Het topnieuws dat in Japan al meer dan een week lang onophoudelijk de voorpagina's haalt, is het verrassende resultaat van de eendaagse top op 17 september tussen Eerste Minister Junichiro Koizumi en de Noord-Koreaanse leider Kim Jong il.  Tot verbazing van vriend en vijand heeft Kim Jong il tijdens de top toegegeven dat de Noord-Koreaanse geheime diensten 13 Japanners ontvoerd hebben in de jaren 70 en 80. Noord-Korea heeft erkend verantwoordelijk te zijn voor de feiten die het regime decennialang heeft afgedaan als kapitalistische propaganda. De Noord-Koreaanse leider heeft zelfs zijn verontschuldigingen aan Japan aangeboden.

* Ommezwaai van het Noord-Koreaanse regime

De zaak van de ontvoerde Japanners lijkt te krankzinnig om waar de zijn. Geheimagenten met
hypergewapende visserboten kwamen in de jaren 70 en 80 langs de Japanse kusten varen. Kikvorsmannen kwamen aan land en ontvoerden gewone Japanners. Een verliefd koppel dat naar de ondergaande zon op het strand stond te kijken, werd ontvoerd. Een huismoeder verdween spoorloos langs een weg bij de zee. Een meisje van 13 dat van de badmintonles terugkwam, verdween ook zonder sporen na te laten. Een moeder en haar dochter die even een ijsje en bloemen waren gaan kopen 500 meter van hun huis, werden nooit meer teruggezien. De Japanners werden gekidnapt om Japanse les te geven aan geheimagenten in Noord-Korea en hun identiteit werden gebruikt om Zuid-Korea en Japan te infiltreren.

Noord-Korea heeft altijd in alle toonaarden ontkend iets met de 'vermiste' Japanners te maken te hebben. De plotse ommezwaai van het Noord-Koreaanse regime heeft een schokgolf veroorzaakt in de Japanse publieke opinie. Vooral het feit dat Noord-Korea te kennen heeft gegeven dat slechts 4 van de 13 ontvoerden nog in leven zijn, heeft iedereen met verstomming
geslagen. De media overdonderen de Japanners met commentaren, getuigenverslagen, reportages en enquêtes. De families van de ontvoerde slachtoffers werden televisievedetten en zij gebruiken nu de media om de regering onder druk te zetten. De tegenstanders van het regime eisen compensaties. De leiding van de dogmatische pro-Pyongyang organisatie Chogruyn (een Japanse organisatie die een honderdduizendtal etnische Noord-Koreanen vertegenwoordigt die ten tijde van de Japanse kolonisatie gedwongen werden om in Japan arbeid te verrichten) is ontredderd en weigert de pers te woord te staan.


* Koizumi hoopte dalende populariteit op te vijzelen

De top tussen Koizumi en Kim Jong il heeft plaatsgevonden omdat Japan goede aanwijzingen had om te geloven dat de Noord-Koreanen met informatie over de brug zouden komen over de 'vermiste' Japanners. Eerste Minister Koizumi hoopte hiermee zijn dalende populariteit op te vijzelen. De zaken zijn echter anders uitgedraaid. 

De Japanse families van de ontvoerde slachtoffers zijn woedend. De getroffen familieleden verwijten de Japanse regering gedurende decennia geen vinger te hebben uitgestoken om de slachtoffers te redden. De mediabelangstelling voor het dramatische verhaal is enorm. Het zijn de media die met nieuwe feiten en revelaties over de brug komen en de regering dwingen tot actie. De Japanse opinie gelooft niet dat het enkel om 13 ontvoerden gaat. Er zijn nog tientallen personen spoorloos verdwenen in de jaren 70 en 80. De media vermoeden dat minstens twee gekidnapte Japanners werden terechtgesteld omdat zij erin geslaagd waren om via Polen een brief te zenden naar hun ouders in Japan. Een derde, die te veel wist van een Noord-Koreaanse agente die een bom plaatste in een Zuid-Koreaans lijnvliegtuig (115 doden) in 1987, zou ook uit de weg geruimd zijn. De Japanse regering wordt zwaar bekritiseerd. Voor één keer volgen de media eens niet de regering, die er niet op uit is om de zaken op de spits te drijven, maar wel de publieke opinie, die met afgrijzen reageert. 


* De "gewone" man "in de straat" pikt dit niet langer

De kritische ingesteldheid van de media tegenover de politiek is een tamelijk recent fenomeen. Traditioneel beperken de vier commerciële Japanse televisiezenders (NTV, TBS, Asahi TV, Fuji) zich tot roddel en lichter nieuws om, tussen het overaanbod aan reclame door, de luisteraars aan het scherm te kluisteren. De publieke NHK brengt wel ernstig nieuws, maar is zo begaan met neutraliteit dat de NHK-journalisten er vaak niet in slagen om de naakte nieuwsfeiten te duiden of zinvol te becommentariëren. De NHK is traditioneel de bondgenoot van de gevestigde orde.

