Clusterbom van Neęrlands trots... Nederland vreest dat zogeheten 'clusterbommen' in Afghanistan onnodig veel slachtoffers maken onder de burgerbevolking. Maar dezelfde bommen heeft Nederland zelf nog tijdens de Kosovo-oorlog op grote schaal gebruikt. Door onze redacteur Steven Derix 

ROTTERDAM, 31 OKT [NRC}. Volgens de Koninklijke Luchtmacht was het een van de ,,markante momenten'' van de Nederlandse deelname aan de Kosovo-oorlog. Op 28 april 1999 wierpen twee Nederlandse F-16's clusterbommen af boven het vliegveld van Podgorica, Montenegro. De aanval was een succes, zo vermeldt de site van het ministerie van Defensie (www.mindef.nl): achttien Servische [juister: Joegoslavische; als deelrepubliek heeft Servië geen leger] helikopters en Galeb-jachtvliegtuigen werden door een regen van kleine bommetjes vernietigd. Hoeveel doden er aan Servische zijde vielen, vermeldt de site van het ministerie niet.
Ze zijn goedkoop en effectief. En dus maken clusterwapens deel uit van de arsenalen van alle krijgsmachten ter wereld, ook de Nederlandse. Het principe is simpel: een container die boven een doel wordt afgeworpen, valt uiteen in een serie kleinere bommen of explosieven, die verspreid worden over een gebied ter grootte van grofweg een voetbalveld. Vrijwel alle 'zachte' doelen die zich in het gebied bevinden – tanks, vliegtuigen, infanterie – wordt door de 'submunitie' vernietigd, of, zoals militairen liever zeggen, 'uitgeschakeld'. Tegen bunkers is het wapen niet effectief, tegen niet-versterkte infrastructuur, zoals bijvoorbeeld vliegvelden of trainingskampen voor terroristen, des te meer. Als de clusterbom behalve met explosieven ook nog eens gevuld is geweest met mijnen, zal de vijand zich wel twee keer bedenken voordat hij de aangerichte schade gaat herstellen.
Maar clusterwapens hebben ook nadelen. Omdat de submunitie over een groot oppervlak wordt verspreid, is de kans op onbedoelde slachtoffers en schade (collateral damage) groot. Tijdens een aanval op het vliegveld van Nis in Servië in mei 1999 kwam op een clusterbom terecht op een woonwijk en doodde 18 burgers, waarna de Amerikanen besloten voorlopig geen clusterwapens meer in te zetten. Vrijwel elke clusterbom bevat een aantal 'blindgangers', munitie die niet ontploft. Deze zogenaamde uxo's (van unexploded ordonance), leveren nog lang na het beëindigen van een conflict een gevaar op voor de burgerbevolking.
In 1997 ondertekenden 89 landen het verdrag van Ottawa, dat het gebruik van het soort mijnen verbiedt dat tegen mensen wordt ingezet. Het verdrag maakt ook verschillende typen clustermunitie illegaal – reden voor de VS om het verdrag niet te tekenen. De Nederlandse luchtmacht, maar ook de landmacht, beschikken over allerlei soorten clusterwapens die nog wel 'mogen'. De M109-houwitsers van de artillerie kunnen een granaat afvuren die uiteenvalt in 88 kleine granaatjes; de MLRS (Multi Launch Rocket System) schiet een raket af die is gevuld met maar liefst 644 stuks submunitie, die alles in een gebied van honderd bij honderd meter met de grond gelijk maken. De luchtmacht beschikt over verschillende clusterbommen, waarvan de CBU-87 (202 stuks submunitie) de meest gangbare is. Ongeveer 270 clusterbommen van het type CBU-89 'Gator', die 'anti-personeelsmijnen' bevatten, werden in 1997 op 'non-actief' gesteld. Plannen om deze mijnen te laten vervangen door anti-tankmijnen werden door minister De Grave in 1999 opgegeven.
Het Internationale Rode Kruis stelt in twee rapporten dat clusterwapens 'zodanig onmenselijk, buitenproportioneel en niet-onderscheidend' zijn dat het gebruik ervan – bijvoorbeeld in bewoonde gebieden – aan banden moet worden gelegd. In afwachting van een verdrag zou er een moratorium moeten komen op het gebruik van clusterwapens, zo vindt het Rode Kruis. Nederland steunt dit moratorium niet, maar is wel 'actief betrokken' bij internationaal overleg, zo meldden het ministerie van Buitenlandse Zaken en Defensie vorig jaar in een brief aan de Tweede Kamer.In Kosovo wierp de Koninklijke Luchtmacht in totaal 165 clusterbommen van het type CBU-87 af, zo meldt de Kamerbrief. Doelen waren vliegvelden, brandstofopslagplaatsen, maar ook 'verzamelgebieden van militair materieel en miltaire eenheden'. Als de wapens daadwerkelijk op grote schaal zijn ingezet tegen concentraties Servische militairen op de grond, dan kan het haast niet anders of de Nederlandse F-16's hebben veel slachtoffers gemaakt.