arch/ive/ief (2000 - 2005)

Overgeschreven contract zoals initieel voorgelegd door de Politie van Gent aan de organisatoren op donderdag 11 oktober en reeds ondertekend door Frank Beke

(Let vooral op de bepalingen in het vet. De eerste en de laatste werden er vrijdag door de Politie uitgelaten)

"Navolgend besluit is voor de organisator bindend.

Art. 1 De gevraagde toelating wordt verleend mits volgende voorwaarden worden nageleefd :

- De inrichter zal instaan met al zijn goederen ter vrijwaring van en tegen elke vordering ingesteld tegen de Stad Gent, uit hoofde van schade aan personen en goederen betrokken als middellijk of onmiddellijk gevolg van het gebruik van onderhavige toelating.
- Hij zal deze toelating voorleggen op elke vraag.
- Hij zal ervoor zorgen dat de openbare rust niet verstoord wordt
- Hij zal ervoor zorgen dat de nodige veiligheidsmaatregelen getroffen worden
- Hij zal ervoor zorgen dat voorzien wordt in een ordedienst
- Hij zal ervoor zorgen dat geen voetzoekers, thunderflashers en andere knal- en rookbommen gebruikt worden
- Hij zal ervoor zorgen dat het openbaar vervoer doorgang krijgt
- Hij zal ervoor zorgen dat voetgangers niet gehinderd worden
- Hij zal ervoor zorgen dat de toegang tot het station niet belemmerd wordt
- Hij zal ervoor zorgen dat het voertuigenverkeer niet gehinderd wordt
- Hij zal ervoor zorgen dat de luidsprekers geen hinder veroorzaken
- Hij zal ervoor zorgen dat de uitzendingen geen aanleiding geven tot openbare ordeverstoring
- Hij zal ervoor zorgen dat de zichtbaarheid op de verkeerssignalisatie niet wordt belemmerd
- De aanvrager dient een aansprakelijkheidsverzekering te nemen en moet de polis te allen tijde kunnen voorleggen.

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

Hieronder het advies van het Legal Team Gent :

Juridisch advies betreffende de verplichting voor de organisatoren tot ondertekening van een "contract" betreffende de acties op 19 oktober in Gent.
Door Advocaat Ivo Flachet

1. Het betogingsrecht.

Betogingen en acties op openbare plaatsen zijn bevoorrechte actiemiddelen die beschermd worden in de Belgische Grondwet en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Artikel 26 van de Belgische Grondwet bepaalt dat "De Belgen het recht hebben vreedzaam en ongewapend te vergaderen, mits zij zich gedragen naar de wetten, die het uitoefenen van dit recht kunnen regelen zonder het aan een voorafgaand verlof te onderwerpen. Deze bepaling is niet van toepassing op bijeenkomsten in open lucht, die ten volle aan de politiewetten onderworpen blijven". Is deze laatste zin een vrijbrief voor de politie om eender wat te reguleren of te verbieden en eender welke voorwaarde voor de betoging op te leggen? Het staat vast dat een vergunningenstelsel toegelaten is en dus geen aantasting is van het betogingsrecht. Maar de vergunning mag niet aan willekeurige voorwaarden onderworpen zijn. Dat is het spanningsveld tussen de wettelijke taak van de politie om te zorgen voor de handhaving van de openbare orde (what's in a name) en het essentiële recht op vrijheid van meningsuiting en betoging. Jan Velaers, prof aan het U.F.S.I.A. schrijft hierover : "Bedenkelijk wordt het wanneer als voorafgaandelijke voorwaarde zou worden gesteld dat de organisatoren zelf voor de ordehandhaving dienen in te staan, of wanneer hen zou gevraagd worden een aansprakelijkheidsverzekering af te sluiten of een borgsom te storten ter vergoeding van eventuele door betogers aangerichte schade of wanneer de organisatoren verplicht worden nadien de politiebegeleiding te vergoeden". (Geciteerd in Jespers R., en Flamand E., Je rechten bij openbare actie, EPO, 1997, p. 81)

2. Onwettelijke voorwaarden.

Dergelijke voorwaarden kunnen wettelijk niet worden opgelegd. Het is de taak van de gemeenten en steden om te voorzien in politiebegeleiding, zodat toegelaten betogingen veilig en rustig kunnen verlopen. Wanneer betogers toch schade aanbrengen, kan de organisator van de betoging niet verantwoordelijk worden gesteld.

