Racisme en discriminatie: de visie van het 'Centrum voor Gelijkheid van Kansen'

"Demain, les immigrés s'installeront chez vous, mangeront votre soupe et coucheront avec votre femme, votre fille of votre fils." J.M. Le Pen, februari 1984

Han Soete lanceerde op deze website op zondag 12 mei een discussie over wat nu al dan niet racisme is. Hij stelde in zijn artikel 'Was Pim Fortuyn een racist' dat het begrip 'racisme' een evolutie ondergaan heeft.

Vroeger stelden racisten onverbloemd dat "het ene ras superieur is aan het andere en dat daaruit voortvloeiend, ten aanzien van het ene ras andere maatstaven kunnen (mogen) worden aangelegd dan ten aanzien van het andere" (discriminatie m.a.w.). Deze definitie komt uit "Van Dale". Zulk een 'primitief' racisme treffen we alleen nog aan bij de harde achterban van partijen zoals het Vlaams Blok en het Front National.

De 'fatsoenlijke' top van zulke partijen heeft zich na het verbod in sommige landen op racistische uitspraken en handelingen, een ander taalgebruik eigengemaakt. In 'moderne' racistische theoriën is het woord ras vervangen door cultuur. Het gaat nu om de visie dat "de ene cultuur superieur is boven de andere en daaruit voortvloeiend, dat ten aanzien van de ene cultuur andere maatstaven kunnen (mogen) worden aangelegd dan ten opzichte van de andere". Concreet zal het Vlaams Blok bijvoorbeeld niet stellen dat het blanke ras superieur is. Waar men wel op hamert is dat de westerse cultuur superieur is aan de islamitische. Dat deed ook Fortuyn met zijn uitspraken over de islam als achterlijke godsdienst. Uitspraken die hem het leiderschap van 'Leefbaar Nederland' kostten; waarna hij zijn eenmanspartij begon.

Fortuyn wou ook de Nederlandse grondwet wijzigen omdat die 'discriminatie' verbiedt. Bovendien lokte hij met zijn scherpe uitspraken aan het adres van de islam heel wat extreem-rechtse stemmers. Net als veel van zijn aanhangers was Fortuyn echter niet zo extreem racistisch als bv. Filip Dewinter met wie hij niets te maken wou hebben. Fortuyn wou 'goed zorgen voor onze rotjochies' en hen niet het land uitzenden. Fortuyn had ook 'kleurlingen' in zijn partij (net als het Blok). Zijn visie op 'economische vluchtelingen' en op de situatie in de arme landen - zoals hij die bv. in het programma 'Zinzen' uiteenzette - was echter gevaarlijk simpel en super-neo-liberaal. Bij gebrek aan een socialistische 'challenger' in de media, werd dat de Nederlanders echter nooit duidelijk gemaakt.

Simpel was ook Fortuyns visie op de bestrijding van de criminaliteit. Zijn voorbeeld was de V.S. waar de overheid de misdaad (beter gezegd: een deel daarvan) keihard aanpakt met als gevolg dat mensen uit de 'onderklasse' massaal in de gevangenis belanden. In 1999 zaten 1,8 miljoen Amerikanen in de nor: het zesvoud van 1972. "Samen met de 3,7 miljoen Amerikanen die voorwaardelijk vrij zijn of wachten op veroordeling, worden in de V.S. 5,5 miljoen mensen (bijna 3 % van de bevolking) effectief gecriminaliseerd", schreef John Vandaele. "Tweemaal zoveel dan in 1980." Recentere cijfers wijzen er op dat het aantal gevangenen nog verder steeg in de V.S. In de staat Texas, de staat van Bush met amper 20 miljoen inwoners, zitten meer mensen in de gevangenis dan in Duitsland, Italië en Frankrijk (met zo'n 180 miljoen inwoners) samen.

