Het artikel 'Christen & revolutionair ?' lokte zowel via e-mail als via Indymedia heel wat reacties uit. Een poging tot overzicht. 1) Vooreerst waren er reacties over godsdienst en christendom zelf 'Klaas' schreef op Indymedia: "Van waar komt het weer? Voor mijn part van God. Maar sta mij toe allen die spreken en dwingen in naam van God godslasteraars te noemen." 'Guido' stelde: "Velen onder ons zijn misschien wel vrijzinnig en atheïst. Zij die ons regeren niet echt. En het Europees Parlement krijgt binnenkort een bezoekje van de Paus. Staat en Kerk gescheiden? Pfff... Vergeet ook niet de racistische reacties van sommigen regeringsleiders over het al dan niet toetreden van Turkije tot de Europese Unie." Via e-mail vroegen een paar mensen dan weer of het nu de geschikte moment is - met de oorlog tegen Irak voor de deur - om te gaan ruziestoken tussen vrijzinnigen en christenen. 2) Verder ontstond er op Indy een discussie over het gedrag van Stalin. Raf Grinfeld begon zijn commentaar met het hernemen van de vraag: "Waar is de tijd dat vadertje Stalin de Russische kerken naar afzender terugzond door ze de lucht in te dynamiteren ?" "Goede vraag, jpe. In de vergeetput van de geschiedenis, die misschien wel in 1984 werd gegraven, toen snobisme hoogtij vierde in Vlaanderen, Big Brother nog niet associaties opriep met een tv-programma en het Vlaams Blok bijna op het punt stond om door te breken. Ja, in die vergeetput. Samen met het feit dat Stalin ooit een niet-aanvalspact sloot met Hitler. (...) Extremisme heeft meer met staatkunde en godsdienst te maken dan met werkelijke politiek en vrijzinnigheid. Stalinisme is bureaucratische antipolitiek. En echte politiek gaat niet over compromissen sluiten maar over verzet en pleidooien voor basisdemocratie." Daarop kwam de vraag van 'Jonas': "Kom op JPE, noem de namen van die kerken. Welke kerken dynamiteerde Stalin ? Stalin dynamiteerde immers helemaal geen kerken. Wat is dat toch met jullie, denken jullie nu echt dat je zomaar alle onzin mag verkopen ?" Peter Morlion reageerde door enkele websites te vermelden waarop meer informatie te vinden zou zijn. Hij vermelde o.a. de Bibi-Heybat Moskee, het klooster te Kalyazin en 'the Church of our Savior Jesus Christ' in Moskou. Jonas repliceerde dat die sites "vooral" over de periode van na Stalin gaan. Hij eindigde met: "Voor zover ik weet delen noch Marx, Lenin, Stalin ... het fundamentalistisch antichristelijk denken van de auteur van bovenstaand artikel. Wat is dat toch met jullie ? Is jullie kritiek op de PVDA dat ze niet genoeg ten strijde trekt tegen het christelijke geloof ?" 3) Een derde reactie kwam op Indymedia in de vorm van een artikel van Bilal El-Khattabi (maandag 13/1) die wou bewijzen dat mensen die wel geloven, een hogere moraal hebben. Hij eindigde: "De religie is als levenswijze namelijk veel omvattender, het houdt rekening met het feit dat de mens niet onfeilbaar is in al zijn facetten." Alsof vrijzinnigen daar geen rekening mee zouden houden ... **** Poging tot antwoord 1) Samenwerken vanuit een kritische ingesteldheid De kerk en alle gelovigen moeten op die momenten en plaatsen waar ze proberen om hun visie aan de samenleving op te dringen (zie de uitspraken van de paus over het recht op levensbeëindiging bv.), door de vrijzinnigen vastberaden op hun plaats gezet worden: als een belangrijk, maar niet dominerend DEEL van de samenleving. Alle godsdienstige instellingen en gelovigen hebben recht van spreken ("L'Eglise doit avoir le droit à la parole" eistte Kardinaal Danneels terecht in een interview in Le Soir van 16/01), maar als de katholieke kardinaal Ratzinger, 'prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer' in een 'Leerstellige Nota' verklaart dat "het kerkelijke standpunt inzake abortus, euthanasie en homohuwelijk onbespreekbaar is" (aldus De Standaard van 17/01), tja, wie plaatst er zich dan buiten het gesprek ? Wie wil dan zijn willetje opdringen aan een samenleving die er duidelijk anders over denkt ? In de discussies die er nu rond en met de islam gevoerd worden, moeten we er hoe dan ook voor zorgen