arch/ive/ief (2000 - 2005)

1. Het aantal moslims, vandaag, in de kernlanden van de EU bedraagt 9 à 10 miljoen (met nog eens een gelijkaardig aantal in Oost-Europa). De islam maakt al decennia lang een proces door van institutionalisering te midden van een geseculariseerde, niet-moslimse samenleving. Terwijl de sociale basis van het christendom als maar verder herleid wordt tot het platteland, manifesteert die Europese islam zich als een uitgesproken stedelijk fenomeen: de moslimpopulaties zijn geconcentreerd in de steden en grote agglomeraties, de moskeeën en gebedsruimtes zijn typisch stedelijke centra en de symbolen van islamitisch geloof en cultuur worden als maar zichtbaarder in het stedelijk landschap. In deze slotjaren van de 20e eeuw, m.a.w., is West-Europa meer dan ooitweerom - d.w.z. vijf honderd jaar na de val van Granada - een ontmoetings- en interactieruimte voor islamitische, christelijke en joodse alsook (deze keer) vrijzinnige tradities.

In contrast met de middeleeuwen, lijkt het institutionele kader van de lekenstaat, product van Verlichting en Franse revolutie, bij uitstek geschikt om die moderne "convivencia", of coëxistentie, deze maal op een democratische, egalitaire en pluralistische basis te realiseren [over de eerste "convivencia", in middeleeuws Spanje, zie inleidend mijn "Van Cordoba tot Mostar", CIE-Cahier nr. 2]. Of toch niet?

2. Iedereen is vertrouwd met de thesis van Harvard professor Samuel Huntington, nl. over de nakende, zo al niet begonnen "clash" tussen de civilisaties of culturen, met bovenal het zgn. "islamitische blok" als nieuwe bedreiging voor het "Vrije Westen", na de val van het Sovjetcommunisme. Vanuit Huntingtons visie bekeken, impliceert de hedendaagse moslimaanwezigheid in Europa (en V.S.) dat de "frontlinie" tussen Islam en het Westen in feite niet enkel tussen staten of kontinenten als wel doorheen onze eigenste steden loopt. Stevenen we bijgevolg af op een soort van burgeroorlog binnen de westerse samenlevingen zelf? En de "moslims" in onze landen: d.w.z. de "Turken", de "Marokkanen" en de anderen, genaturaliseerd of niet, moeten wij hen (zoals ons door extreem-rechts maar ook door sommige "islamkenners" graag wordt voorgehouden) beschouwen als "interne vijanden", als een "vijfde colonne"? En zullen we hen, bijgevolg, uit "zelfverdediging" ooit weerom moeten uitdrijven of deporteren - zoals gebeurd is met de (nochtans gekerstende!) Moriscos in Spanje, bij het begin van de 17e eeuw?

3. Tegen Huntingtons culturalistische thesis is er zoals bekend al heel terechte kritiek geformuleerd. Toch valt het niet te ontkennen dat er oppervlakkig beschouwd tekenen zijn die dergelijke confrontatietheorie lijken te bevestigen. Bv. de relletjes die met de regelmaat van de klok plaats vinden tussen zgn. migrantenjongeren en de ordediensten. Amper enkele maanden geleden nog was dat het geval in het Oost-Vlaamse Lokeren, en de burgemeester van dit stadje vaardigde er met veel bombarie een regime af van zgn. "zero tolerantie". Of denken we aan het minstens even sprekend voorbeeld van de ijzeren muur in Anderlecht, die het "witte" deel van de gemeente moet helpen afschermen van de arme, "moslimse" Kuregemwijk.

4. Die groeiende polarisatie in de kernlanden van de E.U. tussen de zgn. autochtone bevolking en de zgn. migranten wordt gevoed en gelegitimeerd door een nieuwsoortig racisme. Het gaat opvallend genoeg juist samen met de constructie van die Europese eenheid. Zoals Marc Swyngedouw argumenteert [in: A.Rea, "Immigration et racisme en Europe", 1998, pp. 107-130], wordt dit Europese racisme geconstrueerd volgens analoge mechanismen als het antisemitisme van de jaren '30. In veel sterkere mate, nochtans, is het hedendaagse racisme gebaseerd op de etnicisering (en dus: naturalisering) van culturele, religieuze verschillen: d.w.z. op de etnicisering van het moslim-zijn. Het "nieuwe" racisme kan daarom misschien nog het best omschreven worden met de term van "antimoslimisme" [de uitdrukking is afkomstig van de Britse marxist, Fred Halliday, "Islam and the Myth of Confrontation. Religion and Politics in the Middle East", 1996].

