arch/ive/ief (2000 - 2005)

Mensenrechten congres in Istanbul alarmeert voor de invoering van isoleercellen in Turkse gevangenissen

Derde week hongerstaking van 816 Turkse politieke gevangenen.

In verschillende Turkse gevangenissen zijn sinds 20 oktober 816 politieke gevangenen in hongerstaking gegaan. Met dit drastisch verzet klagen zij de folteringen en mensonterende behandeling van de politiediensten in de gevangenissen aan en protesteren zij tegen de bouw van Turkije’s nieuwste type gevangenissen: het ‘F-type’, oftewel gevangenissen die uitsluitend bestaan uit isoleercellen. TAYAD (Tutuklu ve Hükümlü Aileri Yardimlasma Dernegi), een Turkse mensenrechtenorganisatie van familieleden van politieke gevangenen, vreest dat het isoleren van de gevangenen de folteringen, verdwijningen en psychologische destabilisering van de gevangenen nog zal opdrijven. Onder de slagzin ‘the reality in the prisons’ organiseerde TAYAD een driedaags congres waarop professoren, artsen, advocaten, journalisten, familieleden en ex-politieke gedetineerden scherpe kritiek leverden op de ‘isolatiepolitiek’ die niet los kan gezien worden van het uiterst repressieve Turkse beleid tegen elke vorm van politiek verzet. Op verzoek van Turkse advocaten en mensenrechtenorganisaties heeft People’s Rights Watch (PRW) een Belgische delegatie gestuurd, bestaande uit een advocaat en een arts, om zich een beeld te vormen van het verzet tegen en de wantoestanden in de Turkse gevangenissen.

Dat er in de gevangenissen van Istanbul, Ankara en Diarbakir mensen worden gefolterd, zelfs tot de dood, kan de Turkse overheid wellicht niet meer als een staatsgeheim beschouwen. PRW onderzocht in oktober 1999 de ‘gebeurtenissen’ op 6 september 1999 in de gevangenis Uluncanlar te Ankara waarbij tien politieke gevangenen gedood en 46 zwaar gewond werden. Volgens de Turkse instanties ging het om de onderdrukking van een gevangenisopstand; de gevangenen zouden bewapend geweest zijn en een tunnel gegraven hebben om te ontsnappen. Van de tien doden zijn er vier van wie foto’s bestaan van de lichamen. De andere zes lichamen mochten niet door de families gezien worden. De lichamen vertoonden letsels en hematomen op het gelaat, letsels op de testikels, mogelijk door slagen en elektriciteit, in- en uitgangswonden van kogels, open fracturen ter hoogte van kaken en ledematen, verbrandingsletsels, van chemische oorsprong, tot in de derde graad. Op basis van de verzamelde gegevens tijdens deze missie was PRW van mening dat de ‘gebeurtenissen’ in de gevangenis van Ankara een ernstige schending van de mensenrechten betekenden, zoals het recht op leven, het verbod om te folteren, het recht op medische verzorging, het recht op contact met advocaten en familie, enzovoort. PRW stelde vast dat het hierbij niet ging om geïsoleerde feiten. Naar schattingen door Turkse advocaten verblijven er momenteel tussen de 11.000 en 17.000 politiek gevangenen in Turkse cellen. In 1996 waren er tegen deze praktijken een hongerstaking die 69 dagen heeft geduurd en 12 mensen het leven koste.

In augustus van dit jaar had mensenrechtenorganisatie TAYAD zes bussen afgehuurd om moeders, kinderen van gevangenen, vakbondsvertegenwoordigers en studenten naar Ankara te brengen. Doel was een petitie tegen de F-type gevangenissen te overhandigen aan de minister van Justitie. Onderweg werden mensen opgepakt. Hiertegen werd in Istanbul geprotesteerd door een brief te overhandigen aan de procureur-generaal. Bij het buitengaan van het gerechtsgebouw chargeerden zwaar bewapende politieagenten en werden dertig mensen opgepakt. Verschillende mensen kregen slagen op het hoofd, in het aangezicht, op knieën en heupen, en liepen fracturen op aan armen en benen. Dokter Elly Van Reusel, vertegenwoordiger van PRW, was mee met de bussen en diende zelf verschillende mensen te verzorgen omwille van het geweld van de politie.
congres

