Voor DIOGENE(S) nr 4 (verschijnt midden februari) bracht ik dus mijn mediawatch-artikels van tijdens de 'decemberbetogingen' samen tot een heus 'dossier' en vulde ze aan met wat er aan vooraf (terug tot in 1999) en nog op volgde. Daarna heb ik geprobeerd algemene conclusies te trekken. Die volgen hier. Aan u om me te vertellen wat hier niet in klopt, wat er ontbreekt enzoverder.

In totaal kan je minstens negen problemen/knelpunten enzoverder inzake de berichtgeving over de antiglobalisten op een rij zetten.

1) Onvolledig: nauwelijks weerklank voor het 'bredere gebeuren'

Kwamen haast niet aan bod in de media: al de debatten die er in het najaar van 2001 over en met de antiglobalisten georganiseerd werden en waar veel mensen één en ander hebben opgestoken. Behalve voor het luisteren naar en het debatteren met de sprekers, dienen zo'n debatten ook om contacten te leggen met gelijk- en andersgezinden, om boeken te kopen (of te krijgen), om nieuwe energie op te doen, enzoverder. Heel het antiglobaliserings-'gebeuren' van najaar 2001 heeft met andere woorden ook buiten de betogingen heel wat losgeweekt. Maar in de media merkte je daar nauwelijks iets van.


2) Oppervlakkig: protest nauwelijks 'geduid'

Verhoudingsgewijze werd er tijdens het protest tegen de Top van Laken, in de media nauwelijks ingegaan op de eisen van vakbonden en antiglobalisten daar waar de officiële agenda bijzonder uitgebreid aan bod kwam.  


3) Niet onafhankelijk / niet onpartijdig

Merkwaardig was dat niemand van de massamedia zich in december vragen stelde bij het feit dat de VTM- en VRT-journalisten het journaal brachten vanuit een door de regering opgezet perscentrum. Als omroepen zo intensief gebruik maken van de faciliteiten van een organisatie (E.U.) waarover ze tevens moeten berichten, hoe kunnen ze dan nog objectief of 'onafhankelijk' berichten over top en tegenbetogers ?

Hierbij aansluitend: verantwoordelijken van de politie werden om de haverklap in de studio of op locatie geïnterviewd, maar lang niet altijd kwam daar ook de visie van de organisatoren van de betogingen tegenover te staan.

De partijdigheid van met name VTM bleek duidelijk op de zondag na de Top van Laken. De zender bracht toen een interview met premier Verhofstadt dat haast overliep van enthousiasme voor diens 'verwezenlijkingen'. De dag nadien was in zowat heel de pers de beoordeling van Verhofstadts Europese werk heel mild. Merkwaardig was hoe nergens er op gewezen werd dat indien de Europese leiders in Laken de breuk met (het kritische deel van) de Europese jeugd nog breder hadden willen maken, ze moeilijk een nog geschiktere figuur konden kiezen dan oude krokodil Giscard D'Estaing.


4) 'Kicken' op geweld 

Wie er aan twijfelde dat de media en de televisie-journaals in het bijzonder, buitensporig gericht zijn op geweld, kon zijn twijfels in december opbergen. Vreedzame betogers werden soms bijna vergeten, ook al waren ze met duizenden. Het geweld (van kleine groepjes) en het politie- optreden daarentegen kregen ruim aandacht. 

Hebt u overigens ook gemerkt hoe de media het steeds hadden over de 'herrieschoppers' die werden opgepakt ? Over de arrestaties van vreedzame betogers of van medewerkers van de 'legal teams' (mensen die de betogingen tegen willekeurig politie-optreden beschermen), daarover werd zo goed als nooit bericht. Soms (in het geval van Jeroen Wils van VTM bv.) brachten de journalisten zelf 'redenen' aan voor arrestaties, redenen die door de politie niet eens konden bevestigd worden. 


5) Censuur ?

Aan het Zuid-station had ik de avond van D 15 een gesprek met een 'legal teamer' over zijn arrestatie die als ik me goed herinner 17 uur duurde. Daarbij moest hij zich helemaal uitkleden. Tja, als de politie zich amuseert met blote lijven, vindt ze natuurlijk geen tijd om de echte probleemgasten op te pakken. Het bleef overigens niet bij deze ene man: op D 15 werden er - zo vernam ik - ook in de omgeving van de Vredesbetoging mensen van de Legal Teams lastig gevallen door agenten die hen hun GSM-kaart afpakten. Waarom ? Waarom raakte er van al het vervelend politie-gedoe (ook bij de betogingen eerder op de herfst) bijna niets in de media ? Pure censuur ? 


6) Medeschuldig aan het geweld ? 

