arch/ive/ief (2000 - 2005)

Tja, ik heb juist naar een humoristisch Hollands programma gekeken. Vandaar de sarcastische toon van de inleiding; maar het wordt nog serieus. Doodserieus. Want veel viel er niet te lachten met God De Graeve. Maar dat serieuze is voor straks. Eerst nog iets over de Hollanders: zat daar zo'n langharige netmanager tussen die grapjassen. Je zal het hier niet tegenkomen: een langharige als netmanager. In Brussel en Vilvoorde zijn het allemaal ideale schoonzonen (Wim Van Severen, TV1) of paracommando's (Klaus Van Isacker, VTM). En 'op Holland' zat die langharige netmanager mee grappen te maken "in de geest van Pim". Tja, zo ver staan ze al. Ze kunnen er al om lachen. Goed zo. Straks sodemiederen ze die Lijst Pim F. er mooi weer uit. Moet je zien ook hoe de Ollanders met snelheidscamera's omgaan: ze zagen ze om, schieten er op met kogels, brengen ze tot ontploffing ... En dat wordt dan mooi allemaal op een website ten toon gesteld. Onze anarchisten kunnen er nog wat van opsteken.

Maar goed, we gingen het hebben over de man die deze week besloot te verdwijnen uit de Vlaamsche ether (is dat nu met of zonder h ?, dubbele t of enkele ?). Geen dag te vroeg natuurlijk want het was al lang graef wat hij allemaal los liet stralen.

Dinsdag 28 mei maakte hij het de wereld bekend. Urbi et orbi. Bert De Graeve houdt het voor bekeken als administrateur-generaal van de openbare omroep. Het nieuws sloeg in als een bom. De krater naast de Reyerstoren werd meteen een bedevaartsoord.

Wanneer 'Gouden Bertje' het die dag aan 'zijn' personeel moet gaan vertellen, krijgt hij het moeilijk om zijn waterlanders te bedwingen. De 'coole' blijkt emoties te hebben. "Zoiets kan je niet acteren" stelt een VRT-medewerker die me die avond belt. Maar wat hij ook merkte: "de spreekstijl van De Graeve is nog erger dan die van sommige politici: uren kan die man praten zonder iets te zeggen".

Bekijken we nu eens hoe de 'kwaliteitspers' (De Morgen, De Standaard, FET en Le Soir) tegen het verslag van De Graeve aankijken, om vervolgens (als eersten en enigen ?) een kritische analyse van het bewind van De Graeve te maken.

A. Persoverzicht: "De verwezenlijkingen van De Graeve"

De 'kwaliteitspers' was unaniem lovend over De Graeve. Le Soir had het op 29 mei over een 'bilan positif' en de "défense de la démocratie" (met de nota over het Vlaams Blok). "Bert De Graeve zette VRT weer op kaart" titelde De Financieel-Economische Tijd (29/5). En nog: "Gouden Bertje kan terugblikken op succesperiode aan top van openbare omroep." "Vriend en vijand zijn het erover eens dat hij de voorbije zes jaar verdienstelijk werk geleverd heeft" schreef Stefaan Huysentruyt in zijn edito.

"Hoe de eerste topman van buiten de VRT het tij keerde" titelde De Standaard (29/5). De Standaard tekende een reeks lovende uitlatingen op bij Eric Van Rompuy, Dirk Van Meche len en Guy Peeters. Die laatste (voorzitter van de Raad van Bestuur) sprak over "de beste overheidsmanager van het land", een man die de "VRT gemaakt heeft tot één van de best draaiende openbare omroepen in Europa."

De positieve teneur tegenover De Graeve werd in De Morgen "bekroond" met een artikel van Kristof Demasure met als titel "Het Beleid De Graeve (12/02/1996-29/05/2002): de verwezen lijkingen." Demasure begon met de "dramatische" toestand te schetsen waarin de BRT beland was midden jaren negentig. "TV1 en TV2 haalden samen geen 20 % marktaandeel meer" ... Dat verhaaltje van geen 20 % marktaandeel, werd in De Morgen van 17 januari 2000 al weerlegd. "Oude BRTN zakte nooit zo diep" schreef Leo Bonte (nu werkzaam bij De Standaard) die stelde dat de bewering van VRT-TV-directeur Von Wackerbarth dat "het marktaandeel in 1996 amper 18,9 % bedroeg" niet klopte. Alleen in de maand september 1995 dook de VRT even naar het dieptepunt van 18,9 %. In het jaar "1996 behaalde de BRTN een marktaandeel van 25 %".