Omdat de huidige hongerstaking al twee weken duurde en een aantal gevangenen ‘bereid’ zijn om tot het ‘einde’ door te gaan, vond TAYAD het belangrijk dat hiervan zoveel mogelijk mensen ruchtbaarheid zouden krijgen, en liefst over heel de wereld. Anders heeft zo’n hongerstaking weinig zin. Er werden op het driedaags congres dan ook sprekers met groot intellectueel en moreel kaliber uitgenodigd, waaronder de voormalige procureur van de gevangenis van Istanbul en verschillende professoren van de rechtenfaculteit van de universiteit van Istanbul.

De meest opvallende aanwezigen waren echter de moeders en vaders van de politieke gevangenen. Witte hoofddoeken met opvallende rode linten er rond, het signaal van de moeders dat zij niet zullen rusten vooraleer hun kinderen terug thuis zijn en de Turkse overheid de meest elementaire mensenrechten respecteert. Het congres startte toevallig op tien november, de tweeënzeventigste verjaardag van de dood van Turkije’s grote roerganger generaal Kemal Attatürk. Een oude vader riep: “Attaturk zei ooit dat de jeugd de toekomst van Turkije dient te maken. Maar hoe kan onze jeugd een toekomst hebben als de overheid ze in de gevangenis laat omkomen en martelen?” Dat de familieleden zo openlijk op het congres het woord durfden voeren, was geen vanzelfsprekendheid. Aan de straatkant van de congreszaal hielden een twintigtal politieagenten de wacht, voorzien van de nodig intimiderende machinegeweren. Bij het binnengaan werd elke congresganger gefouilleerd. In de congreszaal zelf volgenden agenten van de Staatsveiligheid onophoudelijk de debatten, wat de sprekers de nodige druk bezorgde. Het was griezelig te zien hoe die agenten gingen zitten in de zeteltjes achter de rij waar al de moeders zaten.

Het alomaanwezige, wakende oog van de behoeder der Turkse wet, kon nochtans niet verhinderen dat de spreker bijzonder scherpe en pertinente analyses maakten van het gevangenisbeleid. Professor dr. Huseyin Hatemi (rechten en Islamitische theologie) hoopte dat de Turkse overheid haar praktijk eens zou spiegelen aan de grondwet en internationale verdragen. De beginselen van non-discriminatie gelden ook voor de overheid, stelde de professor, alhoewel we al de ingrediënten in onze grondwet hebben, doen we er niets mee, er moeten hervormingen komen.” Advocaat Necati Ozdemir, de voormalige procureur van de gevangenis van Istanbul stelde dat op de eerste plaats mensenrechten prioriteit zouden moeten hebben boven het gezag van de autoriteiten. Volgens Necati is het Turkse rechtssysteem niet afgestemd op wat justitie zou moeten zijn. De advocaat verwierp bovendien het bestaan van een ‘procureur van de gevangenis’, wat geen enkele basis heeft in de wet. Dit ambt had Necati vaarwel gezegd nadat zijn oversten hem onder druk hadden gezet toen hij pleitte voor een humaner behandeling van de gevangenen en hij klachtenbrieven van de gevangenen verzamelde om hun belangen bij de Minister van Justitie te gaan verdedigen. Momenteel is Necati actief in de mensenrechtencommissie van de Balie van Istanbul, die naar de pers toe geregeld kritische teksten produceren over de wantoestanden in de gevangenissen, lezingen organiseren en alternatieve oplossingen naar voren trachten te schuiven.