dat ook de vrijzinnigen er bij betrokken worden. We mogen onze moslim-broeders en zusters niet de indruk laten dat het westen nog helemaal christelijk zou zijn. Zij mogen niet de indruk krijgen dat beide godsdiensten het onder elkaar kunnen regelen, wat vele gelovigen ongetwijfeld makkelijker valt dan met vrijzinnigen aan tafel te gaan. Ik vraag hierbij met name dat een beweging zoals AEL (Arabisch-Europese Liga) daarmee rekening zou houden. We moeten er ons wel voor hoeden dat we zoals Karel De Gucht (zie de discussie de voorbije week in en rond het Knack-interview met de VLD-voorzitter) de problemen op de spits zouden drijven en overal vanuit een 'obsessie' of vanuit een diepblauwe besparingsdrift, het christelijke (en moslim en ...) - 'middenveld' gaan tegenwerken. Daar bewijs je de samenleving geen dienst mee. Er staan trouwens genoeg belangrijke problemen op de wereldagenda - zie de nakende Amerikaanse overval op Irak - die de inzet van zoveel mogelijk goed menende mensen vereisen. 2) Inzake het communisme, Stalin en religie ... Enig historisch bewustzijn blijft zowel inzake godsdienst als inzake het ontstaan van socialisme en communisme ook broodnodig. Wat is dat met mensen die denken dat "noch Marx, noch Lenin, noch Stalin" tegen de godsdienst zouden geweest zijn ? Waarom herinneren sommigen zich deze uitspraak van Marx niet meer: "Godsdienst is opium voor het volk". Waarom willen sommigen niet beseffen hoezeer Lenin en Stalin de godsdienst in de Sovjetunie bestreden ? Ze hadden overigens te maken met een orthodoxe clerus die tijdens de burgeroorlog (na de oktoberrevolutie) massaal de kant van de tsaristische witte legers koos. Wat het opblazen van kerken betreft: ik heb daar niet meteen studies over ter beschikking, maar ik herinner me als was het gisteren een documentaire zwartwit-film die het opblazen van een grote kathedraal in de Sovjetunie ten tijde van Stalin toonde. Misschien dat de commentaar ten onrechte dat gebeuren in de Stalin-tijd plaatste, maar de beelden bleven me in alle geval bij. En het gebeurde toch wel 'ooit' in de Sovjetunie. En wat was het lot van de kerken die niet vernield werden ? Die werden heel vaak als graanschuren en opslagplaatsen voor andere goederen ingezet. Neen, de kerk onder Stalin, die had het zwaar te verduren. Wie die dat loochent, is een stalinistische fundamentalist. En die lopen er bij de PVDA jammer genoeg nog altijd rond. Denk maar aan de auteur van 'Een andere kijk op Stalin"; niemand minder dan de levenslange voorzitter van de PVDA: Ludo Martens. Zijn boek heb ik overigens in DIOGENE(S) al eens de grond ingeboord met deze vraag: "Als Stalin toch zo'n geniaal leider was, hoe komt het dat na hem het systeem zo snel kon ontsporen ? Dat het allemaal - vreemd voor communisten - van één man kon afhangen." Stalin was alleenheerser in de hele periode 1929-1953. Als je in zo'n tijdsspanne, waarin hij de partij herhaaldelijk 'grondig' 'zuiverde', nog geen systeem kunt uitwerken dat niet al enkele jaren na je dood - Chroetsjov begon met het proces van het stalinisme al in 1956 - ontaardt in zijn tegendeel, dan moeten we toch vragen stellen over de degelijkheid van zo'n stalinistisch systeem. Terug naar de PVDA nu: het artikel over het interview met de 'christelijke revolutionair' werd me ook ingegeven door gesprekken met mensen die het niet meer kunnen volgen hoe de PVDA met AEL bezig is ... Een samenwerking die ik zelf niet afkeur, integendeel. Maar we moeten wel opletten met al te gemakkelijk over belangrijke meningsverschillen heen te stappen. Dat socialisme én communisme in wezen vrijzinnige bewegingen waren, is er daar één van. En niet één van de minste. Daar hangt heel de geschiedenis van de 'Verlichting' aan vast. 3) De reactie op Indymedia van Bilal El-Khattabi bewijst nog maar eens hoeveel misverstanden er ook bij moslims bestaan over de vrijzinnigheid. Geen onbelangrijke misverstanden, want voor minstens een deel van de moslims is het zelfs ondenkbaar dat iemand niet in God zou geloven. Reden te meer om voor de standpunten en visies van de vrijzinnigheid te blijven opkomen.