arch/ive/ief (2000 - 2005)

Het lijkt zo vanzelfsprekend, een advertentie in een krant, op TV, in je magazine, .... nog vanzelfsprekender is het feit dat diezelfde krant, TV zender, ... een commerciële onderneming is die als belangrijkste doel heeft winst te maken.

Maar is dat wel zo vanzelfsprekend.
Verwacht je niet van een journalist dat hij je informeert, ?voorlicht? over wat er gebeurt in de wereld. Om te kunnen informeren moet de journalist eerst de tijd krijgen om zelf te begrijpen waar over het gaat, en dan moet hij ook nog eens de tijd krijgen om dat vertalen naar een vorm die wordt begrepen door mensen die niet thuis zijn in een bepaald onderwerp.
Wel die tijd krijgen journalisten niet meer, de ene dag schrijven ze een artikel over de beweging tegen globalisering, de volgende dag over het koningshuis, dan weer over een familie drama, de hervorming bij de post, het mestactieplan, de Russische maffia,....
Kan het dan verbazen dat veel van die journalisten nauwelijks weet waarover ze het hebben en niet veel meer doen dan de persberichten van de één of andere officiële instantie overschrijven.

De afgelopen weken had ik heel wat gesprekken en discussies met mensen die voor de openbare omroep of commerciële media werken.
De meesten hadden heel wat opmerkingen en kritieken op indymedia en de manier waarop wij werken, maar die kritieken waren er in de eerste plaats om indymedia te helpen, want ze delen in grote mate onze kritiek op de media. Meerdere journalisten van de VRT & RTBF nieuwsdienst schreven ons e-mails met de vraag hoe ze ons konden helpen.
Jah,... de vraag is hoe we van Indymedia.be een kwaliteit medium kunnen maken zonder het aspect media-activsime te vergeten.
Daar zullen we onze handen de komende maanden meer dan vol mee hebben.

Wat is de waarheid? Het betekent niet per se dat, als een medium niets anders bevat dan vermeldingen van feiten die echt gebeurd zijn, het medium waardevol zou zijn of haar maatschappelijke taak zou vervullen.

Een groot probleem bij verslaggeving is het toekennen van een gewichtsfactor aan feiten. Elke journalist wordt geconfronteerd met het feit dat hij veel meer feitenmateriaal heeft waaruit zij/hij kan kiezen dan er op/in een medium verspreid kan worden. Dus moet er een selectie gebeuren.

Een eerste selectie is : welke items kies je er uit, welke laat je weg? Een tweede selectie bestaat uit de ruimte die je voorziet voor elk item. Sommige items zijn een halve krantenpagina waard, andere items duren dertig seconden in het journaal en worden faits divers. Een derde selectie gebeurt binnen een bericht op zich : sommige aspecten van een gebeurtenis vind je essentieel, andere bijkomstig.

De omstandigheden die je er als journalist toe aanzetten om je keuze te maken, zijn velerlei. Eerst en vooral heb je het medium waarvoor je werkt. Onbewust of bewust ga je rekening houden met de bestuurders/eigenaars van het medium, met de ingesteldheid van de eindredactie. Die keuze maak je vaak al gedeeltelijk als je kiest voor welke krant je gaat werken. Ik kan me goed inbeelden dat er menige journalisten bij De Morgen werken die onder geen beding bij de Gazet Van Antwerpen zouden willen gaan werken. Bovendien zijn media vaak financieel afhankelijk van publiciteit, en dienen ze gedeeltelijk rekening te houden met het gezichtspunt van diegenen die het geld in het laatje brengen.

Een tweede factor zijn de bronnen. Sommige bronnen zijn heel gemakkelijk beschikbaar, persberichten van gouvernementele instanties komen binnengerold op de redacties. Andere bronnen zijn heel wat moeilijker te bereiken, vergen meer inspanning en kosten. Een uitgebreid krantenartikel schrijven over de situatie van de daklozen in Amerika is wellicht heel wat omslachtiger dan het verwerken van een regeringsmededeling over de nieuwe luchtvaartmaatschappij.

Wat ook meespeelt zijn verkoopcijfers. De maatschappelijke taak van verschillende media zijn ondergeschikt aan de winstcijfers die door de aandeelhouders geeist worden. Als het niet goed gaat met die cijfers, gaat dat medium de fles op en verdwijnt het. De best verkopende kranten in Belgie besteden de meeste aandacht aan lokale verkeersongevallen, gezinsdrama's en andere sensatie.

Nog een "wet" die vaak meespeelt is die dat de belangrijkheid van de feiten omgekeerd evenredig is met de afstand tussen die feiten en de redactie. Men kan zich vragen stellen over het gewicht dat de oorlog in Rwanda/Burundi kreeg in vergelijking met de 3.000 doden in de WTC-torens.

Nog een factor die meespeelt is de politieke context van het land waarin het medium opereert. Het wordt over het algemeen nogal als vanzelfsprekend beschouwd dat alle gouvernementele persmedelingen worden overgenomen, ook wanneer de informatie die in die mededelingen staat incorrect is. Het voorbeeld van het geknoei met de berekening van de werkloosheidscijfers, waarbij voor opeenvolgende jaren andere berekeningsmethodes werden gehanteerd om dan te concluderen dat ze zijn gedaald, is bekend.

