arch/ive/ief (2000 - 2005)

Het rammelt in medialand. Mediagigant Christian Van Thillo en VRT-baas Bert De Graeve staan onder het scheidsrechterlijk oog van mediaminister Dirk Van Mechelen te ruziën over wie de grootste heeft, reclame-inkomsten en subsidies welteverstaan. Ondertussen heeft de restyling van de VRT-nieuwsdienst, zowel wat decor als inhoud betreft, ook enige stof doen opwaaien. Waarom wordt het nieuws nu gepresenteerd vanuit een zonnecenter en waarom halen de items van 'Man bijt hond' steeds vaker het zeven uur journaal? En waar is Bavo naartoe? Om nog maar te zwijgen over 4FM.

Wat commercieel getouwtrek, gesjoemel en wat op al dan niet onrechtmatige wijze verworven licenties zorgen er dan wel voor dat het medialandschap geen saaie boel wordt, het heeft ook onvermijdelijk een zwaar doorwegende impact op de berichtgeving waaraan u en ik dagelijks blootgesteld worden.

In het zog van de andersglobalistische beweging komt er vandaag wereldwijd meer en meer kritiek op dergelijke commercialisering en machtscentralisering in de mediasector (zie fifteen #2). Berlusconi in Italië en de afschaffing van een onafhankelijk televisiestation in Rusland, het zijn maar enkele voorbeelden van namen en gebeurtenissen waarbij ernstige vragen omtrent de persvrijheid en de pluraliteit binnen de media kunnen gesteld worden.

Vanuit een steeds groter wordende onvrede over dergelijke wantoestanden - gedreven door kapitaal en/of politieke machtsverwerving - ontstaan her en der zogenaamde mediawatchdogs, mensen of groeperingen die op een alternatieve, financieel onafhankelijke manier aan berichtgeving gaan doen of de media nauwlettend in de gaten houden, om op die manier wat druk te kunnen uitoefenen en de kwaliteit enigszins te garanderen. Het spreekt voor zich dat internet als ongecontroleerd, goedkoop en snel medium de ideale drager is voor dit soort initiatieven.

Ook België heeft nu een mediawatchdog die zich via het wereldwijde web verspreidt: e-DIOGENE(S). Deze waakhond zag begin 2001 het licht bij vzw Mediadoc, in de gedaante van vier gedrukte nummers per jaar. Mediadoc is een financieel onafhankelijk - dus niet gesponsord of gesubsidieerd - mediacentrum, dat zijn inkomsten hoofdzakelijk haalt uit de abonnementen op de gedrukte versie en uit de mogelijke steunabonnementen. Sinds 26 april zoekt nu ook een wekelijkse elektronische versie van DIOGENES zijn weg op het internet, met de bedoeling de wantoestanden of op z'n minst de bedenkelijke evoluties binnen de Belgische media en hun berichtgeving aan te kaarten.

Vertrekkend vanuit een links-andersglobalistische visie, hebben de mensen van e-DIOGENE(S) zichzelf drie doelstellingen opgelegd:

1) de lezer/luisteraar/kijker zicht bieden op die media die wel nog degelijke/onafhankelijke informatie bieden;
2) de lezer/luisteraar/kijker weerbaarder maken tegenover commerciële, politieke en andere vormen van mediamanipulatie;
3) de kwaliteit van het mediagebeuren verhogen onder druk van kritische analyses en het aanvuren van het mediadebat.

Hierbij hanteren ze criteria als volledigheid, context en achtergrondinfo en nuancering. Tenslotte letten ze op "speciale gevoeligheden" als de berichtgeving omtrent milieu, allochtonen en vrouwen.

Een hele boterham dus, heel lovenswaardig maar in de praktijk niet altijd even gemakkelijk om te zetten. Nu heb ik het sowieso altijd een beetje moeilijk met groeperingen die zeggen dat ze op een onafhankelijke manier kritiek willen geven. Kritiek geven kan namelijk iedereen en velen hebben daarbij de neiging om paranoia te worden of simpelweg te zagen. Het is dan ook vooral de wijze waarop die telt, en woorden als "onafhankelijk" voldoen hierbij niet als uitleg. Tijd dus om hoofdredacteur Jan-Pieter Everaerts en zijn medium zelf eens aan wat kritische vraagjes te onderwerpen.

Eerst en vooral: waarom een bijkomend e-zine en vooral, waarom nu pas?