5. Op basis van de mythe van het oorspronkelijk monoculturele, d.w.z. "blanke" en "(leken-)christelijke"Europa, worden "migranten" en "moslims" systematisch met elkaar vereenzelvigd. Ze mogen dan al in België geboren en getogen zijn, of in Duitsland, in Frankrijk, enz.; ze mogen moslim, christen of vrijzinnig zijn: als "etnischemoslims"gelden ze altijd en overal als wezenlijk Europa-vreemd, en ze komen hoogstens in aanmerking voor de categorie van "sub-Europeanen" ("sous-blanc",schrijft Rea). De politieke weigering, in België, om aan zgn. "niet-E.U.-ingezetenen" het gemeentelijk stemrecht te verlenen, moet in feite vanuit dit soort van antimoslimisme verklaard worden. Het strict religieuze (m.i.v. theologische kwesties) - hoeft het gezegd, in deze tijd van secularisering? - geniet in dit culturele racisme nauwelijks belangstelling. In die zin gaat het om een vijandigheid en afkeer, "niet zozeer t.a.v. de islam als religie, maar t.a.v. moslims, d.w.z. ten aanzien van gemeenschappen van mensen wier enige of belangrijkste religie de islam is en wier islamitisch karakter - het weze reël of verbeeld - aanleiding geeft tot vooroordelen"[Fred Halliday, o.c., p. 161].

6. In deze ontwikkeling, nochtans, schuilt geen fataliteit. Ondanks de vele en reële handicaps waarmee ze ongetwijfeld te kampen hebben, moet erkend worden dat het proces van "integratie" van moslimimmigranten in onze geseculariseerde samenleving betrekkelijk succesvol verloopt. Diegenen die, vanuit een christelijk of andersoortig fundamentalisme, volhouden dat "de islam niet integreerbaar is in Europa" [bv. Urbain Vermeulen] worden aldus door de feiten zelf in het ongelijk gesteld. Wél moet er hoognodig een eind komen aan de vele, óók religieuze discriminaties waarvan moslims in onze samenleving nog altijd het slachtoffer zijn (en dat na bijna 25 jaar wettelijke "erkenning" van de islam als Belgische eredienst, nl. in 1974): deze discriminatie - die in de eerste plaats van de staatsinstellingen zelf uitgaat - is precies een belangrijke, institutionele co-producente van racisme.

7. Bovendien moeten moslims, en in de eerste plaats moslimjongeren alle kansen krijgen, in het onderwijs én in de beroepswereld, om mét erkenning van hun moslimidentiteit (d.w.z. mét de hoofddoek, indien ze dat wensen) als moslimburgers hun bijdrage te leveren tot de maatschappelijke ontwikkelingen in wat ook hun samenleving is. Op het vlak van het onderwijs dienen de nodige voorzieningen te worden gecreëerd voor een intellectuele en professionele vorming van moslimjongeren in hun religie en hun oorspronkelijke culturele erfgoed. Tegelijkertijd moet elke vorm van racistisch Berufsverbot - schooldirecties die, al dan niet zwaaiend met de "anti-discriminatie overeenkomst" (!), kinderen weigeren in te schrijven, of die, in naam van de "emancipatie"(!), meisjesleerlingen met hoofddoek de toegang tot de school, en dus tot een opleiding ontzeggen - krachtdadig bestreden worden. Op een ogenblik dat de democratische politieke partijen het VB wegens zijn racisme financieel pogen te treffen, zou alvast een definitief einde moeten worden gesteld aan dit institutionele racisme.

8. Addendum: vrijzinnigheid en islam.

8.1. Méér dan wie ook, m.i., zijn vrijzinnigen geroepen om het hedendaagse racisme te bestrijden, omwille juist van de vermelde ethnisch-religieuze connotaties ervan. Vrijzinnigen immers mogen geacht worden het religieuze voldoende te kunnen relativeren, nl. ?ls (slechts) een cultuurfenomeen (om het wat pedant te formuleren: als een geheel van maatschappelijke praktijken waarvan de reproductie op elk historisch moment in verregaande mate bepaald wordt door de heersende maatschappelijke verhoudingen en door de interactie met de andere groepen). Anders gezegd: precies vrijzinnigen zijn bij machte om afstand te nemen van elke verabsolutering van het religieuze (die juist wezenlijk is voor een religieus wereldbeeld) - en dus ook van het demoniseren ervan. Dat is met name een dringende vereiste t.a.v. de islam: de demonisering ervan is al sedert de christelijke middeleeuwen a.h.w. verankerd in het "Europese" zelfbeeld en zelfbegrip; de laatste decennia vindt daarvan een heractualisering plaats, het weze dan binnen een seculaire context, nl. bij middel van het spookbeeld van het zgn. islamitisch fundamentalisme.