Het uitgangspunt waarop Demasure de verheerlijking van De Graeve fundeert, klopt dus niet helemaal en het zelfde geldt voor de motivatie die Demasure geeft voor het optreden van mediaminister Van Rompuy tegen de 'oude' BRTN-top. Waren het alleen de kijkcijfers ? Waarom schrijft Demasure niets over de frustratie van de CVP met VTM toen de zender in handen kwam van liberale persbedrijven (een imperium waartoe Demasure's broodheer behoort) ?

Maar goed, laten we even meeredeneren. De BRTN verkeerde in crisis, dat is wel een feit. Heeft De Graeve die crisis opgelost ? Volgens Demasure wel. Hij kortwiekte eerst het verzet van de vakbonden tegen "uit de hand gelopen kosten" en "de politieke benoemingen die het bedrijf" (het bedrijf...) "aan de rand van de afgrond hadden gebracht." "De bemoeizieke raad van bestuur heeft het niet langer voor het zeggen", dankzij een decreet van Van Rompuy die de BRTN ook extra geld geeft (twee zaken waarop de voorgangers van De Graeve ook aandrongen maar die zij niet kregen). De Graeve voert ook het werken met marktstudies in: zijn directeur televisie Piet Van Roe was daar een 'krak' in. Op basis daarvan worden TV1, Canvas en Ketnet uitgebouwd. "De omroep begint aan een gestage groei" schrijft Demasure. Inzake kijkcijfers denken we er bij.

Op de radio worden de zes radionetten "opnieuw slagvaardig gemaakt" (tiens, waren die onder de dynamische leiding van Piet Van Roe niet al lang slagvaardig ?). De Graeve is verder een gewiekst onderhandelaar inzake uitzendrechten en speelt het ook commercieel (reclame) handig. Al de mensen die de reclame op de VRT kotsbeu zijn, zullen daar anders over denken. "Kroon op het werk", aldus Demasure, is dat De Graeve het aandeel van de VUM (De Standaardgroep) in de gemeenschappelijke reclameregie met de VRT, de VAR, terugschroeft tot 10 procent. Waarom is dat een 'kroon' ? Demasure vertelt het er niet bij. Wel heeft hij het over het "misprijzen" van De Graeve tegenover de "commerciële concurrenten." Denkt Demasure hier niet een beetje te veel in de lijn van Christian Van Thillo ? Van Thillo die net als Roularta-topman Rik De Nolf (beide heren beheren ook VMM-VTM), zijn afkeer voor de agressieve marktpolitiek van De Graeve nooit onder stoelen of banken stak.

Maar terugkerend naar de titel: als verwezenlijkingen lijkt dit alles toch niet zo indrukwekkend. Vaststaat dat De Graeve de openbare omroep uit een kijkcijferdal haalde, maar elke manager die het aanpakte zoals hij, had dat gekund. Na-apen waar de anderen, de commerciële zenders, succes mee hebben: wat is daar nu voor kunst aan ?

B. Commentaar: Hoe De Graeve de BRTN sloopte

Laten we enkele 'knelpunten' van het beleid van De Graeve op een rijtje zetten, zonder de pretentie te hebben dat dit overzichtje al alle knelpunten omvat.

1) Een schoolvoorbeeld van 'modern' personeelsmanagement

De Graeve beroept zich op zijn goede verstandhouding met de vakbonden. Maar wat ge beurde er achter de schermen ? Kort samengevat: de vakbondstop won hij voor zich zoals 'managers' dat elders ook doen. Hij gaf hen wat inspraak en liet het belangrijkste deel van hun achterban (diegenen met het statuut van ambtenaar) ongemoeid. Dat gaf hem vrij spel om bij de nieuwkomers het statuut (alleen nog contractuelen) en de arbeidsvoorwaarden drastisch aan te pakken. Zijn personeelsdirecteur, Marcel Geypens die hij bij General Motors weghaalde, "vloog er goed in" schreef De Standaard. Dat er door sommigen wel een aardig stukje geprofiteerd werd op de omroep, moet niet ontkend worden. maar de manier waarop Geypens op alles en nog wat ging beknibbelen, veroorzaakte veel wrevel.