Door het continu focussen op het geweld in de marge van de betogingen brachten de media impliciet de boodschap: "wees gewelddadig en u komt in beeld". De vraag of de media medeschuldig zijn aan bepaalde vormen van geweld, is dan ook niet uit de lucht gegrepen. 

Nu stellen de media niet alleen de antiglobalisten vaak als gewelddadig voor. Een jongedame die in het Gentse met een milieugroep een stuk natuur wist te redden, vertelde me onlangs hoe zij door de media gecontacteerd werd met het verzoek hen op te bellen indien de politie zou optreden. Zolang de politie liet begaan, waren de media niet geïnteresseerd.

En zo zijn er tientallen voorbeelden te geven van de gerichtheid van de media op geweld. De dag dat ik dit dossier afwerkte publiceerde De Morgen op zijn cover een grote foto van een brand op de weg met onherkenbare mannen in het zwart, voorstellende het protest van Franse wijnboeren die "een spoor van vernieling aanrichten tijdens een protestmars." Een spoor van vernieling ... 

Door steeds weer te focussen op conflicten in de samenleving (zie ook hoe de VTM-journaals bulken van de gerechtelijke verslaggeving), werken de media de conflicten op den duur zelf in de hand. Als ze ze al niet uitlokken (zie het binnendringen van een VTM-journalist in de cel van Marc Dutroux ...), dan gaan de media de conflicten wel vaak sterk opblazen ... Medialui worden zodoende zelf brandstokers, zelf misdadigers ... Denk ook aan de conflicten in het Midden- Oosten en elders.


7) Antikapitalistische essentie werd verzwegen  

Opmerkelijk in de VRT- en VTM-televisiejournaals én in het overgrote deel van de geschreven pers was dat er totaal niets gezegd werd over het vaak antikapitalistische karakter van de D 14- betoging of over de aanwezigheid van grote groepen communistische jongeren in de straten van Brussel.

Tijdens de D 14-betoging (en ook op D 13) had ik het gevoel: dit moet je zelf gezien hebben om te geloven. Want de communistische beweging - stel ik als NIET-lid van éénder welke rooie organisatie - wordt zo compleet doodgezwegen in de media, dat je zou denken: kan zoiets nog bestaan ?

Maar met al de Che- en Marx-vesten, met al de rode en roodzwarte (anarchistische) spandoeken was er op D 13, D 14 én D 15 niet naast te kijken. De VTM- en VRT-journalisten deden dat ook niet, maar ze zwegen er wel zeer zedig over. In de week van de Top van Laken werd hét 'f-woord 'communisme' in geen van de televisie-journaals gebruikt ... Laat staan dat er zoals De Standaard op 15 december wel deed, zou gewezen worden op de sterke aanwezigheid van de Partij van de Arbeid. In DS schreef Gilbert Roox: "De krasse PVDA heeft een nieuwe groep fans aangeboord dankzij popster Che Guevara en sexy son-muziek uit Cuba. 'CHEnge the world' staat op de plastic kazuifels. Niet meteen de allerbeste woordspeling, maar ze heeft succes. De PVDA steelt de show. In haar spoor surft een hele rist extreem-linkse splinterpartijtjes mee op de antiglobalistische golf. Enkele jaren geleden leken ze op sterven na dood. Nu is 'antikapitalisme' weer helemaal in de mode."

Roox' woordgebruik loopt niet over van sympathie voor PVDA en Co maar hij schrijft wel dat de partij de show stal en dat antikapitalisme weer 'in' is. Zijn krant, De Standaard liet overigens ook op andere dagen mensen van de PVDA aan het woord, waaronder Riet D'Hondt, werkzaam voor 'D 14' dat de betoging van 14 december organiseerde. Ook mensen van andere linkse organisaties werden in de pers wel met naam en toenaam vernoemd, maar niet in de televisiejournaals die zich geen enkele moeite getroostten om ook maar een begin van uitleg te brengen over radikaal-links in Vlaanderen.

Om op televisie het 'f-woord 'communisme' te horen, was het wachten tot woensdag 19/12 toen de VRT het had over de hongersnood in Noord-Korea: "één van de laatste communistische regimes in de wereld" ...


8) Ter relativering: kwaliteitspers informeert wel degelijk, maar binnen 'de lijnen'

Een belangrijke relativering bij de bovenstaande kritiek betreft het feit dat het focussen op geweld en het negeren van de inhoud van het protest, het kamp kiezen voor de overheid ook, vooral gebeurt in periodes van betogingen en andere acties. Nadien - zo bleek na de protesten in Seattle, Praag en elders - kwamen/komen in de geschreven pers toch ook stevige inhoudelijke bijdragen. 