8.2. Religie is dus "slechts"een cultuurfenomeen. In zoverre nochtans het religieuze voor zeer vele (de meeste? alle?) mensen in hun particuliere levenssituatie een onmisbare zingevende functie vervult, zijn religie en godsdienstvrijheid óók een menselijk grondrecht. Als symbolische constructie, is "religie" datgene wat mensen (psychisch, ideëel, enz.) pas in staat stelt (verder) te leven ?ls mens. In zoverre elke mens recht heeft op een menselijk bestaan, heeft hij/zij derhalve het grondrecht zijn/haar religieuze en/of levensbeschouwelijke opvattingen daadwerkelijk te belijden [het weze dan binnen de hedendaagse historische parameters: bv. het brengen van mensenoffers, het weigeren van bloedtransfusie aan derden, vrouwenbesnijdenis, e.d. vallen daar buiten]. Zeker wanneer het gaat om een sociaal-zwakke gemeenschap van immigranten, die ook op zo vele andere vlakken het slachtoffer zijn van ongelijkheid, discriminatie en uitsluiting (bv. de arbeidsmarkt, het onderwijs, enz.), is dit grondrecht zonder meer van vitale betekenis. Opkomen voor "het stemrecht voor migranten" maar zwijgen over hun religieuze rechten moet van hieruit als hypocriet worden bestempeld (als een anti-racistisch bedoelde interventie is het tevens contra-productief).

8.3. Méér dan wie ook, zijn vrijzinnigen geroepen om de godsdienstsociologische inzichten die, een eeuw na Marx, gemeengoed waren (schenen?) geworden althans t.a.v. het christendom, (eindelijk) óók toe te passen op de islam - de godsdienst van de achtergestelde en gediscrimineerde sociale groepen in onze samenleving (wat zich in sommige zgn. islamitische landen afspeelt, is, in deze context, niét relevant). Vanuit dergelijke argumentatie is het dus perfect begrijpelijk waarom precies vrijzinnigen (en daarondernotoire vrijzinnigen, zoals wijlen Leo Apostel, Jaap Kruithof e.a.) de laatste jaren het voortouw hebben genomen in anti-racistische interventies op het vlak van de religieuze rechten van de moslimbevolking: zoals het interuniversitaire platform,"Academici voor de Gelijkberechtiging van de Islam (AGI)";de "gemengde" (moslim en niet-moslim) forumorganisatie,"Forum voor Gelijkberechtiging en Inter- aktie (FoGI)", en recentelijk de oprichting van het "Centrum voor Islam in Europa", een (interuniversitair en nu al internationaal) "Universitair Centrum voor Studie, Vorming & Interactie".

(verschenen in: Actief, 2-maandelijks tijdschrift van het Masereelfonds, jg. 24, nr. 1, 1999)
Herman De Ley is professor aan de Universiteit Gent en directeur van The Centre for Islam in Europe

Ik weet niet wie dit artikel hier postte, maar ik vind het zeer boeiend.

De afeglopen dagen waren er op deze site een aantal discussies die dit soort onbreng meer dan nodig hadden.

Bedankt voor dit stuk want het beantwoord enkele vragen die gesteld werden in verschillende discussies, misschien is het wel naar aanleiding hiervan geschreven.

Ik wens mij hierbij ook te excuseren aan Han wegens mijn kritiek op zijn persoon en hem bedanken om mij eveneens dingen te leren over racisme.