Hoe voorkom je dat die wrevel tot protest leidt ? Door het personeel te verdelen over verschil lende statuten heb je al de solidariteit verzwakt. Nog handiger is dit: je trekt mensen aan via interimbureau's. Eéntje daarvan mocht zich zelfs komen vestigen in de VRT-gebouwen. En natuurlijk breng je zoveel mogelijk 'creatievelingen' onder bij satellietbedrijfjes à la Woestijnvis die constant azen op het overaanbod aan jongeren dat aan de Vlaamse 'filmscholen' afstu deert. Als die jongeren na enkele jaren leeggezogen zijn, zet je ze bij het groot vuil. Tip voor de managers: vooral jonge vrouwen kunt u hiervoor gebruiken. Na enkele jaren onder de stress van het reportagemaken, kunnen die uitwijken naar combinaties van andere jobs of werkloosheid met het moederschap, waarna je er nooit meer van hoort. Kwestie van geen groepen gefrustreerde mannelijke carrièremakers op je stoep te krijgen.

Nog een punt waarin het personeelsbeleid van De Graeve een miskleun was, betreft de bijna-afwezigheid van allochtone medewerkers op de VRT. "Eén procent van de VRT-mede werkers is allochtoon" liet De Morgen op 31 mei weten.

2) Van venster op de wereld tot patrijspoort

Bert DG maakte van TV1 een pretnet waar ze bij VTM zelfs in hun ergste nachtmerries niet hadden kunnen van dromen. Deze kritiek kan je ook aantreffen in de commerciële pers. "De grootste kritiek die op het beleid van De Graeve geleverd kan worden," schreef Stefan Huysentruyt in de FET (29/5), "is inhoudelijk. Om de concurrentie aan te kunnen, opteerde hij resoluut voor de VTM-isering van TV1."

Alles wat iet of wat boven het culturele niveautje van Bert DG uitstak, moest er aan geloven of werd gedumpt op het tweede net. Met name de Vlaamse documentaire sector heeft het geweten, dat De Graeve zes jaar op de VRT de vrije hand had. Hier alleen al kan een boek over geschreven worden.

Volgend vragenlijstje uit onze publicatie 'Belgian Doc' van maart 1999 haalde zelfs De Morgen: "Waar zijn de milieu- en natuurdocumentaires die de BRT vroeger wel kon maken ? Wat blijft er over van de lange traditie van Vlaamse wetenschappelijke documentaires ? Waarom sneuvelden de gedurfde actualiteitsreportages en 'investigative journalism'-en quêtes à la Maurice De Wilde ? Wanneer komen er terug kansen op de VRT voor auteursdo cumentaires en creatieve documentaires ? Waarom kunnen geniale programmamakers zoals Stefaan Decostere geen kunstdocumentaires meer maken voor de Vlaamse openbare omroep ? De opvoedende (vaak documentaire) programma's van de School-TV vielen ook weg, maar waarom brengt de omroep wel programma's over incest en pedofilie, maar bv. niet eens een reeks over de opvoeding van kinderen ? Warom kunnen rustige, sociale 'Document'-achtige documentaires, filosofische werkstukken of de klassieke 'Ten Huize Van'- intelligente-mensen-films niet meer ? Waarom ook geen rubriek (zoals op de VPRO bij tijd en stond) over alles wat er aan nieuwe media op ons afkomt ? Waarom is de filmrubriek op de VRT weggevallen ? Enzovoort ..."

En dan moest Degraeve de Vlaamse filmsector in de zomer van 2001 in interviews nog uitmaken voor een zootje ... Wat een onaangenaam type. Ondertussen slaagde hij er in om langs een achterdeur voor de VRT geld uit het filmfonds te halen. Je moet het maar doen.

