globalisering en armoede

Francine opent de avond door in 10 minuten te schetsen waar haar boek over gaat.
Zij heeft onderzoek gedaan naar het discours van de Wereldbank (WB) over armoedebestrijding.
Armoedebestrijding zoals de WB (en de UNO en de UNDP) het bedoelen is eigenlijk niet meer dan het sluitstuk van het neoliberale denken. Er bestaan zeer veel verschillende definities van armoede. Die zijn telkens ideologisch gekleurd. Ook die van de WB is ideologisch gekleurd. De termen armoede en armoedebestrijding worden nog niet zo lang gehanteerd door deze instelling. In de jaren '90 gingen zij deze begrippen gebruiken. Armoedebestrijding wordt door de WB op een zodanige wijze ingevuld dat er geen structurele veranderingen hoeven te gebeuren aan het neoliberale beleid.
Twee voorbeelden:
-De term inkomen wordt uit het discours gehouden. De reden is dat een inkomensherverdeling taboe is.
-Armoedebestrijding dient te gebeuren om het algemeen belang te dienen. Dat brengt echter met zich mee dat het niet de arme landen zelf zijn die het beleid bepalen maar de Westerse landen, het gaat immers over het algemeen belang en niet enkel over het belang van de arme landen.

Besluit:
Het discours van armoedebestrijding heeft nut voor deze instellingen want het zorgt er voor dat er structureel niets verandert. De neoliberale koers blijft behouden en dat is hun doel, niet het bestrijden van de armoede.
Armoedebestrijding is bovendien Big Business geworden. Een voorbeeld: water wordt geprivatiseerd en de multinationals zijn er nu voor verantwoordelijk. Armoedebestrijding houdt o.a. dat er geld moet voorzien worden om zoveel mogelijk mensen van drinkbaar water te voorzien. Dat geld komt van de ontwikkelingssamenwerking en gaat uiteindelijk naar de multinationals.
Er wordt niets gedaan aan de kloof tussen rijk en arm. De ongelijkheid wordt niet bestreden door de WB.
Armoede wordt te vaak als een individueel probleem gezien. Het is niet enkel een individueel probleem maar ook een structureel. (gezondheidszorg, onderwijs,...)

Fons Verplaetse: Als we naar de statistieken kijken zien we dat de welvaart erop vooruit gegaan is, ook in de arme landen. De reden is dat de bevolking minder snel toeneemt en dat er meer geproduceerd wordt.
De oplossing voor de armoede is meer creëren. Hoe doe je dit? Er zijn twee manieren om een economie te organiseren. Er is de planeconomie en er is de markteconomie. In het verleden is toch duidelijk gebleken dat een planeconomie niet werkt. Dus moeten we resoluut kiezen voor een markteconomie.
Maar er moet een maatschappelijke correctie toegepast worden op deze markteconomie. Dit dient op wereldvlak te gebeuren. Het lukt echter niet omdat dit niet afgedwongen wordt. En het wordt niet afgedwongen omdat er verdeeldheid is. De NGO's verschillen van mening en de derde wereld landen zelf verschillen ook van mening. Een aantal Afrikaanse leiders bvb. pleiten tegen een herverdeling omdat zij vinden dat er eerst geld moet zijn voordat het kan herverdeeld worden. Voor hen is het opvoeren van de productie dus prioritair maar anderen beweren dan weer het tegengestelde.
Besluit: we gaan vooruit maar er zijn maatschappelijke correcties nodig. Om die te kunnen afdwingen is er een eenheidsfront nodig, dat komt er echter niet door de verdeeldheid.

