‘De stille overname van de NV wereld'

Op zaterdag 2 maart organiseerde Agalev ‘Groen Licht', hun jaarlijke dagje debatteren, in het Internationale Congres Centrum ICC in het Gentse Citadelpark. Eén van de debatten bracht de Britse mooie én denkende dame Noreena Hertz, de schrijfster van ‘The Silent Takeover' en één van de tot kopstuk gebombardeerde denkers van het andersglobalisme, naar Gent. Zij kwam recht tegenover de Agalev-staatssecretaris voor ontwikkelingssamenwerking Eddy Boutmans te zitten. Het resultaat was een goede maar welbekende samenvatting van het neoliberalisme door Noreena Hertz en een reeks eerder vrijblijvende antwoorden van Eddy Boutmans. Een relaas met een persoonlijke beschouwing. Sorry voor de vertraging van anderhalve week.

EEN VURIGE BASISVOORSTELLING

De overvolle congreszaal bevatte wellicht veel meer dan duizend geïnteresseerden, toen Noreena Hertz het spreekgestoelte opkwam. Vurig gaf ze een samenvatting van haar motivaties. Die overlapte quasi perfect met die in het interview dat ze de week tevoren aan Humo had toegestaan, en toonde voor mij aan dat deze speech was bedoeld als een inleiding tot het anderglobalisme voor de halfovertuigde Agalev-toehoorders.

Noreena zei dat de huidige protesten tegen de globalisering voortkomen uit de democratische ontgoocheling van kleine sociale bewegingen en ngo's, dat het woekerkapitalisme en de vrije markt door de politiek niks in de weg wordt gelegd. Een kloof was steeds gapender geworden tussen globale economie en sociale rechtvaardigheid, een kloof tussen ‘haves' en ‘have-nots', tussen rijke omwalde gemeenschappen en getto's, en een van businesslui die meer verdienen dan het BNP van hele landen. Deze kloof heeft tot een extreme wereldverhouding geleid die schrijnend is om te zien voor iedereen die het goed meent. Voor Hertz is het hoofdthema de politieke, economische en sociale uitsluiting van hele bevolkingsgroepen, die machtigen in staat stelt om de rechten van burgers te vertrappelen.

Duidelijkste voorbeeld van een dergelijke kloof tussen de macht van de toplaag en die van de rest van de wereld, is voor Hertz de WTO, die in de naam van liberale dogma's nationale boycotten en tarieven tegen milieuvernietigende of onethische praktijken als ggo's, zomaar kan omverwerpen. Ze gaf een hele lijst voorbeelden om deze kloof zichtbaar te maken, bijvoorbeeld dat 4/5 van de rijkdom van de wereld in handen is van 1/5 van de bevolking, de commerciële sponsoring van onderwijs en onderzoek en de gedwongen verhuizing van volkeren door multinationals. Voorbeelden die we allemaal kennen en die ik dus niet meer zal herhalen – ook al waren ze krachtig samengebundeld. Ook het protest ertegen werd door Hertz aangeraakt – maar ook dat is wellicht weinig ‘nieuw' voor ons…

Dit overkoepelende fenomeen, uitsluiting, is volgens mij echter een term om te onthouden.

Noreena stelde voor dat het vandaag niet per sé gaat over lange termijn doelstellingen. Voor haar was de boodschap: nu is de moment om actie te voeren! Het is nu tijd om een gebrek aan politieke wil en verantwoordelijkheid van machthebbers om te buigen en te pushen voor een nieuwe agenda. In realiteit betekende dit voor Hertz dat we de druk moeten opvoeren op de Europese Unie, om mét of zonder de VS te bouwen aan een alternatief. De VS was voor haar onder de huidige regering wellicht al te ver heen, maar in Europa vestigde ze haar vertrouwen nog. Ook al is dit vertrouwen, in het besef dat de tobintaks onlangs lustig is begraven door datzelfde rechtvaardige Europa is begraven, antiterrorismewetten ook bij ons nog tegen andersglobalisten kunnen gebruikt worden en er nog steeds geen harde actie is tegen bijvoorbeeld Israël, misschien ook niet zo realistisch.

