Vrouwen, politiek en computers : een onmogelijke combinatie?

Mara Van Riet

Vorige maand stelde ik op de Belgische Indymedia website me de vraag waarom niemand zich bekommerd over de ongelijke man-vrouw aanwezigheid op deze website (en in linkse bewegingen in het algemeen). Dit doet de kwaliteit en evenwicht van standpunten in de berichtgeving geweld aan. Vaak struikelt men over de vermeende oververtegenwoordiging van deze of gene politieke strekking op de Indymedia website. Zelden hoort men kritiek op het bedroevend laag participatiegehalte van vrouwen en allochtonen en op de oververtegenwoordiging van hoogopgeleide blanke mannen.
Rond hetzelfde moment schreef Blue Pee op de Duitse Indymedia - website een artikel over deze problematiek. De schrijfster had een vragenlijst rondgestuurd naar 60 internetcollectieven, waaruit ze een aantal punten distilleerde.
Slechts 13 van de 60 groepen antwoordden op haar enquête. Je kan je natuurlijk vragen stellen over de representativiteit van die steekproef. Beter is een uitgebreide steekproef te doen bij de bevolking, waarin de verschillende leeftijdsgroepen, geslacht en opleidingsniveau en/of beroep zouden vertegenwoordigd zijn. Maar omdat zulke studies erg veel tijd en vaak ook geld in beslag nemen, ben ik reeds tevreden met de studie van Blue Pee, die toch een zeker tendens weergeeft. Ik geef eerst een overzichtje van haar bevindingen en vul die nadien aan met de mijne. In alle 13 groepen worden de meer technische taken opgenomen door mannen. De verklaringen die de verschillende groepen daaraan geven, kunnen we in 3 groepen delen.
1. De maatschappelijke situatie is daarvoor een groot deel verantwoordelijk. Mannen komen vaak met voorkennis in die groepen, terwijl vrouwen over het algemeen minder overweg kunnen met de computer.
2. Anderen zien het probleem eerder in de wijze waarop kennisoverdracht wordt gedaan : mannelijke ITers spreken specifieke taal en slagen er vaak niet in hun kennis verstaanbaar over te brengen. Vrouwen leren op een andere manier aan, waardoor veel kennis verloren gaat.
3. Enkelen geloven dat de meeste vrouwen gewoon andere interessepunten hebben dan mannen. De meeste vrouwen zien technische zaken als te ingewikkeld. Ze zien de noodzaak er niet van in om meer kennis op te doen,als meestal mannen die taken op zich nemen.
Verklaring 1 is voor mij geen verklaring, maar eerder een vaststelling. Verklaring 2 en 3 zou je als volgt kunnen samenvatten : er bestaat een tendens dat mannen, die over technische kennis beschikken, onvoldoende duidelijk de materie uitleggen en dat vrouwen anderzijds te weinig interesse opbrengen voor deze materie. Deze rondvraag werd gedaan binnen activistengroepen die onvermijdelijk met computers in aanraking komen. Die groepen zijn niet representatief voor de hele bevolking. Mijn interesse gaat eerder uit naar de vraag waarom vrouwen in het algemeen weinig bijdragen op websites als Indymedia.