De VRT heeft nu geen filmrubriek meer, maar doet bovendien totaal niets inzake 'beeldop voeding'; net als de rest van het Vlaams 'overheidsapparaat' (onderwijs met name). Raf Butstraen, de filmjournalist van De Standaard die binnenkort met pensioen gaat, verklaarde in De Standaard van 30 mei: "Niemand schijnt te beseffen hoezeer het beeld in de jongeren cultuur het woord heeft verdrongen. Ik heb het dan niet alleen over de cinema. Ik zie beelden op het journaal van de moord op Pim Fortuyn, met de klank van spectaculaire pistoolschoten erover gemonteerd. Pure effectjagerij. Elementen die niets met elkaar te maken hebben, worden in montages samengebracht, mensen worden gemanipuleerd. Je mag je ogen echt niet meer geloven. En toch bestaat er geen enkele basisopleiding op school over hoe je beelden moet lezen. Tragisch. Waar blijft overigens de opvolger van Filmforum ? Hoe wil je dat tieners nog ooit de weg vinden naar iets anders dan popcornfilms als je hen niet uitlegt wat kwaliteitsfilm is en hoe je ervan kunt genieten ? De overheid laat daar een eigentijdse vorm van analfabetisme ontstaan."

Laat ontstaan ? Doet ontstaan ? Beseft echt niemand dit - zou De Graeve zou dom kunnen zijn ? - of beseffen onze bewindslui het maar al te goed ?

Wat er met de VRT-journaals gebeurde springt natuurlijk nog meer in het oog. Hoe ze verworden tot Vlaamse journaals waarin de rest van de wereld een 'faits divers' werd en de binnenlandse 'faits divers' belangrijke hoofdpunten. Als ze al niet voorafgegaan werden door huppelende tennismeisjes of wielrennende moddereenden.

Als we van De Graeve één ding moeten onthouden, is het dit: hij was de man die de kroon op het werk zette van de Vlaamse rechterzijde om de onafhankelijke (en linkse) journalistiek die in het kielzog van mei 68 was opgekomen, te breken. Eerst zorgde de Vlaamse rechterzijde voor de komst van VTM (1989), wat meteen op de BRTN al het einde betekende van onder andere het enige milieuprogramma van de omroep (het nochtans o zo brave 'Leven en Laten Leven'). In 1996 maakte het duo Van Rompuy - De Graeve van de BRTN de VRT en werden de rolluiken neergelaten. Onze openbare omroep was geen venster op de wereld meer (NV De Wereld verdween, Couleur Locale verdween ...) maar nog slechts een patrijspoort. Als ene 'Sergio' in het Balticum gaat zingen, krijgen we daar wat beeldjes van en als hij verliest protesteert de VRT-top (bij monde van zijn televisiedirecteur) tegen "oneerlijk Oosteuropees favoritisme". Maar kregen we verder nog veel van de landen van Oost-Europa te zien ? Vergeet het.

3) Het beknotten van de persvrijheid en het opdoeken van de interne democratie

Onder het bewind van De Graeve en de ploeg die hij rondom zich verzamelde (Von Wacker barth op kop) werd ook bepaald onzacht omgesprongen met kritische journalisten. Wie te kritisch uit de hoek kwam, was op de Reyerslaan niet meer welkom. Denk aan wat met Cas Vander Taelen gebeurde, maar er waren nog zo'n voorvallen. De vriendjes daarentegen: die kregen de primeurs. De VRT-top was in deze overigens niet origineel: regeringsleider Verhof stadt doet net hetzelfde.

Ook intern was kritiek niet meer welkom. VRT-journalisten die tegenover de pers kritiek gaven op het huis werd helemaal niet gewaardeerd. Zelfs Walter Zinzen mocht dit ondervinden.

Aan de Reyerslaan heerst sinds de intrede van De Graeve de neoliberale 'pensée unique'. De mono-politisering van de omroep werd wel als een de-politisering verkocht. Dat de politiek gas terugnam op de BRTN, was wenselijk. Maar vroeger was er op de omroep wel nog discussie mogelijk. Na de komst van De Graeve zijn het de marktwetten én het behagen van de Vlaamse regering die de koers van de omroep dicteren en wordt elke fundamentele discussie uitgesloten.

De nieuwe wind leidde meteen tot een symbolische belangrijke naamsverandering. De BRTN werd VRT (Vlaamse Radio en Televisie). Dat dit totaal inging tegen de wens van de overgro te meerderheid van het BRTN-personeel en van de bevolking, daar trokken De Graeve en Van Rompuy, goede democraten als ze zijn, zich niets van aan.