‘Europa zit met een gigantisch dilemma', stelt Hertz. ‘Na de Tweede Wereldoorlog is er bij ons een systeem ontstaan dat veel rechtvaardiger is dan dat van de VS. Ofwel verdedigen we zonder de VS deze rechtvaardigheid, ofwel werpen we mét de VS alle ethische bezwaren in de vuilbak en gaan we verder mee de vrijhandelstoer op.'

HERTZ' VOORGESTELDE OPLOSSINGEN

Hertz stelde vervolgens haar vier persoonlijke oplossingen voor: inclusiviteit, een herbevestiging van sociale met economische overwegingen, een rijkdomsherverdelingssysteem en een justitie die iedereen dezelfde rechten biedt.

Daarvoor wilde ze een onafhankelijke internationale commissie die transparant en open was, een soort Wereld Sociale Organisatie om de WTO te counteren, en eventueel ook een Wereld Milieu Organisatie – beide met tànden, en de macht om evenzeer als de WTO, maatregelen tot daden om te zetten. Ondersteunend hierbij wilde ze ook een onderwijssysteem dat dit mechanisme bijstaat en slechts het publiek dient.

Daarnaast zei ze ook dat de nodige hulp voor hulpbehoevenden nooit genoeg kon zijn. Naast de zwaarst nodige hulpprogramma's, moest er ook een actieve hulp zijn voor gemarginaliseerde groepen in zowel Noord als Zuid, een afschaffing van de schulden, en een einde aan de cash flow die door slechte handelsverhoudingen geld stuwt van de arme landen in het Zuiden naar de dikke portefeuilles in het Noorden.

Tenslotte stelde Hertz dat de mensenrechten van iedere mens waar dan ook vrijgesteld moesten worden van eender welke inbreuk door multinationals. ‘Zonder een systeem dat deze rechten beschermt, zal er immers altijd protest en verzet broeien tegen de echte of de vermoede daders, namelijk de machtigere landen, en zullen acties als elf september ongetwijfeld terugkomen.'

In korte termijn wilde Hertz dat het Noorden een hervorming door zou voeren die de maskers van de grote bedrijven zou afnemen en die werklieden toegang zou geven op een globaal financieël en gerechtelijk steunfonds.

Dit alles zou een mooie start zijn, en wat wij allemaal al hebben gedaan is slechts het begin, volgens Hertz. Een betere wereld is mogelijk én nodig. De waarschuwing van elf september toonde aan dat een dergelijke ongelijkheid steeds mensen zal aanzetten om de deuren van de macht omver te werpen.

‘De tijd van isolatie is gedaan. We zijn allemaal globale burgers geworden. De globale ongelijkheid is echter schrijnend duidelijk wanneer de enige twee onderwerpen waarover de huidige machthebbers op wereldschaal het eens zijn, handel en terrorisme zijn…'

Boutmans was het – hoe kan het ook anders met een politicus die tussen zijn eigen mensen zit en zelf Hertz heeft laten overkomen – over de hele lijn eens met Noreena Hertz, maar nam de gelegenheid aan om haar betoog vooral aan te vullen, in plaats van concreet het engagement van zijn eigen partij in deze discussie aan de kaak te stellen. ‘Wat Noreena zegt is nog steeds een dissidente mening. Vandaag is de eenheidsreligie er nog steeds die een boek van 2000 jaar geleden aangrijpt om de fabricage van gruwelijke wapens goed te praten, en voor wie vrije handel alles kan oplossen.'

‘De wereld is globaler geworden door vooruitgang in technologie en communicatie. De economie is op de ontwikkelingen gesproken en heeft zijn macht ongelooflijk kunnen uitbreiden. De politiek heeft dat niet gedaan, en hinkt achterop. Net als in de criminaliteit, waar de crimineel de grenzen niet respecteert en de politie er achterna holt. De politiek moet dringend weer grip krijgen op de economie.'

