Noreena : Sirene uit Cambridge

Het dankwoord in De Stille Overname zegt al veel. Hertz bedankt een aula vol professoren, mannen van stand en supporters. Ze hielpen haar het boek tot een goed einde brengen. Maar géén woord van dank aan de andersglobalisten. Hertz vereenzelvigt zich daar niet mee. Ze begint haar boek in Praag, in september 2000, waar protesten plaatsvinden tegen de politiek van de Wereldbank en het Internationaal Muntfonds. Om daar niet uit de toon te vallen, heeft ze zichzelf "een spoedcursus in The Movement" laten geven. Ze valt er wel van de ene verbazing in de andere, over de samenhorigheid, maar vooral over het feit dat de manifestanten géén illusies meer koesteren in de politiek.
Hertz wil die illusie teruggeven. Niet in de oude politiek, maar in iets nieuws waarvan zij de spreekbuis wil zijn. Ze wil dat de beweging haar op handen draagt....naar een politiek ambt in een nieuwe politieke constellatie van een soort wereldregering die de stoute wereldspelers controleert. Dat objectief steunt op een foute analyse. Hertz vindt dat de bedrijven de macht overnemen van de overheid. Ze zegt dat de grootste economieën vandaag niet langer gevormd worden door nationale staten maar door enkele tientallen multinationals die de gang van de zaken in de wereld bepalen. Puur kwantitatief bekeken kan dat kloppen. En ook als je er een karikatuur van maakt - zoals Hertz doet door het mini-koninkrijk Bhutan als voorbeeld te presenteren.