Everaerts: "Omdat we met de gedrukte DIOGENE(S), gestart begin 2001, te vaak ver achter de feiten aanholden. Nu is met de neus op de feiten zitten echter ook niet aangewezen om kritisch te kunnen oordelen. Daarom moet je toch wat afstand nemen, zoals we nu doen met het lange, vergelijkende artikel dat in voorbereiding is over de verkiezingen in Frankrijk en Nederland. We maken deel uit van een internationale trend. De opkomst van de antiglobaliseringsbeweging heeft daar sterk toe bijgedragen. Denk maar aan het ontstaan van Indymedia. Ondertussen kunnen we ook beschikken over en hebben we leren gebruik maken van de mogelijkheden inzake goedkope verspreiding via Internet en e-mail."

Hoe 'slecht' is het eigenlijk gesteld met de Vlaamse media?

Everaerts: "De Vlaamse media zijn volledig in handen van commerciële mediagroepen en van het ook commercieel denkend management van de VRT. Daardoor komt een hele waaier aan niet-neo-liberale meningen niet meer aan bod. Om dat 'gat' op te vullen, ontstonden zowel een christelijk weekblad zoals Tertio, als meer linkse initiatieven zoals Uitpers, Indymedia en DIOGENE(S), waarin ook Tertio herhaaldelijk aan bod komt. In DIOGENE(S) bespreken we trouwens de media in heel België."

Wat loopt er precies fout en hoe kan daar iets tegen gedaan worden? Is daar al iets tegen te doen?

Everaerts: "Wat fout loopt is dat zowat alles, het leven en zijn bouwstenen inbegrepen, op de markt gegooid wordt en dat de vrij toegankelijke 'openbare ruimtes' verdwijnen. De uitdaging is om alternatieve media te ontwikkelen die niet werken onder het dictaat van de commercie, het streven naar steeds meer winst, en - in het geval van de openbare omroep - van de macht. Alternatieve media die nodig zijn om een volledige democratie te kunnen ontwikkelen. Het probleem van bijna al de alternatieve media is echter geldgebrek. Goeie wil genoeg, maar geld is er altijd te kort."

In het nulnummer wordt gesteld en geprezen dat dankzij internet alternatieve media ontstaan. Maar heeft dit 'ongecontroleerd' medium geen voor- en nadelen? Om maar iets te zeggen: jullie opstelling is overduidelijk links en andersglobalistisch, maar ook rechts en extreem-rechts kunnen zonder al te veel probleem iets gelijkaardig doen, en doen dat ook.

Everaerts: "Natuurlijk heeft ongecontroleerdheid zijn voor- en nadelen, maar 'gecontroleerdheid' heeft die ook. Denk maar aan de verstikking van de creativiteit. En natuurlijk doen ook rechts en extreem-rechts aan mediawatching. En goed dat ze dat doen. Pas als alle stromingen met voldoende middelen ook aan mediakritiek kunnen doen, ga je naar een volwaardige democratie."

Is mediakritiek vandaag eigenlijk niet iets typisch links? Of zijn er ook dergelijke initiatieven vanuit meer conservatieve hoek te horen?

Everaerts: "Het is niet typisch links. Kijk bijvoorbeeld hoe het Vlaams Blok nu beweert dat de media een klimaat geschapen hebben waarin Fortuyn vermoord kon worden. Terwijl de man zijn opgang aan de media te danken had. Ook in de V.S. zie je hoe rechts en extreem-rechts eigen mediawatchgroeperingen hebben. En op het CVP-partijbureau werd in de jaren 80 heel wat BRT-kritiek uitgebroed, wat uiteindelijk tot de komst van VTM zou leiden."

Dan iets opvallend: als linkse publicatie krijgt het boegbeeld van de Vlaamse linkse pers, Yves Desmedt, meteen een ferme veeg uit de pan. Is dit een soort statement tegenover de kwaliteit van links in Vlaanderen of zit daar iets anders achter, of juist helemaal niets en getuigt dit van jullie onafhankelijkheid? En werd in dit stuk soms niet wat te fel gereageerd op details, waardoor de zaak wat uit de context gerukt werd? Ik denk aan het gebruik van de term kut-Marokkaantjes, waarmee hij verwees naar een uitspraak van PVDA-er Oudkerk in de Nederlandse verkiezingscampagne.