De leefomstandigheden in de Turkse gevangenissen zijn zéér slecht, dit wordt door tal van rapporten van mensenrechtenorganisaties en NGO’s onderschreven. De politieke gevangenen werden voorheen in overbevolkte zalen gestopt, waar de gevangenen ‘om beurt’ moeten slapen. Er is geen verwarming, proper water en degelijke voeding. Vooral het gebrek aan afdoende medische verzorging zorgt om de haverklap voor sterfgevallen onder de gevangenen. Bovendien hebben de Ministeries van Justitie, Binnenlandse Zaken en Volksgezondheid een zogenaamd ‘protocol’ afgesloten waarin men aan de politieke gevangene verplicht om ‘begeleid’ te worden door een officier tijdens het bezoek aan de arts. Dit komt er in de praktijk op neer dat het beroepsgeheim en het mensenrecht op gezondheidszorg volledig wordt geschonden. Het protocol laat de gevangenisautoriteiten bovendien de mogelijkheid om hongerstakers te voeden, desnoods met geweld. Dokter Yesim Islegen, een lid van de mensenrechtencomissie van de artsenkamer van Istanbul, wou zijn collega’s eraan herinneren dat hun dokterseed niet toelaat om hieraan mee te werken.

F-type

Sinds twee jaar is de Turkse overheid bezig met de bouw van haar F-type gevangenissen, oftewel gevangenissen die volledig bestaan uit isolatiecellen. De autoriteiten zeggen tegemoet te komen aan de kritieken op de leefomstandigheden en voor de politieke gevangenen ‘luxe hotels’ te bouwen, naar Europese maatstaf. De geplande isolatiecellen zijn 3.5 op 2.5 meter groot, met een raam van dik glas waar geen licht door kan. In de metalen deur zijn twee gaten. Eén om het eten door te schuiven, en een andere, voorzien van een geperforeerde metalen plaat waardoor de gevangene in het oog kan worden gehouden. In de cel is een lavabo en een toilet, zodat de gevangene ook voor zijn sanitair niet meer uit de cel hoeft.

De sprekers op het congres haalden de Franse filosoof Michel Foucault uit de kast. Foucault had het ‘Panopticon’ van de achttiende-eeuwse filosoof Jeremy Bentham gelezen, een beschrijving van de ideale gevangenis, waarin gevangenen, compleet geïsoleerd, niet zouden kunnen ontsnappen aan het toeziende oog van de bewakers. Foucault extrapoleerde dit concept naar de repressiemiddelen die een staatsapparaat op een subtiele manier aanwend tegen zijn onderdanen. In de jaren zestig voerde Foucault, samen met studenten, sociologen en filosofen actie tegen het Franse gevangeniswezen.

Leden van TAYAD, waarvan velen zelf politiek gevangene zijn geweest, waarschuwden dat de bouw van de nieuwe gevangenissen niet los kan gezien worden van het Turkse beleid ten aanzien van opposanten; bijna elke vorm van verzet kan als een daad van terreur aanzien worden. Advocaat Ali Riza Dizdar wees op artikel 16 van de inmiddels beruchte Turkse Antiterreur wet. Artikel 16 bepaalt dat daders (of verdachten) van politieke misdrijven zonder pardon kunnen opgesloten worden in isoleercellen. Dizdar vreest dat de overheid op die manier het contact tussen gevangenen en de buitenwereld teniet doet, met de demotivatie en het breken van verzet en de solidariteit van de gevangenen tot gevolg. Erger is het feit dat het isoleren van de gevangenen de folteringen en verdwijningen nog zal opdrijven. Getuigen zijn er dan niet meer. Bovendien
vormen de isoleercellen op zich een psychische foltering. Psychologische experimenten in een ziekenhuis in Hamburg met dieren in ‘isoleercellen’ toonden aan dat langdurige afsluiting van elke vorm van menselijk contact leidt tot extreme slaap- en concentratiestoornissen.