Eddy Boutmans: Het onderzoek van Francine is zeer interessant want het is inderdaad een wereldje apart. Bij onderhandelingen zoals de millenniumconferentie zit je met twee groepen rond tafel. Enerzijds zijn er de technocraten van het IMF, de WB,.. en anderzijds zijn er de democraten van de UNO. Alhoewel, de technocraten niet altijd correct zijn met hun cijfers en de democraten niet altijd democratisch. Hun taalgebruik en discours is echt het bestuderen waard want is inderdaad ideologisch getint.
De millenniumdoelen zijn o.a. de honger de wereld uit bannen, basisonderwijs, watervoorzieningen voor de helft van de bevolking die nu zonder zit,…
Met deze doelstellingen is op zich niets verkeerd, buiten het feit dat ze soms te weinig ambitieus zijn.
Hét probleem van de armoedebestrijding is de economische context waarin dit gebeurt. Er is inderdaad iets fundamenteels verkeerd met die context. Dit is die van de neoliberale markteconomie. Fons haalt de geschiedenis aan als moreel argument om de planeconomie te verwerpen. Dit is echter een fout argument en zwak als enige argument. Want hoe zijn de Westerse landen juist aan hun welvaart gekomen? De geschiedenis toont aan dat deze landen precies welvarend geworden zijn door het afschermen van hun markt. Er werd een zeer protectionistisch beleid gevoerd en dat zorgde mede voor de welvaart die we nu kennen. Een compromis tussen privé en overheid, daarop is onze welvaart gebaseerd en niet op een neoliberale vrije markteconomie.
Er zijn verschillende gradaties van staatsinterventie. De staat heeft een aantal fundamentele taken die een bedrijf nooit zal kunnen en willen overnemen. Het aanleggen van infrastructuur bvb. gebeurt door de overheid. Het organiseren van onderwijs en gezondheidszorg eveneens. De bedrijven maken dankbaar gebruik van deze investeringen door de overheid. In een aantal Afrikaanse landen wordt er niet geïnvesteerd door bedrijven precies omdat er geen sterke overheid is in die landen.
Het probleem is echter dat de politiek momenteel het kapitaal achterna moet hollen. Het kapitaal organiseert zich sneller en makkelijker op een internationaal niveau. Reden is dat het kapitaal zich niet aan allerlei democratische procedures en staatsgrenzen moet houden.
Hét antwoord is meer politiek op een internationaal niveau. Een soort wereldregering zou ik het niet noemen maar een mix van nationale en internationale politiek. Op een aantal vlakken moet de politiek zich mondiaal organiseren. Een voorbeeld daarvan zou het Tobin Wereldfonds kunnen zijn.
Er moet een mix zijn van overheid en privé. We mogen niet alles privatiseren en moeten er over waken dat een aantal zeer fundamentele taken zoals het voorzien van onderwijs niet geprivatiseerd worden. Maar over een aantal zaken moeten we ook gaan nadenken. De overheid moet een aantal diensten voorzien maar het aanbieden van sommige diensten is niet dé hoofdtaak van de overheid. In die zin zijn niet alle privatiseringen slecht.
Kijken we bvb. naar Afrika. In een aantal landen waren er overheidsmonopolies die op niets anders neerkwamen dan zakkenvullerei van de politieke leiders en bedrijfsleiders (vooral van multinationals). Het Westen is daar soms zeer hypocriet mee omgegaan en gedoogde enige corruptie door bevriende Afrikaanse leiders of multinationale ondernemingen.
Die situatie moet je niet laten begaan. Dergelijke corrupte overheidsmonopolies kun je onmogelijk verdedigen. Die beerput moet gezuiverd worden.