‘De politiek heeft de verkeerde keuze gemaakt om de vrijemarktreligie te volgen. Wij als groenen zijn ontstaan uit deze evolutie, uit mensen die waarschuwden dat al die materiële rijkdom uiteindelijk nefast uitdraait voor menselijke relaties en het milieu. We beseffen de problemen.'

Boutmans haalde even uit naar het andersglobalisme, wellicht omdat hij besefte dat het merendeel van de mensen in de zaal met de vraag speelde waarom Agalev zou weinig daadkracht vertoond tegenover de globalisering, als ze er toch zo tegen zijn. ‘Wij volgen als partij echter geen stalinistisch of centralistisch model. Vele ‘grassroots' laten sterk antipolitieke geluiden horen. Dat is een probleem voor de politiek, want het zijn tegenstrijdige krachten, en in politiek kom je sowieso nooit precies uit waar je wilt. Een oplossing is voor ons de ontwikkeling van een mondige en wereldwijde civiele samenleving.'

Boutmans ging verder met het opnoemen van een reeks mooie op te richten wereldfora: ‘Het unilateralisme van de VS is een bedreiging voor iedereen. We moeten de VN versterken als tegengewicht, en een Wereld Politiek Forum oprichten naast het Wereld Economisch Forum en nu ook het Wereld Sociaal Forum, als een tegengewicht voor het recht van de sterkste. Ook moeten we de logge, ontransparante machine die Europa nu is versterken en democratiseren. Dat de overheid goed functioneert, is een eerste stap naar het gewenste tegengewicht. Ook is het misschien interessant om een Wereld Justicieel Forum op te richten dat het Internationale Strafgerechtshof moet versterken. België moet dan belangengroepen uit ontwikkelingslanden aansporen om hierin toe te treden.'

‘De beroemde Septemberverklaring van de VN en de op til staande Conferentie van Monterrey wil de armoede tegen 2015 met de helft terugdringen. Aan de ene kant is dat verschrikkelijk, omdat armoede an sich niet kan, aan de andere kant is het ambitieus, omdat dit concrete maatregelen gaat vragen. Ondertussen is het wel duidelijk dat dit dringend nodig is: de aanval op de VS van elf september komt immers voort uit deze armoede en zal niet verdwijnen als die armoede niet verdwijnt.'

Op de vraag van moderator Dirk Barrez of dat Wereld Economisch en Sociaal Forum niet al bestaat in ECOSOC (een létterlijke VN-vertaling van de twee fora van hierboven), zei Boutmans dat die er wel is, maar dat die niet weegt en geen tanden heeft. ‘Hij weegt niet, omdat men niet wil dat hij weegt! Sterk in contrast met de WTO, waar landen die niet meespelen met de vrije handel gestraft worden. Wat milieu of sociale overwegingen betreft, bestaan er weinig initiatieven met tanden.'

Noreena Hertz vulde dit aan: ‘De VN is ook erg arm voor wat het is. Het totale budget van de VN is 1,25 miljard dollar per jaar. Dat staat dan in contrast met de 29 miljard dollar die in de VS bijvoorbeeld per jaar worden gespendeerd aan chocolade! Ook het ontwikkelingsagentschap van de VN, de UNDP, kan niks opdringen. Het is tijd om verder te gaan!'

Dirk Barrez vroeg aan Hertz wat ze liefst heeft, hervorming of transformatie van het systeem. ‘Ik ben voorstander van hervormingen. Het marktprincipe heeft al bewezen dat het goed is om zowel rijkdom als ongelijkheid te creëren. Die ongelijkheid, daar kan je aan werken als er maar voldoende bescherming is voor iedereen. De sociale bewegingen hebben hier een heel belangrijke rol in te spelen. Ondertussen zijn er immers talloze mensen die het status quo gewoon niet meer pikken! Maar die bewuste ‘civiele samenleving' is geen één blok, en de vertegenwoordigers van die samenleving, de politici, moeten niet doén alsof ze er deel van uitmaken, maar er écht lid van zijn. Het mag wel eens gedaan zijn met mooie woorden alleen.'