Een keiharde aanpak van 'de problemen' gecombineerd met een neoliberaal beleid (belastings verlagingen voor de bedrijven o.a.) treft de 'onderste' klassen van de samenleving het hardst, zij die vaak op extreem-rechts hun hoop stellen. Het racisme en/of de simplistische gedachten die hen daartoe drijven, krijgen ze als een boomerang in eigen gezicht terug. Aan de democratische partijen om hen dat door middel van zowel een goed beleid als een zo groot mogelijke democratische participatie, duidelijk te maken.

Om nu de discussie over wat al dan niet racisme is, op een hoger niveau te tillen, vroegen we aan Marco Van Haegenborgh, van het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrij ding, om de visie van het Centrum op racisme uiteen te zetten.

*** RACISME EN DE ANTIRACISMEWET

1. Waarover spreken we als we het over racisme hebben?

Het is moeilijk om dit woord juist te definiëren. De term 'racisme' is verbonden aan de mythe van het zuivere ras en gaat verkeerdelijk uit van de idee dat er meerdere rassen bestaan. Nochtans is er biologisch gezien maar één menselijk ras: de menselijke soort zelf, de homo sapiens.

Toch was de dominerende gedachte op het einde van de negentiende eeuw die van het bestaan van het zogezegde superieure ras en de zogezegde minderwaardige rassen. Het zijn deze ideeën die tot de uitroeiing van de Joden en zigeuners hebben geleid in de vorige eeuw... tijdens W.O.II.

Racisme is het geheel van gedachten, geuite gevoelens, maar ook van daden. Racistische meningen camoufleren de schrik voor anderen, de behoefte om te domineren en om zich te bevestigen door zich te onderscheiden van diegenen die niet hetzelfde uiterlijk, geloof, cultuur of dezelfde taal en dergelijke hebben. De persoon die racistisch is gebruikt deze verschillen om zijn eigen agressiviteit of zijn levensproblemen te rechtvaardigen.

Over het algemeen wordt racisme omschreven als een ideologie waarbij uitgegaan wordt van de superioriteit van de ene (etnische) groep ten opzichte van de andere (etnische) groep.

In de negentiende eeuw werd deze ideologie onderbouwd doordat men ervan uitging dat er biologische verschillen bestonden tussen de zogenaamde rassen. In de twintigste eeuw en ook vandaag, worden eerder 'culturen' tegenover elkaar geplaatst. De 'moderne' racist vindt dat men culturen niet moet vermengen en dat alles in het werk moet worden gesteld om de eigen cultuur (wat dit ook moge zijn) te beschermen. Hij of zij vindt dan niet bepaald dat de ene cultuur minderwaardig is dan de andere; neen, culturen zijn 'anders' of verschillend en het is niet goed dat ze vermengd worden. Deze stroming wordt etno-differentialisme genoemd. Deze ideologie maakt het mogelijk om elke beschuldiging van racisme te ontwijken. Nieuwrechts gebruikt daarom zeer graag deze ideeën om hun programma te onderbouwen.

We zien bij deze vorm van racisme wel hetzelfde mechanisme dat bij de oude rassentheorieën opgang vond, namelijk dat er grenzen zijn tussen 'zij' en 'wij' en dat hiermee verschillen in kansen én in rechten kunnen gerechtvaardigd worden.

Racisme is dus het geheel van gedachten, de ideologie. Het gedrag zelf wordt meestal omschreven als discriminatie. Hieronder wordt over het algemeen verstaan dat een persoon op grond van (uiterlijke) kenmerken een andere persoon of groep nadeel berokkent door het maken van een niet gerechtvaardigd onderscheid.

Er zijn heel wat gronden waarop mensen gediscrimineerd kunnen worden. In de praktijk zijn het vooral leden van minderheidsgroepen die het slachtoffer zijn van discriminatie. Dit kunnen vreemdelingen zijn, maar ook gehandicapten, homoseksuelen, ouderen, enzovoort.

Discriminatie op basis van huidskleur, nationaliteit of (etnische) afkomst wordt in het alledaags taalgebruik meestal 'racisme' genoemd.