Bij het opmaken van dit overzicht, bekeek ik nog eens mijn verzameling artikels die sinds 1999 (Seattle) over de globalisering en het protest er tegen gepubliceerd werden in de Vlaamse 'kwaliteits'-dag- en weekbladpers. In die ondertussen omvangrijke verzameling vond ik toch wel enkele tientallen artikels waarin echt op de problemen wordt ingegaan. 

Wat wel opvalt is dat behalve de Belgisch/Italiaanse professor Ricardo Petrella, vooral buitenlandse 'deskundigen' aan het woord komen in de Vlaamse pers. Komt dit door een gebrek aan voldoende eigen 'deskundigen' (wat te betwijfelen valt) of spelen hier ander elementen ?

Opvallend is ook dat radikale vormen van kritiek vaak door de journalisten (al dan niet spottend) zelf ontkracht worden, terwijl dat veel minder of niet gebeurt met 'het overheersende discours' dat slechts oppervlakking of gewoon niet in vraag gesteld wordt.

Maar al met al is het te simpel te stellen dat de commerciële 'kwaliteitspers' (De Standaard, De Morgen, Knack ...) niet zou informeren over de problemen. Ze doet dat wel degelijk, zij het met belangrijke beperkingen: men blijft 'binnen de krijtlijnen' van het systeem; krijtlijnen die men maar ontdekt door de 'alternatieve' pers te raadplegen (Indymedia, Uitpers, Solidair, Rood, De Nar ...).

Concreet lees je in onze pers haast nooit:

- dat de vrije markt een enorme ideologische constructie en (door o.a. al de semi-monopolies) pure fictie is. We zouden beter van 'vrije-winst-economie' spreken.

- dat de kapitalistische economie steeds weer tot financiële en andere crisissen leidt en het milieu (en daarmee ons aller gezondheid) bijzonder zwaar belast; 

- dat de oplossing voor de problemen niet te vinden is dankzij 'meer mooie woorden' à la Desmet en Clinton, maar door meer democratie. Laat alle mensen (ook het miljard dat op dit ogenblik met een lege maag ronddoolt) eens meebeslissen over de economische doelstellingen in plaats van alles in handen te laten van een kleine economische toplaag die alleen maar zijn eigen profijt mag nastreven ... Wat om problemen vragen is.

In het licht van het bovenstaande, kunnen de 'commerciële' en staatsmedia niet langer (in de beste 'Pravda-stijl') van zichzelf blijven beweren dat zij dé brengers zijn van de objectieve waarheid. Er bestaan immers meerdere manieren om naar de wereld te kijken: een kapitalisti sche, een marxistische, een christelijke, een islamitische, boeddhistische, indiaanse, ecologische, anarchistische ...

Het is maar door die diversiteit aan zienswijzen te erkennen (iets wat binnen de antiglobalise ringsbeweging wel kan) dat men een stap vooruit kan zetten in het realiseren van een echte persvrijheid. Dan zullen andere opinies niet meer meteen afgewezen en gecriminaliseerd worden.


9) Televisie als verdommingsmachine

De reden waarom hier zo'n gedetailleerde verslagen van de televisiejournaals van VRT en VTM gegeven werden, is omdat daaruit blijkt op welk 'niveau' die journaals informeren (en bij de VRT is het sinds de vernieuwing die inging op 7 januari 2002 er niet op verbeterd).

De 'kwaliteits'pers mag dan al in gebreke (en binnen 'de officiële lijnen') gebeven zijn plus geheime agenda's hebben nagestreefd (zie De Morgen), de pulppers mag dan al zwaar uit de bocht gegaan zijn bij de berichtgeving over de antiglobalisten (zie Laatste Nieuws en La Dernière Heure), het grootste probleem stelt zich toch met de televisiejournaals die steeds meer tot 'reality shows' gedegradeerd worden. (Een eenzaam overgebleven duidingsprogramma zoals Panorama op Canvas, kan daar weinig tegen in brengen.)

Wie zich enkel op televisie verlaat om geïnformeerd te worden over de ontwikkelingen in de wereld, blijft eigenlijk onwetend. Dit geldt niet alleen voor de globaliseringsproblemen maar voor tal van maatschappelijk hete hangijzers. Vlot gebrachte journaals die schijnbaar over alles en nog wat handelen, geven de bevolking de indruk goed geïnformeerd te zijn, maar het tegendeel is waar: oppervlakkigheid, onvolledigheid, partijdigheid ... regeren de beeldbuis.

Zoiets wreekt zich natuurlijk bij verkiezingen wanneer demagogen mede ook weer via televisie bij de bevolking hun slogans ingang doen vinden. Kijken maar naar het Italië van Berlusconi, het New York van burgemeester Bloomberg of het Vlaanderen van het neoliberale klavertje vier Van Thillo en De Graeve, Verhofstat en Dewael ...

Jan-Pieter Everaerts