‘De fundamentele vraag blijft voor mij: hoe combineren we materialisme, ethiek en mensenrechten? En ook of de stappen die politici in onze richting zetten nu gemeend zijn of slechts recuperatie?'

Enkele woorden zijn bij mij blijven plakken, als de alinea als slot hierboven, Hertz opmerkingen over ‘uitsluiting' en Boutmans' vergelijking tussen economische globalisatie en criminaliteit. Voor de rest verliet ik de zaal met het gevoel dat ik toch maar beter naar Brussel was gegaan, waar het VluchtelingenAktieKomitee een actie deed tegen de luchtvaartmaatschappij van Kameroen. Echt meer dan een opfrissing van wat ik al wist, had dit ‘superverhelderende debat met een van de kopstukken van de beweging' me niet opgeleverd. Een goede samenvatting weliswaar, maar veel minder verregaand dan wat ik had verwacht én een duidelijk pleidooi voor de kar van de politiek en de ngo's. Op zich niks mis mee, maar het leek me een beetje beperkt – missen we hier niet enkele actoren, zoals bijvoorbeeld de positie van de grassroots, waarvan het in de pers en dus voor de mensen die de pers volgen vaak lijkt alsof die helemaal niet bestaan?

Voor de rest ben ik blij dat iemand als Noreena Hertz met haar mengeling van afwijzing tegenover een rot systeem en haar anderzijds verbluffende optimisme in de aard van de mensen die dat allemaal zouden moeten rechtzetten, aan onze kant staat. Ongetwijfeld heeft ze een belangrijke rol te spelen om haar visie te verspreiden naar mensen die nog nooit met de problemen van globalisering te maken hadden. Volgens mij had ze die dag een heel sterke impact op het strikt groengetinte publiek, en dat kan ik enkel toejuichen. Wel was ik een beetje bang ten opzichte van de hoop die Hertz had tegenover de Europese agenda en Verhofstadt's ‘stappen' in de richting van de andersglobalisten. Die leken me toch wel een beetje naiëf of op zijn minst overdreven. Het politieke spelletje van Europa en de VLD om de tobintaks na alle mooie woorden toch gewoon af te schieten bewijst dit.

Ik hoop dat Eddy Boutmans en de mensen van Agalev in het algemeen door optredens als die van Noreena Hertz uit hun retoriek durven stappen. Ze zéggen al hetzelfde als Hertz, hopelijk durven ze op hun bepaald moment hun hoofden mee in de gevaarlijk ‘dissidente' schaal leggen en samen met ons ‘toepassen wat ze preken'. Ook al valt dan de regering of hun eigen politieke hoofd.

Dat was immers de vraag die me keer op keer door het hoofd bleef spelen: ‘als jullie het zo eens zijn met de kritieken tegen de economische globalisering, waarom slaagt de VLD er dan steeds weer in om haar agenda op te leggen? Waar was men in discussies rond Doel, het waterdossier rond Aquafin, de oorlog in Aghanistan, enzovoort?' Randdiscussies en voorstellen als Mieke Vogels' boem boem-toestanden brengen niks op als de bàsis van de democratie rot en vermulmd is. Dat moeten ze, als ‘partij tegen overmaats materialisme', toch beseffen? Dus wie er durft bij Agalev als eerste de verantwoordelijkheid opnemen die komt bij de positie, de kleur en het tijdperk, en ook mét stemmenverlies doen wat gedaan moet worden? Niet alleen, maar sàmen met ons?

Op een Agalev-debat kan je dus al deze ‘dissidente meningen' horen. Nu nog radikaal in het politieke huis durven tégenstemmen, samen met SPa en die berg gesplitste partijtjes in regering en oppositie, en we zijn al een stuk verder dan we waren in dit debat vol eensgezindheid en waardevolle overwegingen en woorden.

arch/ive/ief (2000 - 2005)