arch/ive/ief (2000 - 2005)

Voor het tijdschrift DIOGENE(S) ben ik een historisch dossier over helden en rebel lie/revolte/verzet aan het samenstellen. In dat dossier komt van alles aan bod, van de televisiereeks Zorro tot en met Big Brother, van Boduognat (de totaal onbekende aanvoerder van de Nerviërs) tot en met Yasser Arafat. In het dossier staat er ook een stuk over 'martelaren-dom' én het onderscheid tussen blinde terreur en gerechtvaardigd verzet (een stuk dat geïnspireerd werd door hoogoplopende discussies daarover de voorbije week).

Uit dat (rijkelijk geïllustreerd) dossier dat te lang is om hier helemaal te publiceren, haalde ik de vier onderdelen die met de Palestijnse kwestie te maken hebben. Die gaan respectievelijk over:

1) Arafat versus Sharon: de 'brede rug' van leiders
2) Het martelaren-dom
3) Willen de kopstukken zichzelf zelfmoorden ?
4) Verzet is geen synoniem voor terrorisme

Zoals u op basis van de titels al kunt vermoeden, is het vooral het laatste punt dat problematisch is en waarover dringend meer discussie nodig is. Ik neem er zelf een duidelijk en wel overwogen standpunt over in (deels na lectuur van het jongste nummer van Le Monde Diplomatique) en hoop op zinvolle commentaren waaruit we allen nog wat kunnen bijleren.

JP Everaerts

1) Arafat versus Sharon: de 'brede rug' van leiders

Yasser Arafat staat sinds de escalatie van het conflict in Israël/Palestina weer volop in de internationale belangstelling.

Arafat kampt met veel van de problemen van huidige verzetsleiders.

In eigen kamp moet Arafat er in slagen al de verschillende opvattingen over de aanpak van het verzet te verzoenen. Arafat deed dat door de Palestijnse Autoriteit op een weinig democratische manier te organiseren en door te opereren als een spin in een ondoorzichtig web van organisa ties die niet alleen Israël maar soms ook elkaar bestrijden. Hij heeft er verstandig aan gedaan door in de Palestijnse gebieden niet als de bloedhond van Israël op te treden, die alle Palestijnse bewegingen die Israël niet behagen, uit te schakelen. Dan hadden we een burgeroorlog onder Palestijnen gekregen.

Maar door een op zijn minst dubbelzinnige houding aan te nemen tegenover de terroristische aanpak van de religieuze extremisten (Hamas & co), haalde hij zich internationaal het verwijt op de nek van het terrorisme (met aanslagen tegen Israëls burgerbevolking) te steunen. Dat hij door zijn - ook voor de inval van de Israëli's - beperkte macht over de versnipperde Palestijnse autonome gebieden, het terrorisme zeker niet onder controle kon houden, werd gemakshalve vergeten. De Israëlische premier Sharon liet geen kans voorbij gaan om Arafat bij elke aanslag van medeplichtigheid te beschuldigen. Sharon bleef daar mee doorgaan nadat zijn troepen de Palestijnse politie-infrastructuur vernietigd hadden waardoor Arafat nu hoegenaamd niets meer controleren kan.

Arafat verloor een groot deel van zijn macht maar zijn prestige ging in stijgende lijn. 'De oude man' zoals hij soms genoemd wordt, zag al de Palestijnse kritiek op zijn optreden (inzake onder andere de corruptie in zijn omgeving, terwijl hij zelf heel sober leeft), wegsmelten. "Bij de Arabische massa's is hij een held waar alle Arabische leiders terdege rekening moeten mee houden." schreef De Standaard eind maart.

Maar terwijl de media het conflict tussen Israëli en Palestijnen vaak tot een tweemansconflict tussen Sharon en Arafat herleiden, blijven wel heel wat mechanismen die op de achtergrond in werking zijn, in het duister. De belangen van de Israëlische wapenindustrie bijvoorbeeld (zie het artikel van Ludo De Brabander in het jongste nummer van het tijdschrift Vrede daarover). Die wapenindustrie gaat het meer dan ooit voor de wind maar daarover wordt in de media nooit gesproken. Leiders, ze hebben soms zeer brede ruggen waarachter door vele belangen al te graag geschuild wordt.