Syndicalist: Armoedebestrijding is inderdaad niet voldoende. De vrije markt economie reguleert zichzelf niet. Er moet fundamenteel iets aan de gang van zaken veranderen. En er is inderdaad een democratisch deficit. Er zijn problemen op het vlak van leefmilieu, gezondheidszorg,… Deze problemen moeten opgelost worden.
De reden van deze problemen is ten eerste een gebrek aan mondiale politieke sturing. Momenteel zijn het de ‘captains of industry' die sturen. Een tweede reden is de logica van de vrije markt economie. Aan de basis ligt de winstaccumulatie. Steeds meer en meer winst is het enige doel. Deze winst wordt op geen enkele manier aan banden gelegd.
Derde reden is de economie die de politiek opjut en onderdruk zet. De politiek geeft toe door privatisering, deregulering en allocatie. Maar hier komen enkel meer en meer problemen uit voort. De vierde en laatste reden is dat de economie niet ten dienste van de mens staat maar de mens ten dienste van de economie. Nochtans is het voorzien van een goede gezondheidszorg, een goed onderwijs en voldoende voedsel belangrijker dan het winststreven van de markt.
En er is wel degelijk een alternatief. Wij als syndicalisten geloven erin dat de wereld maakbaar is. Enkele van onze eisen: Er moet een economie komen ten dienste van de samenleving. Er moet een wereldregering komen op alle vlakken. Deze wereldregering moet over een uitvoerende, een wetgevende en een rechtelijke macht beschikken. Mensen en bedrijven die zich niet aan de internationale afspraken houden moeten voor een internationaal strafhof worden gebracht. Wij moeten op een mondiaal niveau waarden vastleggen en keuzen maken. Dit is een keuze voor democratie, voor een beter leefmilieu, voor sociale rechten,..
Een laatste eis is dat er duidelijke en objectieven worden geformuleerd. En die moeten via de globale rechtelijke macht afdwingbaar zijn.
Onze weg is die van de kleine stapjes en niet die van de revolutie maar we zullen er raken en wat ik hier verkondig dat is geen utopie. De globalisering moet ten dienste staan van de economie en zolang dat niet zo is komen wij samen met de antiglobalisten op straat om de instellingen daarop te wijzen en te overtuigen.

Francine: Er is wel degelijk een verschil tussen wat Fons Verplaetse zegt en wat de andere panelleden zeggen. Fons heeft het over een ‘maatschappelijke correctie'. Dat verschilt duidelijk van wat de anderen zeggen. Voor hen en voor mij is er een structurele verandering nodig.
Vroeger pleitten de internationale instellingen ook voor een soort wereldregering. Dit is nu bijzonder afgezwakt. Zij spreken nu over ‘flexibele netwerken'. Hun discours en hun objectieven zijn veranderd. Op het vlak van een mondiale sturing zijn hun objectieven duidelijk afgezwakt. In het begin waren die echter ook niet zuiver. Over de sociale situatie van de arbeiders werd bijvoorbeeld niet gezegd door deze instellingen.

Fons Verplaetse haalt er de statistieken bij en beweert dat de welvaart enorm gestegen is. Als je China uit die statistieken haalt bekom je echter een totaal andere situatie, dan gaat heel Afrika achteruit en niet vooruit. We gaan dus zowel in de feiten als in onze ambities niet vooruit.
Eén van de objectieven is om in 2015 het aantal mensen (1,2 miljard) dat van minder dan 1 dollar per dag moet overleven te halveren. Dat is echt niet voldoende.

Moderator: zijn er niet verschillende soorten markten mogelijk? Is de enige keuze die er is die tussen een planeconomie en een vrije markt economie?

Fons Verplaetse: Er zijn inderdaad verschillende soorten markten binnen de markteconomie. China bijvoorbeeld vind ik het meest kapitalistische land te wereld. Zo hebben ze daar bvb. een hele kuststrook terug opgebouwd door een duidelijk gepland project. Eerst hebben ze de mensen daar onteigend en daarna hebben ze bedrijven gestimuleerd zich daar te vestigen. Wel nu, daar was er een groei van 30 tot 40 %. En hoe meer landen hun deur openstellen hoe groter een dergelijke groei wordt.

Eddy Boutmans: Het voorbeeld van China toont nu toch juist dat er meer politieke sturing nodig is. Dat is toch wat ze gedaan hebben? Je moet er alleen voor zorgen dat je een goede planning hebt en voldoende stuurt. Het zijn landen als China en Vietnam die toch aantonen dat een politieke sturing goed kan zijn voor de economie en de bevolking. In deze landen is er de combinatie van een kapitalistische marktsectoren en politieke sturing.

Fons Verplaetse: Mijn definitie van de wereld economie is die van meer en meer integratie. Kijk naar Congo en Tanzania. In Congo was het nationaal inkomen decennia geleden 40 000 BEF per maand, nu is dat 4 000. In Tanzania daarentegen is het nationaal inkomen gestegen. Reden is dat men er de overstap maakte van het Afrikaanse socialisme naar de wereldeconomie. Men ging zich gaan integreren in deze economie en het nationaal inkomen is daar gestegen.