Discriminatie kan zowel direct als indirect plaatsvinden. Directe discriminatie is de meest duidelijke vorm. Een jongere die de toegang tot een dancing wordt geweigerd omdat hij een donkere huidskleur heeft, wordt openlijk gediscrimineerd.

Indirecte discriminatie is moeilijker te detecteren. Hierbij heeft een op zichzelf neutrale, 'kleurenblinde' handeling of regel een onrechtvaardig gevolg voor bepaalde groeperingen. Bijvoorbeeld, een bedrijf dat reeds jaren nieuw personeel rekruteert op basis van familiebanden met het personeel dat er al werkzaam is, discrimineert op indirecte wijze bepaalde groepen in de samenleving die door deze maatregel niet kunnen aangeworven worden.

Verder is er nog structureel of institutioneel racisme, alledaags racisme of georganiseerd racisme.

2. Racismebestrijding en de antiracismewet

Sedert februari 1993 registreert het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrij ding alle racismeklachten die er gemeld worden.

De laatste jaren gaat het om een gemiddelde van duizend klachten per jaar. Maar niet alle klachten die neergelegd worden, zijn ook duidelijke zaken van racisme.

Als criterium gebruiken we op het Centrum de antiracismewet van 30 juli 1981.

Artikel 1 van deze antiracismewet (officieel "de Wet van 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden") definieert 'discriminatie':

Onder 'discriminatie' in de zin van deze wet wordt verstaan "elke vorm van onderscheid, uitsluiting beperking of voorkeur, die tot doel heeft of ten gevolge heeft of kan hebben dat de erkenning, het genot of de uitoefening op voet van gelijkheid van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden op politiek, economisch, sociaal of cultureel terrein of op andere terreinen van het maatschappelijk leven, wordt teniet gedaan, aangetast of beperkt."

De zaken die onder deze antiracismewet vallen maken ongeveer één vierde uit van alle klachten. Dus, op duizend klachten hebben we 250 dossiers die een inbreuk vormen op de antiracismewet.

Helaas valt op dit ogenblik in België niet iedere vorm van racisme onder deze wetgeving. Racistische beledigingen op zich zijn bijvoorbeeld (nog) niet strafbaar. Beledigingen of uitroepen met racistisch karakter zijn wel strafbaar, indien ze anderen aanzetten tot haat, geweld of discriminatie tegen een persoon of een groep (artikel 1 antiracismewet). Zo kregen we op het Centrum meerdere klachten binnen over een lied dat oproept om moskeeën in brand te steken. Het lied, gebaseerd op een populair kinderlied, wordt via internet verspreid en zelfs in cafés en op feesten gedraaid. Het Centrum, dat zich voor flagrante en exemplarische inbreuken op de antiracismewet burgerlijke partij kan stellen, trok in deze zaak naar de rechtbank.

Daarnaast is het weigeren van een goed of dienst op basis van herkomst of nationaliteit strafbaar op basis van artikel 2 van de antiracismewet van 1981. Weigeren een woning te verhuren aan niet-Belgen valt onder deze antiracismewet. Een job voorbehouden enkel aan 'iemand die blank en Belg is', is strafbaar volgens artikel 2bis van dezelfde wet. Zeer recent nog kregen we een jobadvertentie onder ogen, die voor de aanwerving van een winkelbediende vroeg naar een enthousiaste blanke Belg!

Artikel 3 stelt: dat "hij die behoort tot een groep die kennelijk en herhaaldelijk discriminatie of segregatie bedrijft of verkondigt" strafbaar is. Het proces tegen de drie vzw's van de politieke partij Vlaams Blok, wordt gevoerd op basis van dit artikel.

Een openbaar officier of ambtenaar, iedere drager of agent van het openbaar gezag of van de openbare macht die de antiracismewet overtreedt, wordt strenger gestraft dan een gewone burger, en dit op basis van artikel 4 van de antiracismewet.

Artikel 5 tenslotte geeft de mogelijkheid aan onder meer het Centrum om zich burgerlijke partij te stellen.

