1. De hervormingen, politieke reacties & de pers

* De sleutelaspecten van de hervormingen

De veranderde kieswetgeving houdt o.a. het volgende in:

- De kieskringen vallen voortaan samen met de provincies. Zo sneuvelt de apparente ring (waarbij na de zetelverdeling per kiesarrondissement tussen de partijen, de 'stemoverschotten' provinciaal onder de partijen verdeeld werden). Uitzondering is de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde: die wordt niet gesplitst.

- Er komt een provinciale kiesdrempel van vijf procent.

- De Senaat verdwijnt als reflexie-orgaan en wordt een overlegorgaan tussen de twee gemeenschappen. De Senaat zal paritair samengesteld worden (35 Nederlandstaligen en 35 Franstaligen). In 2003 verkiezen we de senatoren nog één keer rechtstreeks.

- Ook de Kamer wordt hervormd, o.a. via een uitbreiding tot 200 leden. De hervorming van Senaat én Kamer moet door de volgende regering via een grondswetherziening gerealiseerd worden.

Naast dit alles besloot de Vlaamse Gemeenschap dat de Vlaamse kiezers vanaf 2006 de burgemeesters rechtstreeks zullen verkiezen (in twee stemrondes). In Wallonië en Brussel wordt daar nog over gediscussieerd.


* De politieke reacties

Bij de politieke partijen lopen de reacties op deze hervormingen uiteen van enthousias me langs gelatenheid tot afwijzen.

Enthousiast zijn de liberalen en met name Verhofstadt voor wie deze hervorming de kroon op een werk van lange adem is om 'de instellingen dichter bij de burger te brengen'. "Marathonakkoord is persoonlijke overwinning voor Guy Verhofstadt - Eerste minister al tien jaar bezig met politieke vernieuwing", titelde De Standaard. 

Bij de sociaal-democraten en 'groenen' blijkt enige gelatenheid. Ze waren schijnbaar geen vragende partij voor deze hervormingen alhoewel het weekblad Knack schreef dat vice-minister "Vande Lanotte (SPA) de motor is achter de provinciale kieskringen". Dat kan kloppen met wat een niet met naam vermelde groene politicus in Knack (17/4) stelde: dat de hervorming "de zaak is van een aantal boegbeelden die hun populariteit willen verzilveren". 

Knack zelf wees op de weinig democratische besluitvorming: "Duidelijk was in ieder geval dat het een zaak was voor de grote jongens, vice-premiers, partijleiders, en dat bij het sluiten van de afspraken geen pottenkijkers geduld werden."

Aan Franstalige kant prees PS-boss Elio Di Rupo zich na afloop van de onderhandeling en gelukkig omdat het akkoord "verhindert dat België uiteenspat" (Le Soir, 27/4). Bij Ecolo heet het dat de hervorming een belangrijke etappe is naar "un fédéralisme mieux abouti" (Le Soir, 27/4). MR-voorzitter Ducarme stelde dat "Brussel nu een volwaardig derde gewest kan worden."

Vierkant tegen zijn de christen-democraten en de Vlaams-nationalisten. Bij beiden werd de 'kaakslag'-retoriek opgediept. Het niet-splitsen van Brussel-Halle-Vilvoorde, de paritaire samenstelling van de Senaat en nog enkele moeilijker te omschrijven aspecten: Vlaams-nationalisten zien het als capitulaties voor de PS van Di Rupo. Bij de Franstalige christen-democraten redeneert men dan weer dat "Brussel nog meer opgesloten wordt in een Vlaams carcan". Wat de christen-democraten er soms niet bij vertellen is dat de provinciale kieskringen hun macht kunnen breken: zij zijn immers vooral op het lokale vlak goed ingeplant. Vandaar dat Geert Bourgois (voorzitter NV-A) in een opiniestuk in de FET (30/4) kon stellen: "De VLD wil de grootste partij van Vlaanderen worden door via de provinciale kiesomschrijvingen de lokale sterkte van de CD&V te breken."


* Het ene medium vertelt en verheldert minder dan het andere

Omroepen, kranten (waarvan we De Morgen, De Standaard, FET, Le Soir en La Libre Belgique doornamen), weekbladen (Knack, Tertio, Solidair ...) en websites (o.a. Indymedia): allen lieten hun licht schijnen op de hervorming van de kieswetgeving.

Een eerste vaststelling is dat de gedrukte media beter dan de omroepen informatie en duiding kunnen geven bij zulk een ingewikkelde materie. Wie zich alleen door de omroepen (televisie, radio) liet informeren, snapte er wellicht niets van. Temeer omdat de omroepen de methode hanteren van eerst het regeringsstandpunt te geven waarna de oppositie - en af en toe een deskundige, een politicoloog - het project mag bekritiseren. 

Kranten zoals 'De Standaard' en 'Le Soir' brachten minidossiers met kaarten en al van de hervormingen en wat ze voor ons politiek systeem betekenen. Vraag is wel hoeveel lezers al die informatie aandachtig gelezen hebben. "De materie is zo ingewikkeld dat de gewone burger er nauwelijks wat van begrijpt" opperde een lezer in De Standaard. 


* Vlaams enthousiasme én afwijzen versus francophone vragen

De Standaard bracht op 26 april een heldere kolom waarin 'voor' en 'tegen' van de hervormingen overzichtelijk gepresenteerd werd. Hieruit bleek alvast dat de hervorming en niet alleen maar voordelen hebben. 

Toch besloot DS-journalist Bart Brinckman in zijn 'commentaar' op 27/4 dat dit "een verdienstelijk akkoord is". Hij was in zijn nopjes met de hervorming omdat ze "de betrokkenheid van de burger voor de politiek vergroot".