2) Het martelaren-dom

Een bijzonder soort helden waar we de jongste jaren (weer) mee geconfronteerd worden, zijn de 'martelaren'. Het beginnende christendom had ook al 'martelaren'. Vreedzaam verzetten die zich tegen de Romeinse keizers die hen voor de leeuwen gooiden, aan het kruis nagelden, lieten onthoofden ... Maar de christenen hielden vol en schopten het in Rome tot staatsgodsdienst.

Dat martelaren ook van het gewelddadige soort kunnen zijn, bleek tijdens W.O.II met de Japanse 'kamikaze'piloten. Nu komen de 'zelfmoordende martelaren' vooral uit het Midden-Oosten, uit de Islam-wereld. Ze vliegen tegen Amerikaanse wolkenkrabbers aan. Ze storten zich in het Israëlische uitgaansleven ...

Hun zelfmoorden getuigen zowel van de enorme frustratie bij mensen uit de Arabische middenklassen (de piloten in N.Y.) en de armere lagen van de bevolking, alsook van de uitzichtloosheid van het leven in de Palestijnse bezette gebieden en vluchtelingenkampen. Door de etnische zuiveringen die de staat Israël van bij zijn bestaan organiseerde, leven er nu miljoenen Palestijnen in vluchtelingenkampen. Op de Joodse 'diaspora' (verspreiding over de wereld), volgde na WOII een Palestijnse.

"De Europeanen hebben de Joden vermoord en wij krijgen de staat Israël op ons land. Bij de terreuraanslagen van 11 september was geen enkele Palestijn en toch moeten wij weer de prijs betalen." Aldus de Palestijnse doctor in de economie, Faraj Gounaim, die in Palestina voor de Belgische Technische Coöperatie werkt (De Standaard 8/4/02).

"Wat de Israëli nu doen, is van iedereen een extremist maken" voegde hij er aan toe. De manier waarop het Israëlische leger dag in dag uit de Palestijnen vernedert en "massaal Palestijnse gevangenen martelt" ('De Morgen' 8/04/02), kan niet anders dan tot een verdere escalatie leiden.

Totdaar de Palestijnse kant van de zaak. Maar er is ook een Israëlische.

Zoals we ons moeten inleven in het leed dat de Palestijnen wordt aangedaan, zo ook moeten we de angst van de Israëli voor Palestijnse aanslagen tegen 'onschuldige' Israëlische burgers trachten te begrijpen.

Op 8 april zond Canvas een interview uit met de Israëlische ex-premier en 'havik' Benjamin Netanyahu. Op een kalme, zelfs 'berustende' manier, kloeg hij het Palestijns terrorisme tegen Israëlische burgers aan. "Daar zouden wij ons niet mogen tegen verdedigen", vroeg hij. Arafat verweet hij een 'corrupte politiestaat' geïnstalleerd te hebben, een verwijt dat eerder ook door kritische Palestijnen gemaakt werd. Netanyahu verweet Arafat ook kampen te organiseren waar kinderen tot zelfmoordenaars worden opgeleid. "En met zo'n massamoordenaar wil Europa dat wij gaan praten ..." Ik schrok er zelf van hoe zinnig Netanyahu's woorden klonken, temeer omdat massamoordenaar Sharon nagenoeg dezelfde taal hanteert en heel handig de Palestijnse terreur voor zijn eigen kar spant.

Maken we de balans even op van wat de Palestijnse aanslagen al hebben opgeleverd.

i) Sharon kan de wereldopinie bespelen met het verwijt dat de Palestijnse Autoriteit achter de terreur van de zelfmoordaanslagen staat en dus moet vervangen worden door 'gematigde' Palestijnen. Daarmee verschaft Sharon zich een alibi om met staatsterrorisme alle Palestijnen tegen Israël in het harnas te jagen. De daaropvolgende Palestijnse tegenterreur kan Sharon opnieuw aangrijpen om zijn agenda (en die van andere joodse extremisten) voor een 'Groot- Israël' (met hopenal nog enkele afgesloten Palestijnse gebieden) na te streven.