Een aantal bronnen worden als vanzelfsprekend betrouwbaar beschouwd. Het feit dat iemand wordt aangesproken met professor, betekent vaak al a priori een 'bewijs' van betrouwbaarheid. Maar voor het wetenschappelijk onderzoek gelden alle bovenstaande vragen natuurlijk ook. Hoe vaak lezen we in verschillende media geen verslagen van wetenschappelijke resultaten die elkaar radicaal tegenspreken?

De basisvraag blijft natuurlijk : wat is het doel en de taak van dit of dat medium?

Correct informeren? Winst maken? Rendabel zijn? Wat is correct informeren? Waarom moet er zonodig geinformeerd worden? Moeten bepaalde zienswijzen gecorrigeerd worden of gaat het om nieuwe feiten die voorheen onbekend waren?

Berichtgeving is aan het evolueren. De opkomst van het internet heeft nieuwe discussies opgeworpen. Tegenover de oude stijl van berichtgeven - het instituut, de enige beschermer van de waarheid brengt het nieuws, waarbij bij uitzondering een recht van antwoord kan gepubliceerd worden - komt een nieuwe manier van berichgeving te staan. De afwezigheid van een professionele stempel, het universitair diploma en het journalistenexamen, dat garant moet staan voor de bescherming van de almachtige waarheid, is plots van de kaart geveegd. Het comfortabele gemak waarmee we vroeger al ons vertrouwen konden leggen in de professionaliteit van de beroepsjournalist heeft plaatsgemaakt voor wantrouwen voor de enkeling, die in enkele gevallen met taalfouten en onkundige zinsconstructie haar of zijn versie van de feiten brengt. De vrees dat aan het veelvoud van korte berichtjes geen sikkepit vertrouwen meer kan geschonken worden, duikt op.

Men kan zich natuurlijk wel afvragen of het vanzelfsprekende integriteit van de professionele journalist enige grond van rechtvaardiging vertoont in alle gevallen, in de context van de vragen die hierboven werden opgeworpen. De nieuwe stijl van berichtgeving stelt niet alleen het monopolie van een kleine groep op het formuleren van de feiten in vraag, ze stelt ook de ongecontroleerde of niet aangevulde berichtgeving in vraag. Bovendien wordt het formuleren van versies van feiten niet meer een individuele zaak, maar is het vaak een collectief gebeuren geworden. Op die manier wordt de illusie van de ENE waarheid, de ENE versie van die gebeurtenis doorprikt en wordt het onstaan mogelijk van berichtgeving waar verschillende auteurs over hetzelfde berichten, elkaar corrigeren en aanvullen, mogelijk. Soms geeft dat aanleiding tot discussies en standpunten die ver uiteen liggen. Dat hoeft niet perse te betekenen dat de oude stijl van berichtgeving waarbij een van de twee standpunten vertolkt wordt en het medium waarin dat verschijnt daardoor een aanblik van coherentie en samenhorigheid krijgt, te verkiezen is. Het collectief karaker van de verslaggeving over een bepaald feit, is er een dat niet met twee, maar met tientallen ogen waargenomen werd, elk vanuit een ander gezichtspunt. Meer informatie is voorhanden, wordt verwerkt en geinterpreteerd.

Opgegroeid in een maatschappij waar een relatief klein deel kans heeft op een universitaire opleiding, en de rest niet of onvoldoende in staat geacht wordt een coherent beeld van de werkelijkheid op te bouwen, worden deze ontwikkelingen wantrouwig bekeken, terwijl ze net een verrijking betekenen, en onze visie op hoe de wereld is, was en zou kunnen zijn alleen maar kan verbreden.

Voor die meerwaarde moet natuurlijk wel een inspanning geleverd worden. Een groter deel van de bevolking kan deelnemen aan het proces van informatievorming, de berichten worden langer doordat meerdere personen deelnemen aan eenzelfde item. Het kaf van het koren scheiden wordt nodig, en iedereen moet natuurlijk voor zich gaan uitmaken wat nu net het kaf en het koren is. Helemaal in het donker zit je natuurlijk niet, want als er klinkklare nonsens zou verschijnen, dan is de stormloop van corrigerende commentaren er als de kippen bij. Na verloop van tijd weet iedereen dat ook en zal elke auteur ook wel twee keer nadenken vooraleer onvoorzichtige of ongenuanceerde berichten te schrijven.

Dat dit niet zomaar wat theoretisch gewauwel is over het nu wel eens beter zou kunnen, maar wel een bestaande en groeiende situatie omschrijft, bewijst het succes van een nieuwssite als Indymedia. Stilletjes aan begint het aantal 'hits' op topdagen iets weg te hebben van verkoopcijfers van grote kranten. "Don't hate the media, be the media" is dan ook niet zomaar een slogan, hij drukt uit dat de nieuwsvorming van de toekomst er een is van de bevolking, en niet van een elite, er een is van permanente in-vraag-stelling, en niet van een statische onwrikbare waarheid. Ze zal ook indy-pendant zijn, in de betekenis van : niet afhankelijk van financiele factoren die de feiten beinvloeden, noch van machtsinstituten die grenzen opleggen aan deze berichtgeving.

Aan u de keuze.