Eddy Boutmans: Er is dus wel een fundamenteel verschil tussen de ‘correcties' die Fons Verplaetse voorstelt en de politieke sturing waarover ik het heb.

Syndicalist: Onze eis is inderdaad fundamenteler. De vraag is of je de bedrijven gewoon hun gang laat gaan of dat je ze waarden en normen oplegt en deze ook afdwingbaar maakt.

Fons Verplaetse:Ik zou toch wel nog een opmerking willen maken over het voorstel van de ‘wereldregering'. Als je nu naar het IMF kijkt dan zie je dat belangrijke beslissingen daar genomen moeten worden met 85% van de stemmen. De VS hebben in het IMF 16% van de stemmen en beschikken dus over een veto. Dit is zo vastgelegd na WOII o.a. om de VS te bedanken voor hun interventies toen. Als je voor een wereldregering pleit moet je wel beseffen dat het de VS zal zijn die daar opnieuw de baas zal zijn. De wereldpolitie zal in de handen van de VS komen te liggen.

Eddy Boutmans: Een wereldregering mag niet leiden tot het afbreken van de nationale staten. Een aantal bevoegdheden moeten deels uit handen gegeven worden omdat de problemen meer en meer de nationale grenzen overschrijden. Maar niet alle macht moet naar deze wereldregering gaan. Het enige politiek wapen waarover we nu echt beschikken zijn de nationale regeringen. We moeten dit toch ook niet uit handen gaan geven. Als we dit zouden doen dan geef je de macht eigenlijk aan de economie.

Moderator: Zijn we daar nu dan niet mee bezig?

Eddy Boutmans: Voor een aantal zaken is het goed dat de bevoegdheid bij Europa ligt. Kijken we bijvoorbeeld naar het milieubeleid. Als we de normen van Europa niet hadden dan zaten we nog veel meer achter in België op het vlak van milieu dan nu het geval is.
Maar de staten zijn wel het enige wapen dat de democratie heeft en we mogen ze niet afbouwen.

Moderator: Heeft onze democratie een invloed gehad op het internationale beleid? Wat is de band tussen België en het internationale beleid?

Fons Verplaetse: De situatie is nu veel beter dan 20 jaar geleden. De EU is een goed instrument om een tegenwicht te kunnen bieden aan de economische wereld. De EU voert een correctie door. Maar de 0,7 % wordt slechts in een aantal Scandinavische landen, Nederland en Luxemburg gehaald. De andere landen trekken zich daar niets van aan. Zoiets zouden we afdwingbaar moeten maken. De EU zou sancties kunnen voorzien.

Eddy Boutmans: We zijn natuurlijk wel een klein land. De EU heeft voordelen en nadelen. Voordelen zijn dat je de economie door de EU wel degelijk aan banden kunt leggen. Probleem is dat de EU momenteel veel te liberaal wordt opgevat.
In België wordt er trouwens nog veel gestuurd. We moeten wel waakzaam blijven over wat er wel en niet gedereguleerd wordt.
Als ik naar het Belgische voorzitterschap kijk zie ik toch dat België zich sterk heeft ingezet voor het Afrika beleid en voor de voorbereiding van de conferentie in Mexico.
In België hebben we nu ook ons plan om de 0,7 % te halen. Volgens mij moet het inderdaad sneller gaan, maar goed we hebben een concreet plan en er wordt niet meer op teruggekomen.