ii) In Israël zelf leidden de Palestijnse aanslagen er toe dat ondanks het falen van Sharon om vrede te brengen, de Israëli met overgrote meerderheid achter Sharon en het militaire optreden tegen de bezette gebieden staan. "Een peiling van begin maart, nog van voor de laatste golf bloedige zelfmoordaanslagen" schreef Joris Luyendijk van NRC-Handelsblad, toont "dat 49 % van de Israëli's voor de etnische zuivering ('transfer') is van alle 4 miljoen moslims en christenen uit Israël en de bezette gebieden."

iii) Voor de Palestijnen betekent het Israëlische militaire 'terugslaan' een tragedie. Je moet al in de 'verelendigungsstrategie' geloven, om in de spiraal van geweld voor de Palestijnen iets positiefs te bespeuren. Zo in de stijl van: eerst nog meer miserie meemaken, om dan een ommekeer - een 'revolutie' - te krijgen. Wat als die uitblijft ? Wat als de spiraal van terreur en tegenterreur voortwoekert ? Je leest nu haast alle dagen in de kranten uitspraken van Palestijnen die "een menselijke bom" willen zijn ... Als dat geen 'escapistische' mentaliteit is. "Voor vrede leven is veel moeilijker dan ervoor te sterven", schreef een De Standaard-lezer (en Sharon- tegenstander) terecht.

De geweldspiraal moet doorbroken worden opdat beide volkeren vreedzaam kunnen samenleven. Hoe dat bereiken ?

Nog op 8 april zond Canvas het tweede deel van een Britse documentaire uit over een experiment in Zuid-Afrika om zware criminelen (moordenaars/verkrachters) terug in het gewone leven te integreren. Een moeilijk werk, maar door de inzet van mensen die deskundig en met veel inlevingsvermogen met de criminelen om gaan, blijkt het nog te lukken ook. Zelfs bij de meest gewetenloze criminelen kan een geweten naar boven gebracht worden. Als men maar diep genoeg terug kan gaan, naar de onderdrukking die ze zelf in hun jeugd meemaakten.

Zo'n soort 'genezingsproces' zou er in het Midden-Oosten ook moeten kunnen komen. Zuid- Afrika heeft het al voorgedaan met zijn 'Waarheidscommissies' die niet uit zijn op vergelding maar op het erkennen van de misdaden, waarna ze kunnen vergeven worden.

Kort nadat ik deze zinnen noteerde, las ik in 'Le Monde Diplomatique' van april een artikel van Yasser Abed Rabbo (Palestijns minister van Informatie en Cultuur) en Yossi Beilin (Israëlisch ex-minister van justitie). Beiden hadden het over de 'Israëlisch-Palestijnse Coalitie voor de Vrede'. Een coalitie die werd opgericht na een bezoek aan ... Zuid-Afrika. Daar konden ze begin dit jaar samen met president Thabo Mbeki en tien leden van zijn regering, drie dagen lang kennis maken met het nationaal verzoeningsproces. Eén van de lessen die ze er leerden was dat je je 'tegenstander' niet moet verzwakken, maar versterken ... Kort na hun terugkeer uit Zuid-Afrika vormden ze dan de gemengd Israëlisch-Palestijnse coalitie voor de vrede.

Hoofdredacteur Ignacio Ramonet van Le Monde Diplomatique schreef in zijn editoriaal van april dat "het tijd wordt dat de Palestijnen een krachtige niet-gewelddadige beweging ontwikkelen die de brug kan slaan naar de Israëlische vredesbeweging." Want ook dit leren de opiniepeilingen: "er is bij beide volkeren, een meerderheid die in vrede en verzoening wil leven."

Alleen zijn de leidinggevende elites aan beide kanten daar blijkbaar niet aan toe. "Al de linkse Israëli (...) wachten ondubbelzinnig op veroordelingen van de zelfmoordaanslagen door prominente Palestijnen. Al die pro-vrede-Palestijnen (...) zagen hoe de voormalige pro-vredes- Arbeiderspartij inclusief Shimon Peres al anderhalf jaar de meedogenloze onderdrukking van gewone Palestijnse burgers goedpraat." Aldus Joris Luyendijk van de NRC-Handelsblad begin april. Hij concludeerde dat beide volkeren leiders nodig hebben die de eigen bevolking eerlijk een historisch compromis durven voorleggen.

