arch/ive/ief (2000 - 2005)

Eric Goeman (ATTAC) is zaterdag op de alternatieve boekenbeurs in Gent in debat gegaan met Boudewijn Bouckaert (rechtsprofessor, VLD, organisator van de mars voor het kapitalisme). Ik heb het debat pas op het einde gevolgd, maar ik zou toch enige bemerkingen willen maken bij enkele van BB's uitspraken. BB wijst op de contradicties in het linkse libertaire gedachtengoed, maar ik vraag me af of hij bepaalde van zijn eigen stellingnames tot hun logische consequentie wil doortrekken.

BB: "de grondverdeling in Brazilië is niet volgens de regels van het libertaire boekje gebeurd, een herverdeling is dus bespreekbaar"

Welke inkomensverdeling gebeurt dan wel volgens de "mooie" principes van het liberalisme? Nagenoeg geen enkele, de welvaartsverdeling in de wereld is eerder het gevolg van machtsverhoudingen dan van economische wetten. Om het met mooie woorden te zeggen (niet zelf uitgevonden): naast de onzichtbare hand van Adam Smith is het kapitalisme altijd gesteund door een onzichtbare vuist. Denk maar aan het kolonialisme, of de strategische steun van de VS aan regimes of rebellengroepen in de (semi-)periferie. Jan Dumolyn merkte terecht op BB in een gemakkelijke positie zit, als hij bij kritiek op het kapitalisme de bal doorschuift naar de rol van staten, corruptie enz. die niet handelen volgens de regels van het liberalisme. De principes van klassieke economische theorie zijn natuurlijk meer verdedigbaar dan de rauwe werkelijkheid van het kapitalisme dat erdoor gelegitimeerd wordt. ((Hoewel je los van de werkelijkheid nog genoeg kritiek op het liberale economische gedachtengoed kunt geven: het gaat ervan uit dat winstbejag en materialisme positieve eigenschappen zijn, het veroorzaakt bandeloze concurrentie tussen producenten en leidt rechtstreeks naar de consumptiemaatschappij, de winnaars van het spel zijn de sterksten of meer nog diegenen die vanuit een gunstige positie aan het spel begonnen zijn ...))

De vraag is of Bouckaert ook actief wil pleiten voor herverdeling in alle gevallen waarvoor hij erkent dat de welvaartsverdeling niet op een koosjere manier verlopen is. ((Als hij dit zou doen, zou hij een soort strategische bondgenoot van de anti-globaliseringsbeweging kunnen worden?)) Actief pleiten voor herverdeling zou de consequentie moeten zijn in BB's redenering, maar blijkbaar verkiest BB zijn energie te steken in de organisatie van een mars voor het kapitalisme.

BB: "de staat mag zich niet mengen in de vrijheid van het individu om zijn vrienden te kiezen"

Een gedwongen uitwijzing hangt een familie Roma uit Mechelen boven het hoofd. Er is protest van onder meer de school en de leerlingen uit de klas van de kinderen die het land zullen moeten verlaten. Die mensen handelen uit vriendschap, de staat zal daar in tussen komen. Ik vroeg achteraf dus aan BB of hij dan tegen uitwijzingen was. "In principe wel", was het antwoord enigszins verbaasd, "maar...". Toen stelde hij dat onze sociale zekerheid "overstroomd" zal worden als de grenzen open gaan. Het wordt kiezen volgens BB: ofwel bouwen we de staat af en laten we onze sociale zekerheid vallen, ofwel openen we de grenzen voor vluchtelingen. De keuze zou vlug gemaakt moeten zijn als BB consequent is. Want BB is natuurlijk tégen grenzen, een logisch gevolg van zijn afkeer van de staat. Bovendien is BB tegen alle vormen van sociale zekerheid.

Mijn voorstel dus: laten we beginnen met het afschaffen van de grenzen, want als BB toch zo overtuigd is van de logica van zijn redenering, dan moet hij vanaf nu geen moeite meer doen te pleiten voor afschaffing van de sociale zekerheid. ((Persoonlijk heb ik sterke twijfels bij de redenering dat we dan overspoeld zullen worden, bovendien zijn de vluchtelingen die hier neerstrijken heel gemotiveerd om iets te maken van hun leven, weinig kans dus dat ze verstrikt geraken in de sociale zekerheid als ze andere mogelijkheden krijgen)) BB, ben je bereid om samen de straat op te gaan tegen uitwijzingen, gesloten centra en voor open grenzen?

Hey Klaas,

Je opent hier een boeiende discussie. Ik hoorde Boudewijn Bouckaert al meerdere keren bezig en hij is zeker en vast niet de makkelijkste om mee in discussie te gaan.

Enerzijds is het van weinig belang het debat van hem te winnen. Zijn Hayekiaanse gedachtengoed is zo marginaal dat slechts weinigen het ondersteunen. Langs de andere kant hebben ultra-liberale groepen zoals diegene waarvan hij deel van uitmaakt wel een 'zweepfunctie'. Die vervulden ze in de laatste twee decennia met bijzonder veel succes.
Dat heeft niet zozeer te maken met de inherente waarde van hun theorie (of zeg maar ideologie), maar met het feit dat een aantal machtige groepen in de samenleving hun theorie gebruikten als legitimatie voor het nastreven van eigenbelang.