Kleine bedenking: één van de oorzaken die hier gegeven wordt is de éénmaking van Europa. Zitten de aanslagen van 11-9-01 er ook niet voor iets tussen? na die aanslagen hebben we tamelijk veel beelden gezien van moslimfundamentalisten, Arabieren die dansten vanwege de aanslagen. Daarna het geweld in Palestina, waar we beelden zagen van slachtoffers van zelfmoordcommando's. Ondertussen om de twee maand een video van Ben Laden. Direct na de aanslagen suggesties dat het Ben Laden was.
Mensen zoals Huntington die erbij werden gehaald om te vragen of dit het begin was van de clash tussen beschavingen. Dit boek werd bijna tien jaar geleden geschreven en men kan zich afvragen of zulke geschriften er niet toe bijdragen dat mensen gaan geloven dat er wel zo eens een clash zou kunnen komen. Men moet het boek daarvoor niet lezen, de auteur werd overal geïntervieuwd en zijn denken werd overal gepubliceerd. Bv in de Dag Allemaal waarna de lezer onthoud dat er een clash gaat komen en dat het moslimfundamentalisten zijn die daarvoor zullen zorgen. dan komt hij zijn deur buiten en weet algauw het verschil niet meer tussen een migrant en een moslim en een moslimfundamentalist.
"Stel je voor dat het waar is, wat die Huntington zegt, is het dan niet veiliger dat er geen migranten en vluchtelingen meer binnenkomen"vraagt de Dag Allemaal-lezer zich af.
Ondertussen hebben we ook de Orwelliaanse berichtgeving over palestina waarbij de joden vermoord worden en de terroristen worden vernietigd, opgeruimd. De terroristen zijn Arabieren net als die gevaarlijke man in Irak.

Het beste van al is dat men Amerika niet spreekt over het racisme tegen de Arabische gemeenschap in Europa maar Europa bestempelt als anti-semitisch en dat Europa daar moet tegen op treden, wat dus wil zeggen: zoals in Antwerpen pro-Palestijnse betogingen verbieden en Arabieren oppakken omdat ze op straat rondlopen. Logisch gevolg, de Arabieren gaan zich nog minder geaccepteerd voeren en de publieke opinie krijgt nog maar eens het voordeel bevestigd dat Arabieren gewelddadig zijn.
Ondertussen gaan de Arabieren ook denken dat de joden beschermt worden en dat er niemand geeft om de Palestijnen en daardoor nog gefrustreerder worden.
In Amerika werden in de dagen na de aanslagen 1100 mensen opgepakt omdat ze van arabische afkomst waren of moslim waren. Vrouwen wisten niet waar hun man opgesloten zat, advocaten kregen geen toegang tot hun cliënten, sommigen werden na 120 dagen vrijgelaten zonder enige uitleg.
Amnesty International heet hierover een rapport gepubliceerd eind december waarover door de media(nationaal en internationaal) niet gesproeken werd. Nu is er onlangs een tweede gepubliceerd en dat is alleen on de site van de Guardian besproken.
Uit Amerika komen ook berichten dat moslimsgroeperingen die niets te maken hebben met fundamentalisme op de lijst van terroristische groeperingen worden. Imans worden gearresteerd en hebben geen recht op een advocaat, moskees worden aangevallen(in Florida heeft er onlangs iemand met zijn truck een moskee vernield.).

In Europa wordt er hierover niet gesproken en dat vind ik tamelijk raar.

Onlangs is er ook een Israelisch-Amerikaanse top geweest, georganiseerd door het Aipac. Onder andere Sharon, Rumsfeld, Wolfowitz en Netannayu(sorry voor de foute schrijfwijze). Eén van de onderwerpen was "Europa, partner of agigator in het Midden-oosten?"

Eer was ook die betoging pro-Israel met 100.000deelnemers waarbij Wolfowitz werd uitgejouwd toen hij zei dat men ook moest denken aan de onschuldige Palestijnen.

Powel ging voor zijn vredesmissie op bezoek bij de Trilaterale Commssie, een lobbygroep met daarin bankdirecteurs, industriëlen, krantenredacteurs, mensen zoals Madeline Albright. Een machtige lobbygroep met mensen uit Noord-Ameriak, Europa en Japan.

Mmisschien is dit wel te hoog gegrepen maar zou het kunnen dat: men vanuit Amerika juist in Europa het racisme tegen Arabieren aanwakkert om zodoende Europa onstabiel te maken zodat Europa economisch minder in de pap te brokken heeft?
En tegelijkertijd maat men de Europese bevolking klaar voor een oorlog tegen Irak en dankzij Huntington gan mensen geloven dat het nodig is.

het addendum (punten 8.1 , 8.2 en 8.3) over vrijzinnigheid en islam zijn misschien interessant - zeker een discussie waard, voor zover ik hier en daar de boodschap meen te begrijpen.
Maar ik vind die stellingen zo ontoegankelijk (na 3 x lezen) dat ik aan anderen - misschien de leerlingen van prof. De Ley - zou willen vragen om ze in gewoon Nederlands te vertalen.