arch/ive/ief (2000 - 2005)

Een magisch moment gisteren in een overvolle aula van de Universiteit van
República. Eduardo Galeano, wereldberoemde Uruguayaanse schrijver van "De
aderlating van Latijns Amerika" en vele andere prachtige boeken,
presenteerde een Portugese vriend van hem die een nieuw fantastisch boek
heeft geschreven: José Saramago. Galeano vertelde een beetje over hoe onze
wereld stilaan op zijn kop staat: links heeft altijd voor verandering
gestreden, tegen de conservatie van oude ideeën en waarden, en vandaag de
dag zijn het precies de linkse stadsbesturen van bijvoorbeeld Montevideo in
Uruguay en Ouro Preto in Brasilië die strijden voor het behoud van oude
waarden zoals solidariteit, voor oude gebouwen die de eigenheid van een
stad bepalen en tegen de moderne flatgebouwen van de grondspeculanten.

Sinds ons moeder mij vorig jaar de "Stad der blinden" leende, (eigenlijk
een slechte vertaling van het boek dat "Essay over de blindheid" heet)
staat de 78 jarige Nobelprijswinnaar Saramago hoog op mijn lijstje van
favoriete schrijvers. Slechte vertaling omdat die stad maar een metafoor is
voor onze wereld en het eigenlijke doel van dat boek, zoals hij zelf
uitlegde, was om de vraag te stellen: Waarom zijn wij allemaal zo blind?
Waarom zien er zo weinig mensen wat er echt met onze wereld aan het
gebeuren is? Waarom verzetten zo weinig mensen zich tegen die (opgelegde)
blindheid? Een antwoord op die vragen vond hij gedeeltelijk in het feit dat
onze hedendaagse maatschappij de "democratie" als een eindpunt beschouwt,
terwijl het eigenlijk maar een begin is. Een begin van waaruit die
democratie kan opgebouwd of afgebroken vonden. Een ander groot probleem is
dat wij wel politici verkiezen en partijen hebben en presidenten enzo, maar
dat die altijd maar minder te zeggen hebben.
"Heeft Coca-Cola zich ooit kandidaat gesteld in de verkiezingen van
Uruguay?", vroeg Saramago ons. Of Microsoft? Of General Motors? Natuurlijk
niet, waarom zouden ze ook. Zij nemen immers nu al de belangrijke
beslissingen in deze wereld. Onze democratisch verkozen politici mogen
alleen maar kleine dingetjes beslissen; werkt de riolering, is er geld voor
het onderwijs, etc... (Wij zitten hier in het midden van een staking van
alle faculteiten voor het recht op een budget, dus je kan je inbeelden dat
zijn woorden op een luid applaus werden onthaald.)
Ik ben ook een van de enige schrijvers die de vrouwen in zijn boeken
consequent een intellectuele, verantwoordelijke hoofdrol laat spelen, omdat
ik denk dat vrouwen in vele gevallen -vooral in moeilijke situaties- beter
reageren. Gezonder reageren. Wij mannen zijn soms lafaards, egoisten, soms
ook helden.
"La Caverna", (de grot, de kelder), mijn nieuw boek en het derde deel in
een ongewilde trilogie samen met "Essay over de blindheid" en "Alle namen",
gaat over de laatste sociale ontmoetingsplaats waar mensen elkaar zien. De
mensen komen niet meer op straat want da's gevaarlijk, ook onze huizen
gelijken steeds meer op gevangenissen, met tralies voor de ramen, vandaag
de dag ontmoeten wij elkaar in het Shopping Center. Dit is de metafoor bij
uitstek om aan te tonen waarin de machten van de wereld ons willen doen
veranderen: consumenten. Ze willen niet dat we nadenken, intelligent,
veeleisend of wijs zijn. Ze hebben ons veranderd in een kudde, en dat doet
pijn om dat te zeggen, want ik zit ook in die kudde geiten, maar ik gebruik
zoveel mogelijk mijn horens!! Wij zitten in een kudde en zijn vastgebonden
met een poot aan een koord. Maar het is een koord van 50m lang, zodat we de
indruk hebben "vrij" te zijn. Pas als we proberen verder te gaan dan die
50m, zegt het systeem ons: Tot hier en niet verder.

Pas rond zijn 50e begon Saramago te schrijven en in 1998 kreeg hij de
Nobelprijs voor literatuur. Op zijn grafteen wil hij de tekst: "Hier rust,
verontwaardigd, José Saramago." Omdat hij in een slechte wereld (met slecht
bedoelt hij onrechtvaardig) is geboren en in een nog onrechtvaardigere
wereld zal sterven. "Maar vroeger discuteerde ik over pessimistisch zijn,
of optimistisch, maar nu weet ik dat dat allemaal niks verandert aan de
realiteit. Dit glas water is half leeg, of half vol, maar het is dezelfde
hoeveelheid water en voor miljoenen mensen is dit glas eigenlijk gewoon
leeg. Zij hebben helemaal geen water. Dat is de realiteit. En de realiteit
liegt niet. Daarom is er nog zoveel werk te doen."
Saramago bracht nog tientallen andere ideeën naar voor, maar hij besloot
zijn betoog met de volgende woorden: "Als je mij vraagt om een korte
samenvatting te geven van mijn leven dan zou ik dat op de volgende manier
doen: Hou ouder een mens, hoe vrijer hij is en hoe vrijer, hoe radicaler".

Groetjes,

SVEN