De achillespees van Bouckaert's denken (of tenminste het denken van Friedrich von Hayek dat hij telkens weer afdreunt) zit hem in de verkeerde conceptie van het concept macht in zijn theorie. Volgens BB is de ideale samenleving een marktsamenleving. In die samenleving doet iedereen waar hij/zij het beste (dit is produktiefst) in is. Kan iemand een door de consument gewild goed of dienst leveren aan de goedkoopste prijs dan zal hij/zij succesvoller (dit is rijker) zijn dan de anderen. Dat is geen morele zaak. Dat is niet goed of slecht. Dat is zo. De minder succesvolle kan maar een ding doen en dat is een marktniche zoeken waarin hij/zij beter is dan zijn/haar concurrenten. Op die manier is de samenleving op zijn geheel beter af. De totale welvaart is het hoogst want iedereen doet waarin hij/zij het beste in is. Dat sommigen een veel groter deel van die totale welvaart hebben dan anderen kan je misschien moreel veroordelen, maar dat is omdat ze minder capaciteiten hebben of capaciteiten hebben waarvoor geen vraag is. That is sad, but it is like that! BB aanvallen op morele gronden is dus geen goede optie, want hij zal (als hij consequent is tenminste) antwoorden dat de markt niets van doen heeft met moraal of ethiek. Het is een systeem dat spontaan groeit, omdat het nu eenmaal de natuurlijk is en in het belang is van de gemeenschap in zijn geheel (totale welvaart).
(Voor alle duidelijkheid, ik geef hier gewoon het denken van BB/Hayek weer en NIET mijn eigen denken).

BB is tegen de staat in zoverre het een instrument is van bepaalde groepen om zich tegen de markt te beschermen. Dat zal vreemd klinken voor de marxisten op de ze site, maar BB/Hayek stelt in wezen dat de staat enkel nodig is om een aantal grondregels af te dwingen die nodig zijn om de markt te laten werken (contract navolgen, geen geweld gebruiken, eigendomsrechten, ...). Dat is waarom neoliberalen geen anarchisten zijn (zie de appendix aan Milton Friedman's boek 'Capitalism and freedom' getiteld 'why I am a libertarian and not an anarchist'). De BB van deze wereld weten dat een staat nodig is om de markt overeind te houden.
Maar ze mag niet (veel) meer doen dat dit. De staat die we nu kennen doet veel te veel. Ze beschermt privileges van bepaalde groepen tegen de markt. Ze legt bv. minimumlonen op. Hayek en BB als hij consequent is, is daar tegen. Als de markt verzadigd is met een bepaalde beroepsgroep dan daal de waarde van die beroepsgroep. Dat is niet goed of slecht, dat is de markt. Als de staat hierin tussenkomt door minimumlonen op te leggen, dan verstoort ze de markt en verlaagt ze de totale welvaart die geproduceerd wordt.
De staat is dus niets meer dan het illegitieme gebruik van macht. (Het is trouwens niet zo dat neoliberalen elke vorm van inkomenssteun zullen afwijzen. Een heel beperkte steun aan bejaarden en armen zullen ze dus niet afwijzen. Maar de impact op de marktmechanismen moet zo miniem mogelijk zijn.)

Het probleem met BB's redenering is dat de markt natuurlijk niet machtsvrij is, integendeel. In de markt geldt enkel formele vrijheid. De arbeider gaat formeel vrij op de arbeidsmarkt, maar kan natuurlijk niets anders want hij/zij moet zichzelf en diegene die afhankelijk van hem/haar zijn onderhouden. Er zijn massa's andere voorbeelden te geven waarin de markt op macht gebaseerd is, neem bv. intellectuele eigendomsrechten. Uiteindelijk is dat niets meer dan het met macht (rechtssysteem gesteund door repressie-apparaat) toe-eigenen van allerlei ideeen die van de gemeenschap zijn, geproduceerd zijn op basis van de collectieve wijsheid van generaties, ... .
Macht speelt in hoe eigendom en eigendomsverdeling tot stand komt. Het speelt in hoe de regels van de markt tot stand komt. Maar BB en Hayek vertrekken van die regels en zeggen dan 'wel ieder's succes hangt af van hoe goed hij het spel speelt', terwijl de regels geschreven zijn door diegenen met de meeste macht...

Tot slot, de reden waarom BB zo moeilijk te pakken is, is dat zijn systeem nooit in de praktijk gebracht is. Zo kan hij altijd zeggen, 'de reden waarom het fout ging, is omdat er niet genoeg markt is, dat er teveel marktverstoring is'.
Als Klaas dus schrijft: "Het wordt kiezen volgens BB: ofwel bouwen we de staat af en laten we onze sociale zekerheid vallen, ofwel openen we de grenzen voor vluchtelingen."
dan zal hij BB hier niet op kunnen pakken. BB zal zeggen, laat die vluchtelingen maar komen, ze kunnen hun geluk beproeven op de markt, maar als de sociale zekerheid overrompeld wordt en daardoor ineenstuikt, dan is dat niet mijn schuld. Het is zoals het hoort, in de ideale samenleving. Hij zal dit niet makkelijk toegeven (omdat hij weet dat de meeste mensen met afschuw zullen reageren en hij misschien zelfs een paar meppen op zijn bakkes mag verwachten), je zult wat moeten duwen, maar dat is de uiteindelijke consequentie van zijn redenering.