Everaerts: "Volgens veel mensen ter linkerzijde heeft Yves Desmet zich al lang verkocht aan de rechts-liberale eigenaar van De Morgen, Christian Van Thillo die ook eigenaar is van Het Laatste Nieuws en Blik. En je weet hoe dat gaat: bekeerlingen zetten zich altijd hard af tegen de mensen die ze verlaten hebben. Om hun trouw aan hun nieuwe meester te bewijzen. Misschien gaat Desmedt daarom wel zo fel te keer tegen de "linkse intellectuelen". Maar die kunnen daar nog tegen. Erger is dat hij weerloze burgers aanvalt, zoals die 'kut-Marokkaantjes'. Op vrijdag 10 mei - 2,5 weken na Desmedts essay - verwees een jonge Marokkaanse vrouw die in Terzake (Canvas) geïnterviewd werd over de racistische moord op twee Marokkaanse ouders, nog terug naar die 'kut-Marokkaantjes' van Desmedt. Het bewijs dat zoiets diep kan kwetsen. En vermits DIOGENE(S) gemaakt wordt door mannen én vrouwen en we letten op 'seksisme' in de media, dat vaak samengaat met racisme, was die opmerking dat het geen 'kut-Marokkaantjes' waren op de foto in De Morgen, maar 'penis-Marokkaantjes', want jongens, zeer terecht."

De vooropgestelde doelen zijn zeer lovenswaardig, maar leiden tot enkele bedenkingen: Er wordt gezegd dat er irregulier nummers zullen gestuurd worden naar media en politici en dat deze aangespoord zullen worden om een abonnement te nemen. Ik ben wel benieuwd op welke media en welke politici hierbij gedoeld wordt.

Everaerts: "Voorlopig krijgt iedereen in onze databank (meer dan 1.000 mensen uit vooral de media, de politieke en de socio-culturele wereld), enkele maanden gratis e-DIOGENE(S). Later zal er om juist onze financiële middelen uit te breiden (kranten kopen bijvoorbeeld. kost geld), geprobeerd worden om de lezers van e-DIOGENE(S) er toe aan te zetten een abonnement op het gedrukte DIOGENE(S) te nemen."

Is het de bedoeling om als (linkse) drukkingsgroep te gaan optreden? En hoe beïnvloedt dat de neutraliteit?

Everaerts: "Uiteraard willen we druk uitoefenen op de commerciële en staatsmedia. Door als 'waakhond' op te treden kunnen we ergens een corrigerende rol vervullen. Voorkomen dat bijvoorbeeld iemand zoals Desmedt ongestoord zijn weg denkt te kunnen gaan. Maar van de andere kant: als De Morgen een degelijk en relevant artikel brengt vermelden we dat ook. Neutraliteit is niet het doel. 'Which side are you on ?' vraagt de titel van een documentaire van Ken Loach terecht. Vraag is of je kiest voor de politieke, economische en media-machten met bijhorende verloning of voor je eigen vrijheid in solidariteit met de grote meerderheid van de mensen, met het andere leven op aarde ook. Vanuit die keuze kan je vervolgens naar de waarheid zoeken zonder ze natuurlijk ooit helemaal te vinden. Zelfrelativering is steeds nodig."

Ik heb de indruk dat er vooral gemikt wordt op een intellectueel publiek. Niet alleen wordt voorlopig alleen de kwaliteitspers behandeld, de schrijfstijl is ook niet echt makkelijk te noemen. Hoe ziet het publiek van de gedrukte versie van DIOGENE(S) eruit?

Everaerts: "Er wordt gemikt op een publiek dat wil nadenken over de media. Zelf tracht ik als hoofdredacteur altijd een zo toegankelijk mogelijke schrijfstijl te gebruiken, want met name de gedrukte DIOGENE(S) wordt ook gelezen door heel 'gewone' mensen. En met sommige medewerkers die een universitair jargon hanteren, wordt daar soms zwaar over gediscussieerd."

Wordt de grote groep mensen die zich enkel richten tot de populaire media zo niet vergeten? De groep die misschien het meest vatbaar is voor slechte berichtgeving? Ik bedoel maar: bereik je nu niet eigenlijk enkel diegenen die juist wel kritisch genoeg omgaan met media?