Art. 135, par. 2 Gemeentewet : "De gemeenten hebben ook tot taak het voorzien, ten behoeve van de inwoners, in een goede politie, met name over de zindelijkheid, de gezondheid, de veiligheid en de rust op openbare wegen en plaatsen en in openbare gebouwen."

Decreet 10 Vendémiaire jaar IV (2 oktober 1795), betreffende de politie van de gemeente, Bull. 188, nr. 1142, Rec. Lég. I, nr. 158 stelt in artikel 1: "Elke gemeente is aansprakelijk voor de misdrijven op haar grondgebied, met openlijke dwanghandelingen of met geweld, door al of niet gewapende samenscholingen of bijeenkomsten gepleegd, hetzij tegen de personen, hetzij tegen de nationale of private eigendommen, alsook voor de schadevergoedingen waartoe zij aanleiding geven."

Deze wettelijke verantwoordelijkheid van de gemeenten en steden kunnen niet contractueel worden overgedragen omdat de bepaling van openbare orde is. Dat wil juridisch zeggen dat er geen contracten kunnen over worden afgesloten.

3. Een voorbeeld.

Dat deze bepalingen niet zo denkbeeldig zijn blijkt uit het volgende. In een brief dd. 14 november 1995 die de vzw Alarmlijn Racisme de toelating verleende om een optocht te houden, stelde de burgemeester van Antwerpen volgende onwettelijke voorwaarden aan de organisatoren:
" - dat zij verantwoordelijk zullen gesteld worden wat betreft het gedrag van de deelnemers aan de manifestatie, voor het goede verloop van de betoging en voor eventuele gevolgen eruit voortvloeiend die aanleiding kunnen geven tot vergoeding en gebeurlijk als borg voor elk gevolg dat ten laste van de stad zou gelegd worden bij toepassing van de wet van 10 vendemiaire van het jaar IV, of andere wetsbepalingen;
- één exemplaar van de toelating door de inrichter(s) voor akkoord dient ondertekend en terug overgemaakt aan het stadsbestuur.
Alleszins zullen de hiervoor opgenomen verplichtingen als aanvaard beschouwd worden, indien de optocht effectief plaats heeft. "

4. Het is een gevaarlijk hellend vlak!

Het is dus wettelijk gezien zo dat de gemeenten en steden verantwoordelijk zijn voor de schade die eventueel tijdens een betoging wordt aangericht. Wat de stad Gent poogt te doen door een contract te laten ondertekenen door de organisatoren is enerzijds hun eigen wettelijke aansprakelijkheid via een contract te laten overnemen door de organisatoren en anderzijds hen verantwoordelijkheid te laten opnemen voor feiten die zij niet zelf gepleegd hebben maar die gepleegd werden door personen tijdens de acties waarvoor de organisatoren getekend hebben.

Mijn standpunt is dat we ons door de ondertekening van dergelijke contracten op een hellend vlak begeven. Het kan zijn dat in het contract enkel "inspanningsverbintenissen" zijn opgenomen. Dat zijn verbintenissen waarbij de ondertekenaar zich er toe verbindt "al het mogelijke te doen" om het aanrichten van schade te voorkomen, om een ordedienst op te zetten, om op te roepen "niet door het lint" te gaan, … en dergelijke. Men verbindt er zich dan toe alle inspanningen te doen om schade te vermijden. Als er dan toch schade is bestaat de mogelijkheid voor de politie wanneer zij toch de schade willen verhalen op de ondertekenaar te bewijzen dat deze niet alle mogelijke inspanningen heeft gedaan. De bewijslast is voor de politie dan iets moeilijker dan wanneer er echte resultaatsverbintenissen of aansprakelijkheidsverbintenissen zouden worden ondertekend (bvb. Ik zorg ervoor dat er geen schade zal zijn en zal deze zo nodig vergoeden, zie hoger voorbeeld) maar de mogelijkheid tot verhaal tegen de organisatoren voor feiten door anderen gepleegd tijdens de acties ontstaat.