Vrouwen gebruiken de PC als een functioneel apparaat. Het stelt hen in staat om te communiceren met anderen en allerlei bewerkingen te vergemakkelijken op professioneel vlak. Mannen daarentegen zijn vaak ook geïnteresseerd hoe die machine nu eigenlijk functioneert. Wat doet het, hoe werkt het en hoe kan ik de capaciteit opdrijven? Hoewel er reeds heel wat uitzonderingen zijn, zijn vrouwen op vlak van informatica en andere technische kennis nog steeds achterop.
Dat kan je in de eerste plaats verklaren door het bestaande rollenpatroon dat nog steeds erg aanwezig is in onze maatschappij en een sterke invloed heeft op de factor "Tijd". Vrouwen hebben naast hun professionele leven nog vaak heel wat huishoudelijke taken te doen. Bovendien wordt er van vrouwen verwacht dat ze bepaalde sociale verantwoordelijkheden meer opnemen (allerhande familiebezoeken, inspringen als babysit, ..) Nooit werden zulke zaken aan mijn broer of aan mijn lief gevraagd, omdat men toch niet verwacht dat ze het zullen doen. Vrouwen nemen op dat vlak hun verantwoordelijkheid op – of durven simpelweg minder neen zeggen. In die zin is tijdsdiefstal een woord dat verwijst naar mannen die nog te weinig bijdragen in het huishouden en dus hun vrouw minder tijd geven om zichzelf te ontplooien op allerlei gebieden. We kunnen dan wel van een ideale maatschappij dromen, waarin niemand nog moet koken of poetsen. Maar dat is nog niet voor morgen. Dus tijd is een belangrijke factor die er toe bijdraagt dat vrouwen zich minder verdiepen in de binnenkant van hun computer, auto of stereo installatie. De Vlaamse vrouw werkt over het algemeen dan nog steeds iets minder dan de Vlaamse man in. De bijkomende huishoudelijke taken die de vrouw opneemt, zorgt voor een ongelijke tijdssituatie.
In Rusland bijvoorbeeld, heeft men iets minder te kampen met het probleem van te weinig technisch geschoolde vrouwen, vertelde Tanja uit Sint Petersburg me. In Indymedia Rusland bijvoorbeeld is de enige ITer een vrouw. Ik vroeg haar of die hogere technische kennis bij vrouwen iets te maken had met het educatiebeleid van de voormalige communistische regering. Ze beaamde dat dit zeker invloed heeft gehad. Vrouwen werden aangemoedigd om dezelfde jobs te doen als mannen. Niettemin zijn het meestal de mannen die de belangrijke beslissingen nemen en heeft de vrouw, naast haar verworven technische kennis, nog steeds de was en de plas te doen.
Een Canadees antwoord op de Duitse enquête zegt dat de vrouwen, die dan al over technische kennis beschikken, zelden bezig met projecten als Indymedia. Ze hebben meestal een echte IT job die ze combineren met huishoudelijke taken, waardoor er nog weinig tijd overblijft voor media-activisme.

Een studie van Roeland Tegenbos over het verschillend surfgedrag tussen man en vrouw in Vlaanderen bevestigt mijn gevoel. Onderzoek naar de tijdsbesteding van mannen en vrouwen, toont aan dat mannen beduidend meer vrije tijd overhouden dan vrouwen, en dus b.v. meer gelegenheid hebben om zich te bekwamen in het gebruik van het internet. Extra maatregelen of campagnes om de drempel voor vrouwen verder te verlagen, zijn dus geen overbodige luxe.
Ik stelde de vraag per mail aan een aantal vrouwen die ik goed ken, wat ze graag doen in hun vrije tijd. Omdat ik maar geen antwoord kreeg, moest ik zelf nog eens terugbellen : lezen, uitgaan, winkelen, sporten, kunst en vrienden zien, zijn zowat de favorieten. Surfen op het internet wordt vaak alleen gedaan om informatie op te zoeken en om mailtjes te versturen naar kennissen. Internetgebruik bij vrouwen lijkt dan wel te stijgen in de VS en in Europa. Niettemin is het slechts een minderheid die zich met politieke websites bezighouden. De combinatie politiek en computers lijkt wel een ideale cocktail om vrouwen niet aan bod te laten komen.

Het probleem van weinig politieke betrokkenheid en technische kennis bij vrouwen ligt fundamenteel in de economische en sociale realiteit. Vrouwen in het westen werken, maar hebben over het algemeen minder betaalde jobs. Volgens een Europese studie zouden de vrouwen in de EU, voor dezelfde job die haar mannelijke collega uitoefent, gemiddeld 20% minder verdienen. Vrouwen nemen daarnaast over het algemeen nog steeds de meerderheid van de huishoudelijke taken op zich en trekken zich sociaalfamiliale verplichtingen harder aan. Daarnaast komt er dan nog eens een misplaats schuldgevoel op de kop steken als ze zich niet met iets "nuttigs" bezighouden. Van mannen is het nog steeds meer sociaal aanvaard dat ze "spelen", momenten in de geschiedenis waar vaak grote ontdekkingen werden gedaan.

Hoe oplossen ?