Totdaar 'het menselijke aspect', zowel wat de inbreng van de bevolking als van de leidinggeven de elite betreft. Maar natuurlijk zijn er ook niet voor het voetlicht opererende machten en structu rele mechanismen aan het werk die een verzoeningsproces zullen tegenwerken en waarvoor we dus ook aandacht moeten hebben. Denken we nogmaals aan de belangen van de Israëlische wapenindustrie.

3) Willen de kopstukken zichzelf zelfmoorden ?

Van alle Palestijnse zelfmoordenaars kreeg Ayat Akhras wellicht de meeste aandacht. Deze Palestijnse studente van 18, pleegde eind maart als tweede Palestijnse vrouw in evenveel maanden tijd, zelfmoord door zich op te blazen in een Israëlische supermarkt.

Daarbij stierf ook een veiligheidsman én een Israëlische leeftijdsgenoot, de 17-jarige Rachel Levy. Achter bleven drie families die jaren zullen rouwen om het verlies van een geliefde.

Het inzetten van jonge - gemakkelijk te beïnvloeden - mensen als levende bommen getuigt van een mentaliteit bij de verantwoordelijke Palestijnse leiders - in dit geval die van de 'Martelaren brigades van El Aqsa' - die niet scherp genoeg veroordeeld kan worden. Als 'rebellenlegers' in Afrika 'kindsoldaten' inzetten, protesteren we daar ook tegen. Waarom zouden Palestijnse 'leiders' met zo'n 'criminele strategie' (dixit Ignacio Ramonet) dan wel wegkomen ? Dan leiden ze ons naar een inferno. Zie hoe Hamas-leiders er begin april mee dreigden "om zelfmoord commando's naar de Israëlische scholen te zenden" ... Wat wordt de volgende stap: vechten met chemische, nucleaire en andere blind toeslaande wapens ? En finaal: 'de Israëlisering' van heel de wereld, met overal 'veiligheidscontroles' die elke vorm van een normaal samenleven onmogelijk maken ?

Overigens, als ze de bommenstrategie zo fantastisch vinden, waarom voeren de kopstukken de aanslagen dan zelf niet uit ?

Triestig is ook dat het niet alleen om jonge mannen maar ook jonge vrouwen gaat die ingezet worden als 'levende bommen'. Waarom vrouwen ? Omdat zij zich onder de Israëlische bezetting gemakkelijker konden bewegen. Maar als er meer vrouwen aanslagen plegen zal het daar rap mee gedaan zijn. Dan zullen de overwegend mannelijke Israëlische militairen een aantal taboes over het omgaan met vrouwen verliezen, wat de situatie voor zowel de Palestijnse vrouwen als de gezinnen die van hen afhangen, nog schrijnender zal maken.

Let op, ik pleit er hier niet voor dat vrouwen geen soldaten of verzetstrijders zouden mogen zijn. Als mannen dat mogen, vrouwen ook. In het maoïstisch rebellenleger in Nepal bv. strijden veel vrouwen mee. Vermits vrouwen vaak dubbel onderdrukt worden, is het zelfs lovenswaardig dat zij mee strijden. Denk aan Phoolan Devi, India's beroemdste 'outlaw'. 'De koningin van de Indische bandieten' begon als arme boerin en bracht het tot leidster van een bende. Met die bende nam ze wraak voor het onrecht dat haar vanaf haar elfde was aangedaan. Toen ze zich overgaf werd ze in India door de arme bevolkingsgroepen vereerd als een heldin. Ze werd opgesloten en veroordeeld voor de moord op 22 mannen van een hogere kaste. Maar later werd ze in het Indisch parlement verkozen en haar strijd droeg bij tot het bespreekbaar maken van de onderdrukking van de Indische vrouw.

4) Verzet is geen synoniem voor terrorisme

"Onze taak is de verschrikkelijke, universele vernietiging. Hij (de revolutionair) moet genadeloos zijn, geen genade voor zichzelf verwachten en bereid zijn om te sterven. (....) Hij dient de ellende van het gewone volk nog erger te maken, om hun geduld uit te putten en de wil om in opstand te komen aan te wakkeren. En tenslotte moet hij zich aansluiten bij criminelen. (...) Vereniging u met de barbaarse wereld van de gewelddadige crimineel, de enige ware revolutionair in Rusland."