5. Geen collectieve verantwoordelijkheid voor actievoerders

Het normale aansprakelijkheidsrecht buiten contracten is gebaseerd op aansprakelijkheid wegens een fout of een strafbare gedraging. Wanneer bijvoorbeeld een betoger een ruit insmijt is hij daar persoonlijk verantwoordelijk voor en kan hij daarvoor gestraft worden. Maar de schadelijder, bvb. de politie, is wel verplicht de persoon zelf te identificeren en ook te bewijzen dat die persoon verantwoordelijk is voor de schade, indien zij vergoed wil worden voor de schade. Dat wil zeggen dat de individuele aansprakelijke moet opdraaien voor de schade. De politie tracht in huidig geval een soort objectieve en collectieve contractuele aansprakelijkheid in te voeren, door organisatoren contracten te laten ondertekenen. Objectief omdat de specifieke dader niet meer moet gezocht worden, collectief omdat de organisator verantwoordelijk is voor het collectief van actievoerders en contractueel omwille van het contract. Hierdoor wordt het aantal personen waarop eventueel de schade kan worden verhaald fel uitgebreid, het is enorm intimiderend voor de organisatoren en bovendien wordt de politie verlost van de taak de individuele bewijslast in hoofde van de dader te dragen. Dergelijke contracten doen sterk denken aan artikel 66 par. 4 van het Strafwetboek. Dat artikel bepaalt het volgende : "Als daders van een misdaad of wanbedrijf worden gestraft … 4° Zij die, hetzij door woorden in openbare bijeenkomsten of plaatsen gesproken, hetzij door enigerlei geschrift, drukwerk, prent of zinnebeeld aangeplakt, rondgedeeld of verkocht, te koop geboden of openlijk tentoongesteld, het plegen van het feit rechtstreeks hebben uitgelokt, onverminderd] de straffen die bij de wet bepaald zijn tegen daders van aanzetting tot misdaden of wanbedrijven, zelfs voor het geval dat die aanzetting zonder gevolg is gebleven." (Gewijzigd bij art. 2 W. 25 maart 1891 (B.S., 26 maart 1891) en bij art. 1, I W. 28 juli 1934 (B.S., 2 augustus 1934).

Dat artikel werd meer dan honderd jaar niet toegepast maar werd recent terug uit de kast gehaald om tegen de syndicalisten van de Forges de Clabecq te gebruiken.

In dit artikel worden "uitlokkers" (lees organisatoren) van "strafbare feiten door anderen gepleegd" toch voor het plegen van de feiten verantwoordelijk gesteld. Wanneer je dan weet dat het bezetten van een kruispunt kan beschouwd worden als een inbreuk op artikel 406 van het Strafwetboek, weet je genoeg.

6. Besluit

Het "contract" dat werd voorgelegd trachtte de verantwoordelijkheid voor alle schade rechtstreeks bij de organisatoren te leggen (zoals dat gebeurde in het voorbeeld hoger vermeld) Het zou een gevaarlijk precedent geweest zijn waarbij men evolueert naar praktijken zoals die nu worden toegepast bij voetbalmatchen. Het woord contract moet bij alle actievoeders een belletje doen rinkelen.

Kortom praktische afspraken met de overheid kunnen gemaakt worden over het verlopen van bepaalde acties maar de juridische verantwoordelijkheid voor de gevolgen van de acties kan niet contractueel worden overgedragen. Organisatoren mogen geen collectieve aansprakelijkheid, zelfs niet onrechtstreeks via de "inspanningsverbintenis", aanvaarden. Dergelijke praktijken zullen de actievrijheid ernstig beperken nu en in de toekomst. Het betogingsrecht kan niet aan banden gelegd worden op basis van het niet willen tekenen van een onwettelijke voorwaarde in een onwettelijk contract.

Over het uitlenen van podia en het parcours van de betoging en dergelijke kunnen natuurlijk wel afspraken gemaakt worden.