Een pasklare oplossing is er niet. Zoals al vermeld schort er iets fundamenteel aan de economische situatie. Vrouwen moeten gelijk vergoed worden voor dezelfde job en moeten evenveel tijd krijgen na de werkuren om zich met niet-huishoudelijke taken bezig te kunnen houden. Deze problematiek spiegelt zich ook af in de politiek en in het bedrijfsleven..
Toch zetten sommige vrouwen ook zelf de stap om de kloof te dichten. Projecten als Genderchangers Academy en Eclectic Tech Carnival (ETC) hebben die bedoeling. Genderchangers Academy ,een Nederlands-Zweeds initiatief organiseert basis hardware cursussen voor vrouwen en door vrouwen. Er worden klasjes gegeven over hoe een computer er vanbinnen uitziet en waartoe al die onderdelen dienen. Computers worden uit mekaar gehaald en vrouwen overwinnen hierdoor het mysterie van de computer en krijgen meer zin voor initiatief. ETC , deels opgezet door de genderchangers ploeg, wil deze lente een kamp organiseren waar vooral vrouwen de kans krijgen allerlei programmeer cursussen te volgen Dit kan gaan van een basiscursus HTML (opmaaktaal) tot javascript (programmeertaal). Ook de Belgische overheid doet op dit ogenblik een campagne om vrouwen aan te moedigen zich beter op te leiden op IT vlak. Slechts 20% van de Belgische ITers zijn vrouwen en dat moet worden rechtgetrokken worden.

Deze initiatieven terzijde, moeten internetprojecten als Indymedia zich veel meer gaan inspannen om vrouwen te betrekken in verschillende aspecten van de werking. Niet alleen vrouwen, maar ook allochtonen en werkende mensen in het algemeen moeten meer aan bod kunnen komen in zowel de technische werking als in de berichtgeving. Het doorbreken van de oververtegenwoordiging van blanke, hoogopgeleide mannen, lijkt me dan ook de grootste uitdaging voor Indymedia in de toekomst. Enkel op die manier kunnen we spreken van een democratisch mediaproject dat de kwaliteit en het evenwicht in de berichtgeving ten goede zal komen.

Mara,

Belangrijk stuk schreef je daar. Ik ben mij als 'blanke, hoogopgeleide man' zeker bewust van deze problematiek. In de beweging waar ikzelf actief ben (Attac-Vlaanderen) hebben
we hetzelfde probleem. Op een of andere manier zijn vrouwen serieus ondervertegenwoordigd. Ik weet niet goed hoe we daar iets aan kunnen veranderen. Veel verder dan jouw verklaringen geraak ik zelf niet, maar dat er iets aan gedaan moet worden, staat buiten kijf. Laat ons hopen dat wat reactie komt op jouw tekst.

Mara, even een steen in de kikkerpoel gooien. Ik heb je artikel grondig gelezen nadat ik je vroeg om je eerdere standpunt hier op de website voor het DIOGENE(S)-dossier over Indymedia verder uit te werken. Met een vriendin ben ik over dit soort onderwerpen al een tijdje aan het praten en er is iets wat ik als ik het me goed herinner, mis in je artikel: het verschil in mannelijk en vrouwelijk gedrag. En dat is niet met alleen maar sociale beleidsmaatregelen op het 'goede spoor' te zetten.

Nu zijn er mensen die stellen dat er eigenlijk geen verschillen zijn tussen mannen en vrouwen en dat dus alleen maar de sociale situatie, de sociale discriminatie doorslaggevend is. Werk je die weg, dan zijn de problemen van de baan.

Twee gegevens om dat tegen te spreken:

1) praktisch 90 % van het uitgaangsgeweld in Nederland hoorde ik gisteren, wordt gepleegd door jonge mannen.

2) vrouwen leven in het westen gemiddeld iets van een vier of vijf jaar langer dan mannen (wat door die vriendin toegeschreven werd aan een beschermende werking van hormonen').

Ik weet dat het gevaarlijk is van het verschil tussen mannen en vrouwen tot een hormonendiscussie enzoverder te herleiden (zie discussies daarover eerder op DIV@zine) maar moeten we daar toch ook niet mee rekening houden ? In cultuur, opvoeding ... En dan wordt het allemaal nog een stuk ingewikkelder, maar waarom zou het simpel moeten zijn ?

Overigens moet je geen computerwizzard zijn om aan Indymedia mee te werken; mij interesseert de hele technische rim ram (die toch altijd weer verandert)ook geen zier maar ik heb gelukkig vrienden die dat nu net leuk vinden ... In die zin zie ik minder de nood aan veel technische opleidingen, maar meer de nood aan het politiek bewust en actief maken van alle mensen, vrouwen én mannen. Daar speelt de geringere macht van vrouwen (net als bij allochtonen) in de samenleving wel volop. Gelukkig heeft de antiglobaliseringsbeweging op dat gebied een vernieuwing in gang gezet.