Anti-terror-law

De isoleerpolitiek werd op het congres ook juridisch bekeken vanuit de achtergrond van de hierboven reeds vermelde Antiterreurwet (wet nummer 3113). De wet werd in 1991 aangenomen door de Turkse Nationale Veiligheidsraad. In artikel 1 wordt terreur omschreven als “iedere actie door een of meerdere personen die tot een organisatie behoren die als doel heeft de eigenschappen van de republiek of zijn politiek, juridisch, sociaal, wereldlijk en economisch systeem te veranderen; de ondeelbare eenheid van de staat, zijn territorium en zijn natie te bedreigen, het bestaan van de Turkse staat te bedreigen, de fundamentele echten en vrijheden uit te schakelen of een gevaar te vormen voor de binnen- en buitenlandse veiligheid van de staat, voor de openbare orde of de openbare gezondheid, door methodes van druk, macht en geweld, door terreur, intimidatie, repressie of bedreiging”. Volgens artikel 2 zullen “een lid van een organisatie die de doelstelling onder artikel 1 wil bereiken, die individueel of met anderen een misdaad gepleegd heeft gelijklopend met die doelstellingen, en een lid van zo’n organisatie dat niet deelgenomen heeft aan het plegen van bedoelde misdaad beschouwd worden als criminele terroristen. Zij die geen lid zijn van de terroristische organisatie maar die de misdaad begaan in naam van de organisatie, zullen beschouwd worden als criminele terroristen en gestraft worden zoals de leden van de organisatie.” De derde juni 1997 veroordeelde de Rechtbank van Staatsveiligheid een persoon tot een gevangenisstraf van 22.5 jaar. De man had tijdens een congres van de Hadep partij, een legale pro Kurdische organisatie, de Turkse vlag vervangen door de Kurdische. Hij werd op basis van artikel 2 van de Antiterreurwet bestraft, alsof hij lid was van de PKK, een in Turkije verboden organisatie. Ook de voorzitter van Hadep en de verantwoordelijke van het congres kregen zes jaar gevangenisstraf, 29 andere leden vier jaar. Meer nog, de Rechtbank besliste Hadep aan te klagen wegens zijn banden met de PKK. Die procedure kan leiden tot de ontbinding van Hadep.

Professor dr. Hatemi stelde dat de Anti-terror law toelaat dat mensen zonder enige vorm van bewijs worden gearresteerd en voor gelijk welke rechter worden gebracht. Volgens Hatemi is deze wet, die de bewijslast in strafzaken omdraait, in strijd met de Turkse Grondwet. Bovendien blijkt de definitie in de Anti-terror law van wat onder ‘terreur’ wordt verstaan, in strijd te zijn met de definitie in de Grondwet. De rechtenprof bracht de wet verder in verband met de overmatige macht die de openbare aanklager in Turkije bezit. Deze laatste wordt in zijn opsporingsbeleid nauwelijks gecontroleerd door de onderzoeksrechter. Wanneer de onderzoeksrechter de verdachten verhoord, is de procureur vaak aanwezig, wat een flagrante schending van de onpartijdigheid van de onderzoeksrechter en de rechten van verdediging uitmaakt. Een andere scherpe angel aan de Anti-terror-law is het feit dat wanneer mensen op basis van deze wet worden vervolgd, de strafrechter zijn strafmaat kan kiezen tussen vier en twintig jaar opsluiting, in een isolatiecel ‘uiteraard’. Er kan geen strafvermindering worden toegekend en tijdens de gevangenisstraf kunnen de politieke gevangenen niet voorwaardelijk vrijgelaten worden.
Eisen

Mensnrechtenorganisatie Tayad stelde wat betreft het Turkse gevangenisbeleid een eisenplatform samen dat aan de pers en de verschillende internationale delegaties op het congres werd bekendgemaakt. Het gaat om de volgende punten:
- Verbod op isolatiecellen
- Afschaffing van de Anti-terror-law
- Afschaffing van het protocol tussen de Ministeries van Binnenlandse Zaken, Justitie en Volksgezondheid betreffende de aanwezigheid van politie bij de geneeskundige verzorging van politieke gevangenen
- Er moeten gemeenschappelijke ruimten zijn in de gevangenis, de gevangenen moeten elkaar kunnen bezoeken
- De gevangenen moeten minstens éénmaal in de week hun familie kunnen zien
- Afschaffing van de huidige omslachtige procedure voor advocaten om hun cliënten op te zoeken in de gevangenis, wat een schending van het recht op accurate verdediging uitmaakt
- betere hygiëne en degelijke medische hulpverlening
- toelaten gebruik van telefoon en computers
- beschikbaarheid van kranten en computers
- internationale controle op het gevangenisbeleid en respect voor het internationaal recht en de mensenrechten