Everaerts: "Die 'grote groep' wordt niet vergeten maar we kunnen die niet bereiken met onze beperkte middelen. Maar er bestaat zoiets als een 'twee stappen communicatie': zorg eerst dat kritisch denkende mensen scherp blijven denken, reik hen goede inzichten aan en dan zullen zij in de rol van 'opinion leaders' die ze vaak spelen, journalist, policticus of leraar, die inzichten verder in de samenleving verspreiden."

Is wat jullie doen geen vorm van politieke mediamanipulatie? Dit is geen beschuldiging. Ik bedoel maar, hoe dun is de grens?

Everaerts: "Met mensen weerbaarder maken bedoelen we dat we processen blootleggen inzake de werking van de media. Dat we aantonen wie welke media in handen heeft. Waarom de media over het ene onderwerp wel en het andere niet schrijven. Daarmee doen we niet zelf weer aan manipulatie op voorwaarde dat we ons ook kritisch tegenover onszelf opstellen."

Welke link hebben jullie nu precies met Indymedia?

Everaerts: "Organisatorisch, financieel of hoe dan ook is er geen enkele link. Zelf ben ik ook zowat de enige van het tiental mensen dat aan de gedrukte en elektronische DIOGENE(S) regelmatig meewerkt, die ook nog elke week voor Indymedia aan de slag gaat."

Tot slot: hoe ziet de toekomst er uit voor e-DIOGENE(S)? Welke concrete plannen, evoluties of wijzigingen staan er nog te gebeuren?

Everaerts: "In de nabije toekomst moeten we eerst e-DIOGENE(S) zien vol te houden. Daar kruipt heel veel tijd en energie in. Daarnaast moeten er vier stevige gedrukte nummers per jaar gemaakt worden. Voorlopig hebben we daar als niet gesubsidieerde, niet commercieel gesponsorde vzw meer dan ons handen vol mee. Wel plannen we voor eind 2002 nog de publicatie van een boek over de nieuwe media en hun maatschappelijke impact. Een boek waar vijf jaar geleden aan begonnen werd. "

Omdat e-DIOGENE(S) in het nulnummer meteen de juiste de toon stelt door een citaat van hem te gebruiken en omdat hij zich als professor bij de Vakgroep

Communicatiewetenschappen aan de RUG wat meer bekwaamd heeft in deze materie dan u en ikzelf, leek het interessant om ook eens te polsen naar de mening van Prof. Dr. Daniël Biltereyst, nadat we hem enkele nummers hadden doorgemaild.

Vindt u DIOGENE(S) een interessant initiatief?

Biltereyst: "Wel, ik ben altijd zeer positief over ieder initiatief dat het debat opentrekt en dat 'zuurstof' geeft aan publieke discussies. In de Vlaamse mediacontext zijn de afgelopen 15 jaren heel wat kleinere publicaties en opinietijdschriften, die een kritische blik wierpen op het politiek, cultureel of sociaal klimaat, van het toneel verdwenen - van 'De Zwijger' tot 'de Nieuwe Maand' tot zelfs 'Streven'. Een echte ramp vind ik dat, die onvoldoende werd opgevangen door de bijlagen van de kranten. Misschien biedt het internet enige oplossing, maar de kans om hiermee een ruimer publiek te bereiken is gering. Voorwaarde is tevens dat de stukken - zoals vaak in de hoger vermelde publicaties - voldoende onderbouwd blijven en op een hedendaagse manier kritisch blijven ten aanzien van de actualiteit."

DIOGENE(S) stelt zich uitgesproken links en andersglobalistisch op. In welke mate kan je dan nog stellen dat ze inderdaad een 'onafhankelijke mediawatchdog' zijn - zoals ze zelf beweren - en geen typische politieke drukkingsgroep.

Biltereyst: "Het begrip onafhankelijkheid wordt uiteraard te pas en te onpas gebruikt en is aldus een utopische wensdroom. Ook de eerder opgesomde en verdwenen tijdschriften hadden een ideologische kleur, vaak links, stelden vaak dat ze onafhankelijk wensten te berichten, maar elke lezer wist van waar de wind kwam. Ik vind dat dus geen conflict want de basisstandpunten zijn duidelijk. De discussie begint dan pas. "

Moge het in alle hevigheid losbarsten.

Een nu al dekking zoekende
Stefan Vanthuyne

Meer informatie over Mediadoc, DIOGENE(S) of e-DIOGENE(S) is te verkrijgen bij Mediadoc/DIVA, Rogierstraat 217, 1030 Brussel, tel & fax: 02/219.93.13, mediadoc.diva@skynet.be