De grote nationale kranten (Asahi Shimbun, Yomiuri Shimbun, Mainichi Shimbun, Nikkei Keizai Shimbun) presteren doorgaans niet veel beter ondanks hun dagelijkse miljoenenoplage (80% van de Japanners leest elke dag een krant). Met uitzondering van de gematigde Asahi, zijn de grote kranten ronduit conservatief. Ze gaan zelden in tegen de gevestigde economische en politieke belangen.

De laatste jaren is er echter een kentering waar te nemen. Vooreerst bij het publiek dat niet langer bereid is om de Japanse traditionele 'wa' (harmonie) hoog in het vaandel te voeren. De gewone Japanner voelt de gevolgen van de economische crisis aan den lijve, maar stelt vast dat belangengroepen (de betonlobby, de banken, de netwerken van conservatieve politici) buiten schot blijven. De "gewone" man "in de straat" pikt dit niet langer.

De kentering is ook waar te nemen in de pers. Journalisten stellen zich kritischer op, luisteren
minder naar 'het systeem' (de collusie van bureaucraten-industriëlen-conservatieve politici) en
meer naar de gewone man. Deze media-omwenteling is een van de verklaringen waarom de ééndaagse topontmoeting tussen Eerste Minister Koizumi en de Noord-Koreaanse president, Kim Jong il, zoveel stof doet opwaaien in de Japanse media. 


* Noord-Korea's houding onvoorspelbaar

De Noord-Koreaanse ommezwaai is een teken dat het regime totaal aan de grond zit. Noord-Korea heeft een koers gevolgd die het land heeft ontredderd. Het nationale beleid is gebaseerd op een politiek van autarchie, uitgedacht door Kim il Sung, de natiestichter en de vader van de huidige leider, Kim Jong il. Het resultaat is, volgens niet-gouvernementele organisaties, dat sinds 1995 twee miljoen Noord-Koreanen door hongersnood gestorven zijn. 1/3 van de bevolking overleeft enkel dankzij voedselhulp. Naar schatting 300.000 hongerige inwoners zijn illegaal naar buurland China gevlucht. Het land trekt zich weinig aan van de internationale gemeenschap. Zelfs bondgenoot China stelt zich terughoudend op tegenover Noord-Korea. In 1992 heeft de Noord-Koreaanse dictatuur zelfs elke verwijzing naar het marxisme en het leninisme uit de grondwet geschrapt. 

Ondanks de schrijnende problemen blijft Noord-Korea's houding onvoorspelbaar. Het land blijft tussen de 1/3 en 1/5 van het bruto nationaal product besteden aan militaire uitgaven. In 1998 heeft Noord-Korea een ballistische Taepolong-raket afgevuurd die boven Japans grondgebied is gevlogen. Nodong-rakketen blijven gericht op Japan. Noord-Korea stuurt regelmatig zwaar bewapende spionageboten, vermomd als visserboten, naar de Japanse kusten. Men vermoedt dat die schepen zich inlaten met drugshandel. Toen in december een Japanse kustwacht een Noord-Koreaanse vissersboot tot stilstand wilde brengen, is een vuurgevecht losgebroken en heeft de Noord-Koreaanse bemanning zich met boot en al opgeblazen om niet in handen te vallen van Japan. Twee dagen voor de top tussen Koizumi en Kim Jong il werd nog een identiek
spionageschip gesignaleerd in de buurt van de Japanse territoriale wateren.

Om het land te ontraden plutonium te gebruiken voor niet-vreedzame doeleinden, hebben in 1994 de Verenigde Staten, Zuid-Korea, Japan en de EU beloofd om twee lichtwaterreactoren te leveren. Een project van 4,6 miljard dollar. Noord-Korea heeft zich in ruil ertoe verbonden af te zien van kernwapens en inspecteurs van het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie
(AIEA) op het grondgebied toe te laten. Acht jaar later zijn de AIEA-inspecteurs er nog altijd niet.
Toch zijn de AIEA-controles een verplichting onder het Nucleair Non-Proliferatieverdrag, dat Noord-Korea heeft ondertekend en bekrachtigd. In 1998 heeft Noord-Korea 300 miljoen dollar geëist voor de controle van één enkele nucleaire site.

Zoals gebleken is met de 'Sunshine policy" - de vredespolitiek van de Zuid-Koreaanse president Kim Dae Jung - poogt het Noord-Koreaanse regime zoveel mogelijk hulp te pakken te krijgen zonder zich daarna aan de afspraken te houden. Ondanks het ontvoeringsdrama eist Noord-Korea nu ook 10 miljard dollar van Japan als prijs om de bilaterale relaties te normalise ren.

De Noord-Koreaanse leider moet niet vrezen dat de schokkende ontvoeringsrevelaties slecht overkomen bij de eigen bevolking. De Noord-Koreanen weten van niets. De Noord-Koreaanse pers rept met geen woord over de ontvoeringskwestie. En vermits de doodstraf staat op het beluisteren van buitenlandse zenders en het lezen van de buitenlandse pers (zie de rapporten van Amnesty International), valt er van die kant ook niet veel te vrezen.