Uiteraard bestaat er een wezenlijk verschil tussen mannen en vrouwen. Jongetjes van 3 jaar zijn heel wat agressiever dan meisjes van diezelfde leeftijd.
Rond zulke vaststellingen kan je niet om.
Het is een wisselwerking tussen bepaalde biologische gegevens en socio-culturele gegevens. Toch kan de maatschappij een erg grote invloed hebben op het gedrag : niet alleen de familie maar ook de school.

Hetgeen ik misschien over het hoofd heb gezien zijn feiten dat bv tienermeisjes over het algemeen slechter presteren in een gemende school dan in een niet-gemengde school. Studies hebben aangetoond dat meisjes, die in een gemende school zitten, minder presteren omdat ze veel zich onzekerder voelen. En zich minder durven profileren.
Diezelfde studiegroep heeft ook aangetoond dat die meisjes door mannelijke leerkrachten wiskunde (of andere exacte wetenschappen), minder worden aangemoedigd dan door vrouwelijke leerkrachten wiskunde.
Anderzijds zouden jongens van de lagere school, zich minder goed voelen met een juf dan met een meester. Maar met tienerjongens maakt het dan weer niets uit...
Dat zijn allemaal vaststellingen van professor Brutsaert van de vakgroep Sociologie aan de Universiteit Gent.
Maar dat zijn patronen die te doorbreken zijn , denk ik. Mensen moeten er zich gewoon meer van bewust zijn. Het onderwijs moet zich daar ook erg bewust van zijn.

Nee, natuurlijk moet je geen computerkrak zijn om met Indymedia bezig te zijn. Niettemin denken veel mensen dat wel. Bovendien is kennis macht. Als je heel wat afweet –of je denkt heel wat af te weten- van programmeren , multimedia of alleen politiek, zal je je beter op je gemak voelen op het internet en vooral op politieke sites dan.
En dat zijn over het algemeen mannen die deze "zelfzekerheid" meer uitstralen. Of dat verlangen naar "macht"... Dat vind je ook terug in de toon die sommige mannen aanslaan op die websites of emaillijsten.
De meeste vrouwen hebben of geen tijd, of zijn afgeschrikt door het technisch-politieke concept.
Uiteraard bestaat er een verschil tussen vrouwen met een hoog opleidingsniveau en minder geschoolde vrouwen.
Niettemin zijn zelfs hoog opgeleide vrouwen niet snel warm te maken voor zulke projecten.
Kijk zelfs naar eenvoudige emaillijsten als Linkerzijde. Dat zijn bijna uitsluitend mannen , of vrouwen die aangesloten zij aan een universtiteit. Hoe komt dit toch?

Ikzelf ben ook een jonge gemiddeld opgeleide vrouw, werkzaam in een ngo.
Ik werk voltijds en heb dus ook niet teveel vrije tijd over en ik ben niet echt enorm geïnteresseerd in de technische blabla van computers. Ik werk er wel graag mee en ik bezoek met veel plezier de Indymedia-site en andere sites op zoek naar informatie. Ik zou wel willen meewerken aan Indymedia, maar ik vind van mezelf dat ik niets interessants te vertellen heb, toch niets dat andere mensen willen lezen. Misschien is dat ook een verschil tussen mannen en vrouwen: mannen vinden vaak van zichzelf dat ze iets te vertellen hebben, terwijl vrouwen eerder gaan luisteren of lezen om te zien wat iemand anders te zeggen heeft.
Het is maar een gokje van mijn kant, maar het is toch ook vrij opvallend dat er niet al te veel vrouwelijke journalisten rondlopen en dan toch zeker niet voor het belangrijke nieuws over buitenland of politiek.

Erika

Drie commentaren nog:

1) Op televisie en radio werken nu toch wel al redelijk veel vrouwelijke journalisten. Dus daar blijkt de interesse, de wil, de kundigheid ...

2) Is de ondervertegenwoordiging niet eerder te vinden bij de 'linkse' media die het al zo moeilijk hebben en grotendeels op vrijwilligerswerk drijven ? Echt Links zijn is overigens een strijdbare bedoening in dit landje, vooral in Vlaanderen. Je moet er maatschappelijke weerstanden voor overwinnen en dat ligt voor vrouwen (gezien de machtsverhoudingen in de samenleving) nog moeilijker dan voor mannen.