Maar Hertz' tekst zit vol contradicties. De grootste tegenspraak is dat juist de politiek bepaalt dat de multinationals zovel in de pap te brokken hebben : dit is geen Stille Overname, dit is een grootschalige ruk naar rechts van de gezamenlijke politieke kaste die nog altijd de dienst uitmaakt. Volgens Hertz is de zakenman "machtiger dan de politicus" (pag.13). Maar bovenaan de volgende pagina spreekt ze zichzelf al tegen. Daar staat dat de politiek in het tijdperk na de Koude Oorlog steeds meer gehomogeniseerd, gestandaardiseerd, een handelsproduct geworden is".
De politiek is in de jaren '90 inderdaad veel homogener geworden : bij ons roepen alle politieke partijen om flexibiliteit, besparingen, privatizering en afbraak van de sociale zekerheid. Dat is het resultaat van hun strategie sinds de crisis van de jaren '70, die erop afgestemd was de arbeidersbeweging te kleineren en elke reële oppositie tegen de neo-liberalizering de kop in te drukken.
Maar een zeer frappante lakune in Hertz' betoog is de reorganisatie van de politiek op het multi-laterale niveau. De ontzaglijke versterking van de Europese Unie, die nu in de richting evolueert van een echte Europese Staat met één centrale regering en een leger, is totaal aan Hertz voorbijgegaan. Dat is nochtans het toppunt van homogenisering van de politiek. En in andere werelddelen is hetzelfde aan de hand. Net de Europese Unie is één van de sterkste promotoren van een politiek systeem dat ten dienste staat van de profijt-economie. De EU cijfert zich niet weg, integendeel : de EU werpt zich op als de gangmaker van de monopolies, niet mits een verzwakking maar mits een ongeziene uitbouw van haar instellingen. Exact het tegendeel van wat Hertz beweert. Dat dit gebeurt onder druk van een steeds efficiënter georganiseerde bedrijfslobby en clubs zoals de European Round Table (van industriëlen) is juist. Maar het resultaat is een sterkere Europese politieke macht.
Hertz onttrekt die strategie aan onze waarneming. Zij denkt en betreurt zogenaamd dat de politici de Stille Overname hebben moeten laten gebeuren. De politiek heeft dat volgens Hertz niet gewild. Daarom doorspekt ze haar boek met slogans zoals : "de politici hebben erkend dat het sociale model moet hervormd worden om economisch te kunnen concurreren" of "zelfs centrum-linkse partijen werden voorstander..." of "de overheid doet een stap terug en de markt is bezig de macht over te nemen" of "de bijsturing naar het neo-liberalisme".
In plaats van te luisteren naar de andersglobalisten en hun denkbeelden te onderzoeken en eventueel over te nemen, matrakkeert ze de lezer met haar idée fixe : we leven nu in het tijdperk van het mondiale laissez-faire kapitalisme ! Die stelling wordt er op haast iedere pagina ingehamerd.
Maar is er wel een laissez-faire kapitalisme ? Is het mondiale kapitalisme van vandaag niet het meest dirigistische dat er ooit geweest is ? precies omdat het voorafgegaan wordt door de dwangrecepten van het IMF en de Wereldbank (Hertz noemt ze "geneesmiddelen" !), door de richtlijnen van de Europese Commissie en door de troepen van de NAVO (in de Balkan) en of de alliantie rond de USA (in Afghanistan, de Filippijnen, binnenkort Irak...) en al hun regionale onder-aannemers.
Volgens Hertz zijn politici en ondernemers twee onderscheiden sociale groepen die elkaar het leven zuur maken. Ze doet alsof ze niet beseft dat de twee groepen allebei behoren tot één en dezelfde elite, die zowel de politieke als de economische instrumenten in handen heeft, en die zich voortdurend tijdens geheime of hyper-beveiligde hoogmissen (Davos...) frekwenteert om elkanders agenda's te coördineren. Hertz spreekt over kapitalistische economieën, maar dat die geflankeerd worden door de allertrouwste bondgenoot, de kapitalistische staat, dat mag niet geweten zijn.
En daarin schuilt de eerste leugen van dit boek. Hertz is een groot licht, op haar negentiende studeerde ze af in economie en filosofie. Nu is ze adjunct-directeur van de universiteit van Cambridge. Maar wat is er aan de hand als een briljant "links" academica als Hertz zo'n joekel van een realiteit niet ziet ? Moet ze misschien nog "groeien" in haar analyse ? of doet ze bewust aan misleiding ?
Om daarop te antwoorden is het goed Noreena Hertz' voorgeschiedenis te kennen. "Ondertussen stierf het communisme", schrijft ze ergens, maar wat ze niet schrijft is dat ze het communisme heeft helpen sterven. Begin de jaren '90 heeft Hertz in Rusland meegewerkt aan de versnelde likwidatie van de socialistische staat (of wat daarvan overbleef). Ze heeft er als expert het allerrauwste kapitalisme dat de wereld momenteel kent, helpen invoeren. Hertz heeft die bladzijde uit haar leven niet omgeslagen, het blijft voor haar een valabele episode. Waarom gebruikt ze anders nog altijd termen als "onlangs opgekomen martken" (emerging markets), jargon dat typisch is voor de ondernemers die in het Oosten zaken gaan doen èn voor hun politieke handlangers ? Maar Hertz rept met géén woord over die job van toen.

Ze zegt dat ze geen anti-kapitalist is. Ik denk dat ze vooral gelooft in de kapitalistische staat, en dat ze daar graag aan het roer gehesen wil worden, om het klokwerk te repareren "want de slinger van het kapitalisme is te ver uitgeslagen". Ze erkent dat het schrijven van dit boek voor haar geen belangeloze daad was. Ik denk dat ze meer wilde doen dan alleen wat dingen op een rij zetten. Ik denk dat ze zich wil nestelen in die staat, dat ze zich daarom laat inviteren op onderonsjes met Guy Verhofstadt en met het World Economic Forum/Davos, en dat ze daarom nu al haar apologie klaar heeft : met die staat is niks mis, het zijn de Benettons en de GATTS die niet deugen. Dat zou betekenen dat Hertz in plaats van "één van de meest toonaangevende jonge denkers ter wereld" (The Observer), veeleer een Sirene is die - verscholen in de duinen van Cambridge - met haar litanie het schip van de andersglobalisten op de klippen lokt. Moet uitgever 11.11.11 daaraan meedoen ?

arch/ive/ief (2000 - 2005)