Helaas is de toepassing van de antiracismewet voor de gerechtelijke overheid geen topprioriteit. Voor 1993, de oprichting van het Centrum, werd 95% van alle klachten door het gerecht geseponeerd (dwz: geklasseerd zonder gevolg). Na 1993 wordt de antiracismewet wat meer
toegepast, maar nog steeds onvoldoende. De mogelijkheden voor het Centrum om zich burgerlijke partij te stellen bij flagrante en exemplarische inbreuken op de antiracismewet, doen de rechtspraak toenemen. In 2001 alleen al werden er dertien belangrijke vonnissen geveld en dertien nieuwe burgerlijke partijstellingen neergelegd.

Al meer dan vijf jaar zijn de meest gemelde klachten aan het Centrum, klachten tegen openbare dienstverlening (ongeveer één klacht op vijf van het totaal) en klachten die te maken hebben met arbeid (ongeveer één klacht op tien). Daarnaast worden er jaarlijks meerdere klachten gemeld in verband met samenlevingsconflicten, propaganda, onderwijs, het vinden van een woning of het optreden van de ordediensten.

Een nieuwe, algemene antidiscriminatiewet wordt binnenkort door het Belgische parlement goedgekeurd. Hierdoor kunnen racistische beledigingen wel strafbaar worden en zal ook raciaal geweld strenger kunnen aangepakt worden. Daarnaast zullen ook andere vormen van discriminatie op grond van geslacht, seksuele geaardheid, burgerlijke stand, geboorte, fortuin, leeftijd, geloof, of levensbeschouwing, huidige of toekomstige gezondheidstoestand, handicap of fysieke eigenschap, onder deze wet vallen en strafbaar gesteld kunnen worden.

Wat discriminatie op grond van taal betreft, hiervoor geldt de in België bestaande taalwetgeving. De antidiscriminatiewet is hiervoor derhalve niet van toepassing.

3. De bevoegdheden van het Centrum

Het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding werd bij wet opgericht in 1993. Het heeft een Raad van Bestuur, directeur en adjunct-directeur en een staf van ongeveer 60 personen.

Het Centrum kreeg als opdracht de gelijkheid van kansen te bevorderen en elke vorm van onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur op grond van ras, huidskleur, afstamming, afkomst of nationaliteit te bestrijden. Bovendien heeft het Centrum de opdracht de bestrijding van de mensenhandel te stimuleren.

In de uitoefening van zijn opdracht is het Centrum volkomen onafhankelijk, zo zegt de wet het toch.

De bevoegdheden van het Centrum zijn duidelijk omschreven in de oprichtingswet van 15 februari 1993:

- in rechte optreden op basis van de antiracismewet (wet van 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden)

- in rechte optreden op basis van de wet op het negationisme (wet van 23 maart 1995 tot bestraffing van het ontkennen, minimaliseren, rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide die tijdens de tweede wereldoorlog door het Duitse nationaal-socialistische regime is gepleegd)

- in rechte optreden op basis van de wet op de mensenhandel (wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie)

Daarnaast heeft het Centrum de bevoegdheid om studies en onderzoeken uit te voeren, adviezen te verlenen, hulp te verlenen aan iedereen die om raad vraagt over zijn rechten en plichten (maar uiteraard binnen de hoger omschreven bevoegdheden).

Marco Van Haegenborgh, 16-5-02

Voor meer info over de rechtspraak en recente vonnissen: http://www.antiracisme.be

Voor meer info kan u mailen naar centrum@antiracisme.be of bellen op 02/233.06.11 of naar het groen nummer: 0800/17364. Adres: Wetstraat 155, 1040 Brussel

Dit artikel betreft een overname uit het wekelijkse mediawatch-e-zine e-DIOGENE(S) van 18/5/02. Voor gratis toezending hiervan: mailtje naar mediadoc.diva@skynet.be

arch/ive/ief (2000 - 2005)