3) Nog iets dat me vandaag opviel bij het doornemen van een tijdschrift: 'Voor Moeder Aarde' (waar ik begin jaren negentig nog een documentaire voor produceerde), daar werken wel veel meisjes en vrouwen aan mee. Maar de naam van die vzw (wel opgericht door een man, Pol D'Huyvetter)helpt al een stuk, alsook het aspect Indiaanse spiritualiteit waar ze nogal mee bezig zijn, het opkomen voor de vrede ook ...

Anders gesteld: er zijn wellicht belangrijke thema's die op deze site ontbreken of die op een andere manier kunnen aangepakt worden (alleen al inzake naamgeving bv.) en waarmee meer de vrouwelijke helft van de bevolking zich kan aangesproken en betrokken weten en voelen. En als we dan ook nog de 'stijl' van discussiëren wat verbeteren ...

JPE, ik denk niet dat genen en hormonen bepalen of vrouwen al dan niet actief zijn op Indymedia.
En zelfs als ze een rol spelen, is dat eigenlijk nog geen argument. Als iemand met een rolstoel geen toegang heeft tot een schoolgebouw, dan zijn we terecht verontwaardigd. Als vrouwen door een genetische kronkel (waar ik dus mijn twijfels over heb) geen toegang hebben tot Indymedia dan moeten we even verontwaardigd zijn.
Het is een algemeen en diepgeworteld fenomeen. Het zit zo diep dat bijna niemand het nog opmerkt. Een voorbeeldje:
Ik geef vaak vorming. Als ik dan voor zo'n groep sta van geïnteresseerden waarvan de meesten toch een hogere opleiding hebben gedaan, dan zijn er op 20 toehoorders altijd zo'n 5 à 6 personen die kritische vragen stellen, meegaan in een discussie of zelf iets vertellen. Zelfs als de groep evenredig is samengesteld zijn het altijd mannen die die rol op zich nemen. Ik heb het zelfs al meegemaakt dat er in een uitgesproken progressieve groep van 20 jongeren slechts vijf mannen zaten. Vier van hen waren voortdurend aan het woord tegenover slechts één vrouw. Als het zo frappant is, stop ik altijd de les om daar iets over te zeggen. Ik probeer dan echt los te peuteren waarom de grote meerderheid van de vrouwen nooit iets inbrengt in de discussie. Dan hoor je de argumenten die je hier ook al hoorde: "Ik heb niet echt iets te vertellen", "Iedere keer als ik iets probeer te vertellen, is iemand anders me voor", "Ik weet nooit of mijn opmerking wel terzake doet", "Er wordt al zoveel gezegd",...
Meestal gaat het na zo'n kort intermezzo wel iets beter. Meestal zie je dan ook dat de mannelijke luidsprekers zich wat inhouden en proberen te luisteren naar anderen. Zo krijg ik ook de verlegen of minder taalvaardige mannelijke toehoorders uit hun kot.
Zo zie je maar: het volstaat niet om je af te vragen of hormonen een rol spelen, je moet er echt iets aan doen.
Het gaat hier duidelijk om een indirecte discriminatie. Die zijn even hardnekkig en frustrerend als directe discriminaties, maar veel minder zichtbaar en revolterend.
Dat is ook iets waar ik altijd van opkijk. Als ik dan een opmerking maak over de gebrekkige participatie van het vrouwelijke deel van het publiek, kijkt iedereen (mannen en vrouwen) vreemd op. Meestal was niemand zich van die krachtsverhoudingen bewust. Zo zullen er waarschijnlijk ook veel verrast hebben opgekeken bij de tekst van Mara. Men doet alsof de strijd tegen sexisme een gewonnen strijd is die gevoerd werd door ons moeders en grootmoeders maar die nu niet meer aan de orde is. Sexisme is bijzonder hardnekkig en zit net als racisme ingebakken in de structuren van onze maatschappij. Alleen een lange volgehouden strijd binnen de veel bredere strijd voor een andere wereld kan daar iets aan verhelpen.

Christophe, met veel van wat je schrijft ben ik het roerend eens. Maar toch even vragen waarom we (zeg maar de 'linkerzijde') zo'n 'schroom' hebben om ook het lichamelijke in de discussie te betrekken ? Terwijl toch alle factoren die relevant zijn moeten besproken kunnen worden: 'natuurlijke' en 'sociale' en alles wat daar tussen in zweeft. Zonder de openheid om met alles rekening te houden, blijven we met de beste bedoelingen fouten maken.