Voor TAYAD, de advocaten, de artsen, de familieleden en de politieke gevangenen zelf, is dit congres niet alleen een verzet, maar ook een oproep aan de Turkse overheid om een einde te maken aan de gruwelijkheden in haar gevangenissen, de grondwet en de mensenrechtenverdragen die zij heeft onderschreven na te leven. Sinds 1927 worden in Turkije mensen vervolgd voor wat ze denken. Het Koerdische minderhedenprobleem deed Turkije duizenden mensen opsluiten in de meest mensonwaardige omstandigheden. Dat al deze politieke gevangenen nu in isoleercellen zullen belanden, breekt alle hoop die er nog rest om tot een vreedzame oplossing te komen. De politieke gevangenen slagen er nu in om hun jarenlange opsluiting en foltering mentaal te doorstaan doordat zij te samen opgesloten zitten in zalen en zij op die manier elkaar mentaal en politiek kunnen rechthouden. In een isoleercel kwijnt een politieke gevangenen na enkele maanden weg In het ‘Handboek over Gevangenisbeleid’ van het Turkse ministerie van Justitie staat: “De terroristen mogen niet met elkaar communiceren. Want als ze niet met elkaar in contact staan, zullen ze sterven zoals een vis zonder water.”

Mr. Bart De Schrijver, advocaat,
Dr. Elly Van Reusel

Political prisoners in Turkey want to be treated humanly and not be
confined to two-storey, three-man cells, what they call "coffins" and
what is known as "F-type prisons". They are willing to die over the
issue of the prison reform. It started as a hunger strike, but now it
turned into a "death fast". Since Oct. 20, about 800 prisoners in 14
prisons have refused all but sugared and salted water. In recent days,
200 of them have launched a ``death fast'' -- accepting plain water
only. Political prisoners fear the cells will isolate them from their
comrades, making them more vulnerable to abuse by authorities, where
torture is common. There are 10,000 political prisoners who are involved
with revolutionary and Kurdish guerilla movements. Hunger strikes are a
frequent -- and sometimes deadly -- form of protest in Turkey's prisons.
In 1996, 12 inmates starved themselves to death and scores paralyzed.
The prisoners are struggling to halt governments' deliberate policy of
isolation. The record inside Turkish prison has been so bad in terms of
violence and corruption. The left prisoners particularly believe they
can be safe only if they have enough people in their wards. For the
prisoners, this is a life and death. Historically, the record of Turkish
prisons has always been grim, particularly since the military coup in
1980. Recently, in a notorious incident eleven prisoners were killed in
a prison in Ankara when paramilitary police moved in to put down a
prison protest. Parliamentary human rights commission reported that
torture is evident and the prisoners were beaten to death. Yet no action
has been taken against the security officials involved, instead the
state filled charges against surviving prisoners accusing them for
damaging public property.
There have been many hunger strikes in Turkish prisons over the last
decades, but not on this scale. The strike is entering a highly critical
stage, within a week or so prisoners will begin to die if no compromise
is found. The government has threatened to enforce medical attention onto them.
The following is taken from a letter sent out by the prisoners on the
"death fast"."Good bye.
We have always written our ‘good byes' at the end of our letters. But
this time in the beginning. Since we will end our letter with afarewell.
Yes, we are leaving, good bye to you / good bye mom, my lover.
God bye my brother and sister, comrades / good bye friends, good bye
to those we left behind / good by mountains, meadows, streets / Good bye
sea and sky / You too pencil and paper good by./ we are heading towards
the new horizons of the life...........Elveda... [farewell].
If you would like to give your support to the prisoners, please write
an e-mail to the Minister of Justice, Sami Turk, at sturk@adalet.gov.tr
with the message "WE DON'T WANT TO WITNESS MORE DEATHS. PUT AN END TO
THE ISOLATION CELLS; CLOSE THE "F" TYPE PRISONS!"In Solidarity