Sergej Netsjajev, 'Catechismus van een revolutionair'

Bovenstaande redeneerstijl tref je in min of meer verhulde vormen nog steeds aan. Ze is - wegens het doelbewust vergroten van de miserie van het volk - absoluut pervers. Gezien de groeiende capaciteit van het mensdom om massale vernietigingen aan te richten, is ze bovendien waanzinnig. Als voor grote groepen mensen niets meer 'heilig' is - zelfs het eigen leven niet - dan slaagt het mensdom er ooit in het leven op aarde onmogelijk te maken.

De enigen die bij het bovenstaand extremisme winnen zijn fundamentalistische dogmatici (van rechts en links, religieus of atheïstisch) die een apocalyptische verandering nastreven en die (aldus Milovan Djilas) "in staat zijn om negentig procent van de mensheid uit te roeien om de resterende tien procent 'gelukkig' te maken" ...

Wil één en ander nu betekenen dat gewapend verzet niet meer zou mogen ? Dat bijvoorbeeld de Palestijnen zoals de Amerikaan Tom Friedman schreef, enkel en alleen nog vreedzaam protest mogen plegen (à la Gandhi) ? Neen, op voorwaarde dat het gerechtvaardigd verzet (wat best een mix van methoden aanwendt: vreedzaam protest waaraan massa's mensen kunnen deelnemen, onderhandelen én het minimum noodzakelijke tegengeweld) niet ontaardt in ongerechtvaardigde terreur.

Verzet, in opstand komen tegen onderdrukking en misleiding, is altijd gerechtvaardigd. Dus ook verzet tegen terreur: het angst aanjagen (terroriseren) van ofwel tegenstanders ofwel de eigen bevolking (staatsterreur).

Om vervolgens een rechtvaardige verzetsbeweging te kunnen zijn, moet elk verzet zich - net zoals oorlogvoerende landen - aan een minimum aantal regels houden.

Een rechtvaardige verzetsbeweging richt zich tegen militairen en de ermee collaborerende burgerlijke autoriteiten, maar gaat niet over tot het doelbewust doden van krijgsgevangenen of onschuldige burgers, kinderen inbegrepen (van het andere of van het eigen kamp). Een rechtvaardige verzetsbeweging onthoudt zich van banden met groeperingen die haar moreel kunnen onderuithalen, met name de georganiseerde misdaad (drugskartels, mensensmokkelaars ...).

Als verzetsbewegingen zich aan zo'n regels houden, kan je hun verzet blijven onderscheiden van blind terrorisme (ook staatsterreur) dat vaak vooral onschuldige burgers treft. Als we gerechtvaardigd verzet en blind terrorisme op die manier scheiden, kunnen we een eind maken aan het gezever dat nu opgang maakt dat 'de terrorist van de één de verzetsstrijder van de ander' zou zijn. Aan het soort uitspraken van lieden zoals de immer sensatie zoekende senator Dedecker die verklaarde dat "ik na twee weken ook terrorist zou worden na al de ellende die de Palestijnen meemaken".

Eén van de redenen waarom verzetsbewegingen zich aan een 'morele code' moeten houden, is dat ze anders het verzet zelf kapot maken. Ze ondermijnen het eigen moreel niveau. Toegepast op zelfmoordaanslangen door kinderen stelt zich de vraag: wat voor een 'cultuur' heb je als die 'cultuur' de eigen jeugd niet meer beschermt ?

Een tweede reden is dat enkel moreel overtuigende verzetsbewegingen de burgers van de tegenpartij van hun gelijk kunnen overtuigen, de wereldopinie ook achter zich kunnen krijgen.

Verzetsbewegingen die zich niet aan een 'erecode' houden, brengen trouwens niet de meest rechtvaardige, maar de meest crapuleuze leiders aan de macht. Dat het anders kan bewezen bijvoorbeeld de Chinese revolutionaire troepen die zich (over het algemeen) van de nationalisten van Tsjang Kai Tjek onderscheidden door hun respect voor de burgerbevolking.