arch/ive/ief (2000 - 2005)

De zaak-Mugabe: enkele nuances

by christophe callewaert Saturday, Feb. 16, 2002 at 4:12 PM

Mugabe is in enkele jaren tijd de paria van de internationale gemeenschap geworden. Het scheelt niet veel of ook Zimbabwe bevindt zich bij het kransje schurkenstaten. Misschien zal dat bij de komende verkiezingen al het geval zijn. De mediacampagne tegen Mugabe gaat alvast van start. Tijd om de linkerzijde te wapenen met wat genuanceerde informatie.

In 1980 won Mugabe de presidentsverkiezingen die het einde betekenden van het blanke bewind in Noord-Rhodesië. Aan deze vreedzame onafhankelijkheid gingen maanden van slopende onderhandelingen vooraf. Tweehonderdduizend blanke grondbezitters stonden tegenover geradicaliseerde zwarten die hun recht op grond opeisten. Groot-Brittannië slaagde er in de lont uit het vuur te halen door de zwarten grond te beloven en door aan de andere kant de blanken gerust te stellen dat het zo'n vaart niet zou lopen. Landonteigening werd via een internationale afspraak verboden. De Zimbabwaanse regering kreeg wel het eerste kooprecht op te koop aangeboden grond. Enkel de grond die vrijwillig door de blanke boeren verlaten werd, kwam in aanmerking voor herverdeling. Veel haalde dit niet uit. In 1997 werden nog altijd maar de helft van de oorspronkelijke objectieven behaald. Daardoor bezitten de blanke boeren die nauwelijks 1 % van de bevolking uitmaken nog altijd meer dan de helft van alle landbouwgrond. Als we enkel naar de vruchtbare grond kijken, is de concentratie noch schrijnender. Die is voor 75 % in handen van de blanke minderheid.
In 1990 verliep de internationale afspraak en kon Zimbabwe in principe zelf beslissen wat er met de grond gebeurde. De overheid besloot ongeveer de helft van het land van de blanke boeren te herverdelen. Maar deze landhervorming verliep zeer traag : op vijf jaar werd slechts 3% van de grond herverdeeld. De regering besliste welke boerderijen hiervoor in aanmerking kwamen en betaalde de blanke boeren een prijs die zij zelf bepaalde. Maar de blanke boeren en de grote internationale instellingen kantten zich tegen dit systeem. Bovendien kwam de internationale gemeenschap niet met geld over de brug zoals ze in 1980 nochtans beloofd had.

IMF en Wereldbank
Tijdens de jaren '80 voerde Mugabe een progressief bewind. Zowel op vlak van gezondheidszorg als onderwijs werd Zimbabwe het uitgangbord van Afrika. De levensverwachting steeg van 55 naar 64 jaar. Eind jaren '80 begon het tij te keren. De Wereldbank weigerde een belangrijke lening te betalen waarmee Zimbabwe hoopte de export van afgewerkte producten te stimuleren. Volgens de Wereldbank moest Zimbabwe zich toeleggen op de uitvoer van grondstoffen en landbouwproducten. In 1990 slikte Mugabe zijn trots in en aanvaardde een structureel aanpassingsprogramma wat meteen het einde betekende van het vooruitstrevende sociale zekerheidsstelsel van Zimbabwe. Ondertussen bleef Mugabe wel met een alsmaar radicaler wordende achterban zitten die nog steeds wachtte op de grond die hen beloofd was. In 1994 kwam daar nog eens een grondige geopolitieke omwenteling bij. Mandela werd president van Zuid-Afrika dat flinke ambities vertoonde om een Afrikaanse grootmacht te worden. Mandela, de president met de hoge aaibaarheidsfactor kon daarbij op de welwillendheid van het IMF en het Westen rekenen.
Dit alles speelde mee toen Mugabe besliste troepen te sturen ter ondersteuning van de geïsoleerde Kabila. Het was een uitgelezen kans om Mandela een hak te zetten. Bovendien kon hij zich wel vinden in de ideologie van Kabila die net als hij streefde naar een onafhankelijke ontwikkeling en bij voorkeur handelspartners in de Derde Wereld zocht. Het was zowat de grote ongelooflijke comeback van de marxistische dinosaurussen, zoals Colette Braeckman het noemde. Congo en Zimbabwe sloten belangrijke contracten af. Dat laatste zorgde er voor dat Zimbabwe nu inderdaad ook economische belangen te verdedigen heeft in Congo.
Ondanks enorme internationale druk wil Mugabe de herverdeling nu versneld doorvoeren. Eind vorig jaar zei hij in een toespraak dat 46.000 families een stuk grond moeten krijgen. Tegelijk haalde hij uit naar de internationale gemeenschap die "de Zimbabweaanse economie in een wurggreep houdt". De negatieve houding van de internationale gemeenschap tegen Zimbabwe staat in schril contrast met de steun waar zowel Rwanda als Oeganda, die beiden een groot stuk van Congo bezet houden, blijven van genieten. Op 27 december 2000 maakte het IMF bekend dat Rwanda 810 miljoen dollar schuldverlichting krijgt in het kader van het HIPC-initiatief (Heavily Indebted Poor Countries). Na zijn herverkiezing maakte Museveni bekend dat hij het defensiebudget met 50% wil verhogen. Toch kan Oeganda blijven rekenen op massale buitenlandse hulp die momenteel zelfs 50% van het totale overheidsbudget bedraagt.

