arch/ive/ief (2000 - 2005)

Financiële experts zagen het al aankomen en hebben er voor gewaarschuwd. Toch kwam het nog als een verrassing: Argentinië is bankroet. De radeloze bevolking is aan het plunderen geslagen en de staat van beleg afgekondigd. De chaos is compleet, zeker nu er ook een politieke crisis is uitgebroken. Het land is stuurloos nu na het vertrek van de 'superminister' Carvallo ook president De la Rua is afgetreden. Senaatsvoorzitter Puerta van de peronistische oppositie is benoemd tot interim-president. Vervroegde verkiezingen liggen in het verschiet.

Trotse natie
Tv-beelden van burgers die uit radeloosheid kleine winkeliers beroven en supermarkten plunderen zijn altijd schokkend. Gewoonlijk spelen dit soort taferelen zich echter af in straatarme derde wereldlanden, waar de economische malaise een structureel karakter heeft. Maar Argentinië was toch altijd van een andere orde. Met zijn natuurlijke rijkdommen, florerende agrarische sector (de grootste vleesproducent ter wereld) en hoog opgeleide bevolking stond het land tot voor kort te boek als een regionale supermacht.

Een fiere natie met een macho-mentaliteit, die meetelt in de wereld. De tango, voetbal en de beste biefstukken: de Argentijn was met recht trots op zijn land. De woede-uitbarsting van de afgelopen dagen is dan ook deels frustratie. Ontgoocheling ook, nu het besef is doorgedrongen dat het altijd latent aanwezige superioriteitsgevoel misplaatst was. Argentinië en de Argentijnen hebben jarenlang op te grote voet geleefd. Nu krijgen ze de rekening gepresenteerd en dat doet pijn.

Nietsverhullende cijfers
De cijfers liegen er niet om. Argentinië, eens in de top-10 van de rijkste landen, torst een buitenlandse schuld met zich mee van 132 miljard dollar, een bedrag dat gelijk staat aan een zevende van de totale schuld van de derde wereldlanden. Het begrotingstekort bedraagt dit jaar 7,8 miljard dollar. Ruim eenvijfde van de beroepsbevolking is werkloos. Het IMF heeft dit jaar al 20 miljard dollar naar Buenos Aires overgemaakt, maar die geldstroom ligt nu stil omdat rente en aflossingen niet meer kunnen worden opgebracht. Hoe kan een eens welvarend land zo diep zinken?

De economische geschiedenis van de afgelopen 10 jaar valt samen met de opkomst en de val van Domingo Cavallo, een geniale Harvard-econoom, die in 1991 door de toenmalige president Carlos Menem was aangesteld als minister van Economische Zaken. Menem, een vrije markt-adept, was na zijn verkiezing in 1989 begonnen aan een een ambitieuze privatiserings-operatie. Zijn economische beleid werd gehinderd door een hyperinflatie die eind jaren tachtig was opgelopen tot 200 procent per maand, een erfenis van de militaire dictatuur en zijn voorganger Raul Alfonsin. Aan Cavallo de taak de geldontwaarding tot staan te brengen.

Peso en dollar
Het recept dat de 'economische wonderdokter' Cavallo voorschreef was de koppeling van de peso aan de dollar. Eén peso is sinds 1991 één dollar waard. Voowaarde hiervoor is dat de centrale bank voor elke peso een dollar in de kluis heeft liggen. Het ongelimiteerd bijdrukken van geld, om de bevolking tevreden te stellen traditioneel een maatregel waar Argentijnse politici vaak hun toevlucht toe namen, behoorde tot de verleden tijd. En wonder boven wonder, het werkte. De inflatie verdween als sneeuw voor de zon. Buitenlandse beleggers stroomde toe, de economie groeide weer. Argentinië ging zeven vette jaren tegemoet.