* Communistische dynastie

Het Noord-Koreaanse regime lijdt bovendien aan een ziekelijke personencultus die voor een deel de paranoïa van het regime helpt verklaren. Een mooi boek is de "Guidance for Journalists" dat Kim Jong il heeft bijeengeschreven. Pagina 116 bevat een interessant advies voor de pers: "It is advisable that the newspapers carry articles in which they unfailingly hold the president in high esteem, adore him and praise him as the great revolutionary leader". De nationale verheerlijking van de Leider is lachwekkend. Kim Jong il is volgens de legende geboren op de berg Paektu, de hoogste berg van Noord-Korea. Volgens het officiële verhaal verscheen tijdens de geboorte "een dubbele regenboog en een heldere ster aan de hemel". Het officiële relaas zegt ook dat de huidige leider zes opera's heeft geschreven in twee jaar tijd en dat elk van die opera's het beste overschrijdt wat ooit in de muziekgeschiedenis is verwezenlijkt.

Noord-Korea is ook de enige dynastie uit de communistische geschiedenis. De Dear Leader, Kim Jong il, zet het werk verder van de in 1994 overleden Great Leader, Kim il Sung. Zoon Kim bekleedt nu de hoogste post als "Eeuwige President". In de Engelse versie van 1970 van de Noord-Koreaanse "Dictionary of Political Terminologies" staat nochtans: "hereditary succession
is a reactionary custom practised in exploitative societies". Die editie staat blijkbaar niet meer in de bibliotheek van Dear Leader Kim.

* Vanwaar het verschil in aanpak van Iran en Noord-Korea ?

Men kan zich afvragen waarom de internationale gemeenschap steeds weer bereid is om afspraken te maken met Noord-Korea. Noord-Korea exporteert ballistische rakettentechnologie. Het land beschikt over massavernietigingswapens, heeft terroristische acties ondernomen tegen Zuid-Korea, onderneemt paranoïde spionageacties en heeft volgens mensenrechtenorganisa ties 200.000 politieke gevangenen opgesloten in goelags.

Als Irak de paria is van de internationale gemeenschap, waarom dan ook niet Noord-Korea? Als Bush ten strijde wil trekken tegen zijn 'axis of evil', waarom begint hij dan niet met Noord-Korea waar de bewijzen voor het rapen liggen? Natuurlijk, in Noord-Korea zijn er geen lucratieve olievelden. Bovendien dreigt een implosie van het Noord-Koreaanse regime de invloedzones van de machtsblokken in het Verre Oosten te verstoren. Hoe zou de massale Amerikaanse militaire aanwezigheid in Zuid-Korea en Japan aanvaardbaar blijven zonder boeman Noord-Korea?

De grote Amerikaanse 'vrijheidsidealen' gelden dus blijkbaar niet overal in gelijke mate. Saddam Hussein moet weg, Kim Jong Il mag blijven. Waarom anders kan Noord-Korea blijven rekenen op twee kerncentrales van 4,6 miljard dollar? Waarom krijgt Noord-Korea jaarlijks 500.000 ton olie voor zijn energievoorziening? Waarom was Colin Powell bereid gesprekken te voeren met de Noord-Koreaanse leider in juli? Waarom kreeg de Japanse Koizumi van President Bush groen licht om met Noord-Korea te onderhandelen? 


* Zonder de media als tegenmacht ...

Peilingen hebben uitgewezen dat de meerderheid van de Japanners dialoog verkiezen boven de oorlogsdreiging à la Bush. Oorlog is niet de beste methode om gevaarlijke regimes op betere gedachten te brengen. De onverwachte wending van Noord-Korea in de Japanse ontvoerings zaak wijst erop dat dialoog resultaten kan geven. De Japanse publieke opinie veroordeelt dus  de gesprekken tussen Koizumi en Kim Jong il zeker niet, maar is wel furieus dat de regering Koizumi de verbazingwekkende bekentenis van de Noord-Koreaanse leider niet aangreep om de belangen van de slachtoffers, de familieleden en de andere spoorloos verdwenen Japanners grondig te verdedigen. Goed nieuws is dat de Japanse media zich deze keer niet mak hebben
gedragen, maar resultaten blijven eisen van de Japanse regering. Door de druk van de media kon de regering de algemene consternatie van de Japanse bevolking niet naast zich neerleggen.

Het valt echter af te wachten of de noodzakelijke 'waakhondfunctie' en kritische rol die de media moeten spelen tegenover de politieke macht enkel zal beperkt blijven tot deze 'sensationele' ontvoeringszaak of verder zal uitdeinen naar de 'gewone' politiek. Japan heeft gedreven en kritische journalisten nodig die het volk en de politici wakker houden. Zonder de media als tegenmacht is de kans reëel dat 'business as usual' weer de bovenhand haalt en Japan weer wegzakt in politiek immobilisme.

Vincent Van den Storme, Yokohama (e-DIOGENE(S) nr 22)