Franscine:Ik ben het oneens met Fons Verplaetse als hij beweert dat wij het nu zoveel beter hebben. De armoede was er vroeger ook maar toen werd daar iets aan gedaan door collectieve ontwikkelingsprojecten. Dat is nu verdwenen. In de periode 1980-2000 is de groei kleiner dan in de periode 1950-1980.
Stiglitz is een befaamde econoom en werkte ooit aan het hoofd van de wereldbank. Hij stelt zich nu fundamentele vragen over het neoliberale beleid. Hij zegt dat een instelling als het IMF de situatie enkel erger maakt en niets oplost. Welnu, Fons Verplaetse zegt dat er een gebrek aan eenheid is en dat die verdeeldheid hét probleem is. Maar je ziet dat er bij de economen ook verdeeldheid is. Een aantal economen komt nu terug op wat in de jaren '70 en '80 het beleid van deze instellingen werd. Het neoliberale denken lijkt echter een godsdienst te zijn. Het is eerder een fundamentalistisch geloof dan een met feiten onderbouwde theorie. De kritiek die nu geuit wordt, daar wordt niet naar geluisterd. Het is trouwens geen monotheïstisch geloof want good governance is een voorbeeld van één van de kleine godsdiensten binnen het neoliberale geloof.

Fons: Ik ben zeker geen fundamentalist. Het falen van de staten was het probleem in de jaren '60 en dat zorgde voor een economische achteruitgang. Trouwens Latijns Amerika is toch ook geen toonbeeld van good governance. En er zijn inderdaad goede mensen maar naar hen wordt niet geluisterd.

Vraag uit de zaal: Wat heeft België werkelijk gedaan de afgelopen jaren?

Eddy Boutmans:
De Belgische standpunten gingen veel verder dan wat er op al die conferenties uit de bus is gekomen. Voor een aantal zaken heb ik hard gestreden. Ook in de Belgische ministerraad heb ik het zwaar te verduren gekregen. Als ik dan uiteindelijk een redelijk goed standpunt had om mee naar de internationale conferenties te trekken dan moest ik ook daar een zware strijd leveren. De beslissing wordt er bij consensus genomen en de resultaten zijn op zijn zachts gezegd een afzwakking van waar ik voor gegaan ben. Enkele voorbeelden van wat er toch ter sprake gekomen is en ingeschreven staat: afbouw subsidies landbouw, sociale clausules, International Tax Othority (besproken maar niet beslist) en voor de volgende onderhandelingen maken de ontwikkelingslanden hun balans op.

Opmerking uit de zaal: Hulp aan de Afrikaanse landen zal nodig blijven. Er is veel geld nodig om de situatie in een aantal landen te verbeteren en een aantal landen zullen afhankelijk blijven van buitenlandse hulp. Anderzijds moeten die landen toch zelf een eigen beleid kunnen voeren. De Afrikanen moeten het zelf oplossen. Hulp aanbieden vanuit het Westen onder een aantal voorbeelden is een mogelijke oplossing.

Vraag uit de zaal: Steeds meer produceren gaat toch niet zomaar? Er is toch een grens? De situatie wordt toch onleefbaar als alle Chinezen nu ook met een auto beginnen te rijden? Als zij onze Westerse levensstandaard overnemen dan gaat onze wereld toch gewoon kapot?

Fons Verplaetse: Dat is niet waar, schonere wagens, technologische ontwikkelingen kunnen dergelijke problemen opvangen. En jij als Westerling kunt het toch niet maken om miljarden mensen het recht op ontwikkeling te ontzeggen. Waarom mag jij met een auto rijden en zij niet?

Eddy Boutmans: Er is wel degelijk een keuze. Men kan kiezen om te investeren in het openbaar vervoer. Die landen zijn trouwens goed in het plannen en uitvoeren van openbare werken. Een goed uitgebouwd openbaar vervoer moet niet onderdoen en is op termijn beter dan het uitbouwen van privé-vervoer. Het ziet er spijtig genoeg naar uit dat die landen dit alternatief niet zullen kiezen, onder meer omdat instellingen zoals de WB en het IMF hen influisteren dit niet te doen.

Vraag uit de zaal: Is er geen ander mechanisme dat de markt kan sturen? Nu is dat winstmaximalisatie maar is er een alternatief?

Fons Verplaetse: Maar dat streven naar winst zit in ons. Zo is de mens nu eenmaal. Je hebt een ander soort mens nodig om te bereiken wat jij wil.

Eddy Boutmans: Er is ook een ander streven en dat dit bestaat en werkt zien we bvb. doordat er geld geïnvesteerd wordt in onderzoek naar geneesmiddelen die niet gecommercialiseerd worden.

arch/ive/ief (2000 - 2005)