Binnenlandse oppositie
Mugabe krijgt niet enkel af te rekenen met de druk van de internationale instellingen. In eigen land duikt eind jaren '90 een sterke oppositiebeweging uit het niets op. De beweging is geconcentreerd rond Tsvangirai. Deze voormalige vakbondsleider is heel lief voor het IMF en het Westen en geniet de financiële en morele steun van de blanke boeren en hun personeel. Deze laatste categorie vertegenwoordigt toch al snel 400.000 Zimbabwanen.
Mugabe probeert in het licht van de verkiezingen de Zimbabwaanse landloze boeren die zich door de crisis in een uitzichtloze situatie bevinden, voor zich te winnen met zijn geradicaliseerde standpunten tegen de blanke boeren en de oppositie. Hij moedigt de bezettingen aan die vaak op gewelddadige confrontaties uitlopen. Eind vorig jaar zei Mugabe alle samenwerking met het IMF en de Wereldbank op.
Het Westen is bezorgd over deze evolutie. De radicalisering die oorspronkelijk begon met Kabila spreidt zich ondertussen uit over Namibië en Zuid-Afrika. Misschien maakt dit de haat die figuren als Kabila en Mugabe bij bepaalde mensen opwekken wat duidelijker.

Nuances op de nuances over Mugabe

by Jan D. Saturday, Feb. 16, 2002 at 5:32 PM

Goedemiddag Christoph,

Je geeft hier heel wat correcte informatie, dat is juist. Maar je vergeet de conclusies te trekken: Mugabe is geen 'marxist' maar wel een typisch opportunistisch politicus die schippert tussen verschillende belangen om zijn macht te behouden. Nu eens werkt hij slaafs mee met het IMF, dan weer gaat hij zich ertegen verzetten. Met de blanke boeren heeft hij jarenlang grote compromissen afgesloten, elke landbouwpolitiek werd totaal verwaarloosd en de markt speelde, en dan begint hij ze plots hard aan te pakken, ook de kleinere boertjes. Hij speelt handig in op anti-koloniale gevoelens bij de bevolking om zijn achterban te sussen en zich een imago aan te meten van progressief en anti-imperialist. Intussen onderdrukt hij sociale bewegingen, vakbondsacties en holebis (ook jij zwijgt zedig over dit thema). De landherverdelingen komen vooral zijn eigen aanhangers ten goede. Een terechte politiek wordt dus ingezet als pasmunt om zijn patronagesysteem te onderhouden.
Dat de vooornaamste oppositiefiguur, een voormalig vakbondsleider, pro-neoliberalisme is, dat is een feit. Het maakt er de kwestie van mogelijke alternatieven voor Mugabe zeker niet eenvoudiger op. Maar zou je je als communist niet in de eerste plaats achter de eisen van de basis moeten stellen? Kun je zomaar voorbij gaan aan de sterk negatieve aspecten van het bewind van Mugabe? Moeten westerse progressieven daar abstractie van maken in naam van 'de voornaamste tegenstelling'? Daar gaat eigenlijk de hele discussie over. Homo-activist Yvan leek me een beetje te vinden van wel, maar wat zou hij zeggen als hij daar zelf wooonde en voor zijn identiteit werd vervolgd en door knokploegen gemarteld en vernederd? Moeten Belgische syndicalisten hun kameraden in Zimbabwe verraden in naam van de strijd tegen de VS?
Hetzelfde geldt bv. ook voor Irak. Het spel is op de wagen en binnen enkele maanden komt er een nieuwe oorlog tegen dat land waarvan het meer dan ooit duidelijk is dat ze op geen enkele redelijke grond kan gemotiveerd worden. Ik zal zoals altijd keihard tegen die oorlog zijn. Maar ik zal me niet 'solidair' verklaren met Saddam. Hoe zou ik dat moeten uitleggen aan de Iraakse communistische vluchteling met wie ik vorig jaar een lang gesprek had over de situatie onder Saddam? Wat zou jij hem zeggen Christophe? En wees gerust dat die man natuurlijk ook tegen de VS en de oorlog is.

Overigens, wat je zegt over de 'aaibaarheidsfactor' van Mandela getuitgt van weinig respect voor de strijd en de opofferingen die deze man heeft geleverd tegen het Apartheidsregime (dat betekent niet dat er geen enkele kritiek op hem mag worden geleverd).

Je eindigt weer met zo'n dubbelzinnige en zure opmerking: 'De radicalisering die oorspronkelijk begon met Kabila spreidt zich ondertussen uit over Namibië en Zuid-Afrika. Misschien maakt dit de haat die figuren als Kabila en Mugabe bij bepaalde mensen opwekken wat duidelijker.' Daarmee suggereer je duidelijk dat iedereen die kritiek geeft op homohater Mugabe in feite ongerust zou zijn over een radicalisering in Afrika. Ook dat is 'mensen in een hokje duwen'. Je denkt, als ik je niet verkeerd begrijp, de 'verborgen motieven' van sommigen te moeten blootleggen: 'Pas op mensen, deze pseudo-linksen beweren wel dat ze tegen Mugabe zijn omdat hij een dictator is, maar in feite zijn ze knechten van het imperialisme' of zo. Zoek ik het te ver of is dit een handig truucje om de tegenstrevers in bepaalde discussies te catalogeren en in discrediet te brengen? Ik juich persoonlijk elke anti-koloniale radicalisering in Afrika toe, maar vind daarom niet dat we autoritaire opportunistische leiders moeten steunen. Als de tijd komt verraden die met evenveel gemak weer de zaak van de bevolking. Progressieven en 'anders-' of 'antiglobalisten' moeten zich beroepen op de basisorganiaties uit het Zuiden, niet op ingebeelde 'anti-imperialistische' regimes.

En ik zou je eens willen vragen wat je denkt van dit artikel over Zimbabwe op Z-Magazine (het webmagazine van Noam Chomsky, dus bezwaarlijk van imperialistische desinformatie te verdenken) http://www.zmag.org/ZNET.htm (zoeken op Zimbabwe, artikel van Patrick Bond).