De economische voorspoed in Argentinië vond plaats in een periode dat ook de wereldeconomie flink groeide. Toen daar met de Azie-crisis in 1997 een einde aan kwam, bleek ook Cavallo's recept uitgewerkt. Met de koppeling van de peso aan de dollar 'adopteerde' Argentinië in feite een valuta die in werkelijkheid veel sterker was dan de eigen nationale munt. Voor één peso kreeg je weliswaar één dollar, maar de reële waarde van de peso was veel lager. In tijden van inflatie was dat juist gunstig, maar in 1997 wreekte zich dat Argentinië niet flexibel kon reageren op veranderende economische omstandigheden.

Disco in plaats van tango
Met de koppeling had Argentinië de controle over de eigen monetaire politiek uit handen gegeven. Zoals een analyst het destijds typeerde, danste met in Buenos Aires disco, waar de tango op zijn plaats zou zijn. Buurlanden als Brazilië reageerde op de snel om zich heen grijpende Azië-crisis door de real te devalueren. Maar Argentinië kon dat met zijn vatsgeklonken peso niet doen. Het gevolg was dat de Argentijnse produkten veel te duur werden en de export als een plumpudding inzakte.
Door de lagere export hoopte de buitenlandse schuld (in dollars) zich op. Argentinië moest steeds meer lenen en kon niet meer aan zijn betalingsverplichtingen voldoen.

De crisis verscherpte zich doordat de wereldmarktprijzen voor agrarische produkten daalden. De zwakke president Fernando de la Rua besloot in maart van dit jaar Cavallo weer tot minister van Economische Zaken te benoemen. Cavallo, die na een ruzie met Menem eind jaren 90 het veld had moeten ruimen maar wiens politiek was voortgezet, kreeg speciale volmachten om de crisis te bestrijden. Hij besloot, mede onder druk van het IMF, drastische bezuinigingen door te voeren.

Draconische maatregelen
Als een chirurg die vecht voor het leven van zijn patiënt begon 'dokter' Cavallo, het predikaat 'wonder' was komen te vervallen, in de zieke economie te snijden. Met draconische maatregelen als het stopzetten van federale betalingen aan de provincies, waardoor ambtenaren al maanden op hun loon moeten wachten, en het korten op pensioenen en ambtenarensalarissen probeerde hij het tij te keren. Op de tegoeden van pensioenfondsen is beslag gelegd en het opnemen van contant geld bij de bank is aan een maximum gebonden.

Volgens de vakbonden leeft inmiddels de helft van de Argentijnen onder de armoedegrens. De eens omvangrijke middenklasse kalft in ras tempo af. Cavallo's beleid kon definitief als mislukt worden beschouwd toen het IMF onlangs besloot Argentinië geen nieuwe kredieten te verlenen. Voor de zwaar op de proef gestelde bevolking was de maat vol. Zij nam het recht in eigen handen en ging uit stelen. Cavallo trad af en sleurde president De la Rua in zijn val mee.

Wat te doen?
Om uit de neerwaartse spiraal te komen, moet Argentinië volgens veel financiële deskundigen alsnog de koppeling met de dollar loslaten. Was dat in een eerder stadium gebeurd, bijvoorbeeld toen de Azie-crisis uitbrak, dan was de schade wellicht beperkt gebleven, zo voeren zij aan. Voor een stap in de tegenovergestelde richting, het helemaal invoeren van de dollar als betaalmiddel (dollarisatie), zijn de huidige dollarreserves te klein. Bovendien zou dat alleen op de lange termijn vruchten afwerpen.

Omdat de problemen acuut zijn, biedt een moratorium op het betalen van de buitenlandse schuld tijdelijk soulaas. Over één ding bestaat inmiddels overeenstemming: doormodderen en hopen dat de crisis weer overwaait, is uitgesloten. Dat weet het IMF, dat weten de Argentijnen en dat weet Domingo Cavallo nu ook. Hoewel hij het niet zou toegeven.

De auteur bedoelt hoogstwaarschijnlijk NRC, u weet wel die "rechtse" krant.