerpt. Verrechtsing neemt ook vandaag met rasse schreden toe, nu iedereen stilaan begint te beseffen dat we op een kruispunt staan. Wat het VN-rapport stelt, aangevuld met mijn eigen fantasie, levert me het volgende cyberpunk-doemscenario op.

‘VEILIGHEID EERST' PLUS ‘MARKTEN EERST' : EEN CYBERPUNK-WERELD

De wereld anno 2032 : we leven in een wereld waarin er, door toenemende ecologische en sociaal-economische druk, steeds meer mensen uit het Zuiden trachten om hun hopeloze situatie te ontvluchten. Naar het Westen dus. Hele legers zijn het. De rijkere landen kiezen voor eigenbelang, sluiten hun grenzen en bouwen Fort Europa en Fort Amerika uit tot onneembare vestingen, waarin het vooralsnog schitterend leven is en waar de welvaartsdroom ongekende materialistische luxe brengt. In het Zuiden drommen steeds meer mensen naar de steden, overspoelen hoge golven de kusten, slaat El Nino zwaar toe en worden er oorlogen om water uitgevochten. Armen zien geen optie dan te kiezen om voor hongerslonen voor Westerse bedrijven te werken (immers, in de Westerse burchten is iedereen te druk bezig om van de luxe te genieten om nog aan de band te gaan staan, en winsten moeten er zijn om alles in stand te houden) of om steeds verder hun natuurlijke bronnen kaal te slaan om zelf in leven te blijven. Ze overleven op de verkoop van slagtanden, zeldzame vogels en tropisch hout en vernietigen uit pure wanhoop hele ecosystemen. Westerse bedrijven maken meer als vandaag de internationale (lees : zuiderse) markten open, en plunderen hun olie, goud, uranium en goedkope werkkrachten. Westers afval belandt in de zuiderse woestijnen en immense stromen vluchtelingen stoten op muren van prikkeldraad en de afschuw van ‘de beschaafde wereld'. De media en de wetenschap zwijgt in alle talen en het leven is goed achter de muur. Politiek draait om het behalen van stemmen, het plezieren van lobbygroepen en multinationals en het uitzitten van de termijn. De volgende regering durft de drastische nodige stappen niet aan, en de echt radikaal dissidente stemmen worden worden ‘antiglobalistisch circus' of ‘terroristen' of ‘de as van het kwaad' genoemd.

Is dit echt SF ? Is dit houdbaar ? En wie betaalt de kosten ? In zo een wereld wéiger ik kinderen te laten opgroeien !

MIJN EIGEN CONCLUSIES

Toen ik twaalf jaar was, zo ongeveer rond de tijd van de mislukte RIO-top tien jaar geleden, plantte ik in mijn naïeviteit een spandoek voor ons huis. Daarop stond een spreuk van het alombekende Indiaanse opperhoofd Chief Seattle. Dat ging zo : ‘pas als de laatste boom geveld, de laatste rivier vergiftigd, de laatste vis gevangen is, pas dan zal de mens beseffen dat geld niet eetbaar is'. De man is al lang dood, maar wat hij zei was slimmer en eerlijker dan wat de gezamenlijke wereldtop, toen én nu, allemaal uit zijn nek wist te kletsen.

De VN stelt, naast markten en veiligheid, politieke integriteit en duurzame ontwikkeling voor als oplossingen om de pijnlijke kloven in de balans van de Aarde te dichten. Deze ‘andere wereld is mogelijk' pleit voor een nieuwe visie van de maatschappij op een levenswijze die draagbaar is voor deze Aarde. Een bewuste maatschappij zet druk op de overheid om te gaan voor lange termijn doelstellingen. De politiek zet haar naamveranderingsspelletjes en ‘bla bla boem boem'-campagnes even aan de kant en onderneemt samen met de mensen concrete, gecoördineerde acties om sociale en ecologische kosten in de economische wildslag door te rekenen. Machtsmisbruik wordt aan banden gelegd, belastingen worden beter berekend op het dichten van sociale en ecologische kloven in Noord en Zuid, de VN krijgt de kans om internationale verdragen dwingend te maken, multinationals gaan een sociaal contract aan met de consument, materialisme ruimt plaats voor persoonlijk bewustzijn…

Naïef ? Misschien. Maar enkel als je alleen op het plein staat te roepen voor een betere wereld. De tijd om te wachten op de dag dat iemand anders oplossingen verzint, mag nu wel gedaan zijn. De staat van de Aarde is duidelijk : dit houden we niet lang vol. Het is decadent, het is onverantwoord en het is (zelf-)moordend. Ook al wordt die moord dan uitgerekend in het lijden van de zwakkere, de zuiderse landloze boer, de neushoorn, het ongeboren kind, en niet in dat van de baas van de WTO of de premier van ons eigen apenlandje.

Het is tijd voor actie. Zet de TV af. Dertig jaar tot er rampen komen, is niet lang meer. Stroop je handen uit de mouwen, zoek gelijkgestemden, en zeg neen tegen het verdere suïcidale machtsmisbruik van de lokale, regionale, nationale en internationale kleuterklas. Iedereen die dit leest, heeft, als de toekomst hem of haar iets zegt, de verantwoordelijkheid om zélf resoluut neen te zeggen. Immers : vandaag is die andere wereld nog mogelijk. Maar morgen ?

Maarten Van Hove