arch/ive/ief (2000 - 2005)

De duizenden deelnemers aan het
Wereld Sociaal Forum in Porto Alegre discussiëren nog tot dinsdag over
tientallen onderwerpen, maar veruit de meeste aandacht gaat naar enkele
thema's die al jarenlang centraal staan in de Noord-Zuidbeweging.
Schuldkwijtschelding, een resolute aanpak van ecologische en sociale
wantoestanden en rechtvaardige regels voor de wereldhandel en
internationale financiële transacties lijken bovenaan het
prioriteitenlijstje van de meeste deelnemers te staan. De beraadslagingen
van zaterdag stonden vooral in het teken van de internationale handel.

Nieuw zijn de meeste inzichten niet die in Porto Alegre worden
voorgedragen. Vrijhandel is voor de meeste landen "geen vrije keuze maar
een systeem dat opgedrongen wordt" en levert de ontwikkelingslanden bitter
weinig op, stelde de Zuid-Afrikaanse economieprofessor Dot Keet zaterdag op
een centrale vergadering over international handel. De prijzen voor
grondstoffen - voor veel arme landen de belangrijkste exportproducten -
zijn de afgelopen 30 jaar gemiddeld met 28 procent gedaald. Afrika - goed
voor één tiende van de wereldbevolking - nam ooit acht procent van de
wereldhandel voor zijn rekening, maar dat aandeel is inmiddels gereduceerd
tot twee procent. Die trends lijken zich de laatste jaren nog toe te
spitsen. Het afronden van de Uruguayronde over de liberalisering van de
wereldhandel en de oprichting van de Wereldhandelsorganisatie lijken vooral
in de kaart te hebben gespeeld van de rijke landen en vooral van de
transnationale bedrijven, die nu al twee derde van de internationale handel
controleren. Door de Aziatische crisis is ook de kloof tussen de meeste
Aziatische en Latijns-Amerikaanse landen en de geïndustrialiseerde wereld
nog uitgediept.

Ondanks die sombere cijfers en analyses klinken de conclusies in Porto
Alegre niet pessimistisch. De tegenstanders van de huidige wereldorde
voelen zich niet machteloos. "Davos is het verleden, Porto Alegre de
toekomst," zei zaterdag de luid toegejuichte Filipijn Walden Bello, één van
de iconen van de Noord-Zuidbeweging. Bello riep op tot volgehouden verzet
tegen de pogingen om een nieuwe internationale onderhandelingsronde over
een verdere vrijmaking van de wereldhandel van start te laten gaan. De
anti-globaliseringsbeweging maakt zich sterk dat ze door haar protestacties
eind 1999 in Seattle er mee voor heeft gezorgd dat die onderhandelingen op
de lange baan werden geschoven. Een nieuwe gelegenheid tot massale
protesten bieden de eerste onderhandelingen over de FTAA - een
vrijhandelszone die zich over heel Noord- en Zuid-Amerika zou uitstrekken -
die in april in Canada en Argentinië plaatsvinden.

Bello brak zaterdag een lans voor een proces van "de-globalisering".
Daarmee bedoelt hij niet dat ontwikkelingslanden zich van de wereldeconomie
moeten isoleren, maar wel dat de regels moeten veranderen die worden
"opgelegd" door het "monolithische en voorhistorische" systeem dat bestaat
uit de Wereldbank, het Internationaal Muntfonds en de
Wereldhandelsorganisatie. De centralistische neigingen van dat triumviraat
doen afbreuk aan de verscheidenheid in de wereld en dreigen de
wereldeconomie dezelfde weg op te sturen als de Sovjet-Unie onder de
planeconomie. Bello vindt dat de internationale macht dringend
gedecentraliseerd moet worden, en dat de lokale en nationale
beslissingniveaus in ere moeten worden hersteld. Dat zou kunnen gebeuren
door een pluralistisch systeem van interactieve instellingen te scheppen
die gebaseerd zijn op akkoorden die door zoveel mogelijk mensen worden
gedragen. Die nieuwe instellingen zouden gecontroleerd en mee bestuurd
moeten worden door burgerorganisaties. Volgens Bello ging de mislukte
poging om een Aziatisch Muntfonds te creëren in die richting.

Boegeroep kwam er toen François Huwart, de Franse staatssecretaris voor
Buitenlandse Handel, zich via een videoverbinding in het debat van zaterdag
mengde. Huwart verdedigde de handelsliberalisering als een politiek die tot
economische groei leidt, maar benadrukte dat een land als Frankrijk
tegelijk het recht heeft om grenzen te stellen aan die vrijhandel om de
voedselzekerheid en de welvaart van zijn burgers te beschermen. Voor de
aanwezigen in Porto Alegre meteen een perfecte illustratie van de neiging
van rijke landen om internationale regels enkel toe te passen als ze in hun
voordeel spelen. Frankrijk en de andere landen van de Europese Unie houden
de import van goedkopere landbouwproducten uit ontwikkelingslanden tegen om
een sociaal slagveld in hun landbouwsector te vermijden.

Eén van de manieren om de belangentegenstellingen tussen regeringen in
Noord en Zuid te overstijgen is nauwer samenwerken 'van onderuit'.
Vakbonden, ontwikkelingsorganisaties en sociale bewegingen uit Noord en
Zuid hebben immers meer gemeenschappelijke belangen dan geschilpunten.
Kjeld Jakobsen, verantwoordelijk voor de international relaties van de
Arbeiderscentrale, de grootste vakbondkoepel van Brazilië, stelde zaterdag
een "nieuw pact" voor tussen de vakbeweging in Noord en Zuid. De vakbonden
in de rijke landen zouden zich er harder voor moeten inzetten dat
ontwikkelingslanden hun goederen kunnen afzetten op de markten van de rijke
landen, terwijl de vakbeweging in de ontwikkelingslanden de strijd zou
opvoeren om werkgevers zich te doen houden aan sociale en ecologische
normen. Daartoe kunnen ze ook steun krijgen van een nog grotendeels op te
richten internationale verbruikersbeweging.

Na de eerste onderhandelingsdagen zijn alle deelnemers aan het eerste
Wereld Sociaal Forum het erover eens dat er nog veel edities nodig zullen
zijn om het verzet tegen het bestaande internationale verhoudingen te
organiseren, laat staan om alternatieven uit te werken die de
wereldeconomie grondig kunnen veranderen.

Mario Osava