4) De Graeve, de democratie en het Blok

Het ondemocratische karakter van de interne werking van de openbare omroep, de cultuurni vellering, de 'faits divers'-isering van het journaal ... dat alles draagt niet bij tot een verdieping van de democratie. Een democratie waar De Graeve overigens maar in de meest algemene termen kon over praten. In het debat dat hij bijwoonde op VTM toen de zender 10 jaar bestond, was het beschamend om te horen hoe De Graeve nauwelijks enige woordenschat bezat om de democratische rol van de openbare omroep te verdedigen. Natuurlijk beleed hij als gewiekst manager de democratie met de lippen, maar veel denkwerk kon hij daarbij niet presenteren gewoon omdat zulk denkwerk deze bedrijfsleider bijna compleet vreemd is.

Vandaar dat dan ook zijn verzet tegen het Blok enkel halfslachtig kon zijn. O.K. er kwam een stevige nota maar de zondag voor die nota bekend werd, organiseerde de omroep toch maar leuk een groot debat tussen Filip De Winter en Karel De Gucht. En na de komst van de nota bleek het vaak moeilijk om er consequent naar te handelen, mede doordat de huidige vaak heel jonge VRT-journalisten nogal eens niet goed weten hoe er aan te beginnen.

C. Hoe nu verder ?

In de Vlaamse pers maakt men er zich druk over (zie het 'opiniestuk' van Peter Vander meersch in De Standaard van 1 juni) dat de nieuwe 'baas' van de VRT wel eens een politieke benoeming zou kunnen zijn. Met name de VLD zou wel eens niet aan de verleiding kunnen weerstaan. Want "wie de media controleert heeft (gedeeltelijk) macht over de politieke opinie" schrijft Vandermeersch. Juist. Maar wat maakt het uit of je een blauwe technocraat hebt zoals De Graeve dan wel een blauwe politieke benoeming ? De tweede optie heeft alvast het voordeel van de duidelijkheid.

Gezien de zwaar negatieve balans wordt het hoog tijd dat er op de VRT een totaal ander beleid gevoerd wordt. Als de zogenaamd 'linkse' partijen in de Vlaamse regering (SPa en Agalev) zouden toestaan dat opnieuw een rechtse manager aan het hoofd komt van de belangrijkste cultuurproducent en cultuurspreider in Nederlandstalig België, dan dragen ze daarmee een zware verantwoordelijkheid. Want de strijd tegen het opkomend rechts extre misme is ook een strijd voor een democratische cultuur voor iedereen.

En De Graeve, wel het moge hem goed gaan in zijn nieuwe job aan het hoofd van staal draadproducent Bekaert. Zijn loon zal er zeker niet op verminderen. Naar verluidt - het is altijd een geheim gebleven - zou hij op de VRT jaarlijks 18 miljoen frank verdiend hebben. Zijn 'nieuwe boeiende uitdaging' zal hem zeker niet armer maken. Dat hij overigens met dat argument - een nieuwe uitdaging - de VRT "aan zijn lot overliet" en dat niemand zich daar schijnt aan te storen, zegt ook veel. Maar ja, dat gaat zo in een neoliberale wereld waar men nog maar aan één god trouw is.

Jan-Pieter Everaerts

P.S. Nog even en De Standaard hult de RTBF in een maffiasfeertje ...

In De Standaard van 1 juni lezen we in het opiniestuk van Peter Vandermeersch ook dit: "De RTBF verkeert in een diepe crisis: geen identiteit, financieel een regelrechte ramp en een bedrijfscultuur die Roemeens aandoet." Dat de RTBF financieel in de rats zit, is een feit. Maar wiens schuld is dit ? Dat er een Roemeense bedrijfscultuur zou heersen, is een cliché van hier tot Boekarest. Nog even en Vandermeersch hult de RTBF in een maffiasfeertje ...

De letters AVVK-VVK mogen dan al van De Standaard verdwenen zijn, ze kunnen het niet laten hé ... Dat hooghartig denken over alles wat met Franstalig België te maken heeft. Wanneer mijnheer Vandermeersch, luisterde u bv. voor het laatst naar de RTBF-radio ? De journaals daarvan zijn nog altijd stukken degelijker uitgewerkt én veel internationaler dan die van de VRT-radio.

Vandermeersch zou ook moeten weten dat niet enkel de RTBF problemen kent maar dat ook RTL-TVI en nieuwkomer AB3 (die deze week zwaar in de tewerkstelling - waaronder die van programmadirecteur Boris Portnoy - en in de programma's schrapte) het niet gemakkelijk hebben.