Nog enthousiaster was Yves Desmet. Op de eerste binnenpagina in De Morgen van 27/4 (temidden van sexy titels over 'loverboys', 'echange' en 'zogende moeders die kinderloze vrouwen heet maken') titelde Desmet: "Een beter systeem". De kiesdrempel noemt hij een "eerbaar compromis tussen een strijd tegen versplintering en de kans geven aan nieuwe stromingen". De vrees dat provinciale kieskringen populaire 'mediapolitici' bevoordelen, vindt hij 'overdreven'. "Enkel onbekwame en onpopulaire politici, die alleen verkozen werden bij gebrek aan concurrentie in hun eigen arrondisse ment, moeten angst hebben voor dit nieuwe systeem".

Zelfde enthousiasme in De Morgens zusterkrant: het donkerblauwe 'Laatste Nieuws'. Door de jammerklachten van de Franstalige oppositie te vermelden, wou de krant de Vlaams-nationalistische tegenstemmers de mond snoeren.

In andere kranten haalde het communautaire de bovenhand. Gazet Van Antwerpen en de Financieel-Economische Tijd tilden zwaar aan het niet splitsen van 'Brussel-Halle- Vilvoorde' en de pariteit van de Senaat.

Bij de vernieuwde Senaat stelt 'La Libre Belgique' dan weer de vraag of het een middelpuntzoekende dan wel een middelpuntvliedende vergadering wordt. 

Voor 'Le Soir' is het duidelijk dat deze regering met deze hervorming vooral aan de macht wil blijven. Maar misschien verkoopt Verhofstadt het vel van de beer voor het geschoten is. Want de hervorming van de Senaat kan hij niet meer tijdens deze legislatuur afwerken. 


2. Naar een fundamentele kritiek

* Commercialisering van de politiek ?

Het succes van Fortuyn in Nederland en Le Pen in Frankrijk wakkerde in België de discussie over het nut van de kieshervormingen aan. In opinie-artikels en lezersbrieven kwamen vooral de rechtstreekse burgemeestersverkiezingen én de kiesdrempel onder vuur te liggen. 

Eén van de scherpste kritieken in de pers vonden we onderaan een binnenpagina van De Morgen: "ACW vreest voor commercialisering van de politiek". "Elk aspect van deze hervorming komt neer op het stimuleren van de evolutie naar een electoraal verkoop baar product" vreest ACW-topman Theo Rombouts. 

De ACW-kritiek is natuurlijk deels ook een politieke kritiek, vermits het ACW - spijts de toenadering tot Agalev bv. - nog grotendeels bij CD&V aansluit. Maar de kritiek van de ACW-topman overstijgt toch het niveau van door eigenbelang ingegeven partijkritiek.

We nemen Rombouts stellingen alsook kritieken die we links en rechts in de pers vonden plus op de website van Indymedia, als uitgangspunt voor een aanzet tot fundamentele kritiek op drie cruciale aspecten van de kieshervormingen.

Uiteraard kan deze kritiek niet allesomvattend zijn: daarvoor zou een boek nodig zijn. We geven evenmin alternatieven. Doel is: tonen dat de huidige hervormingen risico's inhouden, waarbij één van die risico's in de pers bijna stelselmatig verzwegen werd.


1) "Vijf grote kieskringen, vijf titanengevechten" 

In de invoering van grote, provinciale kieskringen ziet Theo Rombouts een bewijs van de "vermarkting van de politiek". "Het programma wordt ondergeschikt gemaakt aan de electorale winstgevendheid. Grote kieskringen met minder kandidaten maken het gemakkelijker om politiek te 'marketen' vanuit de partijhoofdkwartieren."

Bart Eeckhout viel Rombouts min of meer bij in zijn artikel in De Morgen van 27/4 getiteld "Vijf grote kieskringen, vijf titanengevechten / Grotere kieskringen leveren interessante duels tussen en binnen partijen op". Verder schreef hij: "Vooral zorgen de grote kieskringen voor een ingrijpende wijzing in de electorale strategie. De greep van de centrale partijtop op de lijstsamenstelling zal toenemen en partijen zullen hun boodschap (nog) meer moeten ophangen aan boegbeelden. Behalve tussen de partijen kunnen zich in de partijen interessante gevechten afspelen voor de beste plekjes". Wat een taaltje ...

In Tertio (17/4), het christelijk opinieweekblad, wees Wouter Beke, voorzitter van de opvolgingscommissie van het CD&V-congres, er op dat het werken met boegbeelden, de kloof tussen politiek en burger vergroot. Het direct contact tussen beiden wordt vervangen door een onrechtstreeks, via de media. Wat dan telt, is niet wat men doet, maar hoe men overkomt. Kijk naar wat Wim overkwam met Pim. Beke ziet ons dezelfde toestanden krijgen. "Wanneer een populist handig de media weet te bespelen, is zijn politiek broodje gebakken. Lokaal, arrondissementeel en provinciaal ingebed zijn en beschikken over structuren wordt bijna volledig overbodig."

Binnen de partijen ziet Beke het politieke discours verengd worden tot de manier waarop de boegbeelden hun imago hoog houden. "De stijl dreigt belangrijker te worden dan de inhoud."

Beke ziet ook de lokale netwerken bedreigd worden waarin politici én gewone burgers actief zijn. Waar die netwerken doodbloeden groeit apathie en vallen nog meer mensen uit de boot. Anders gezegd: er is een 'middenveld' nodig tussen burger en politiek. 

Tegen de individualisering van de politiek in, bepleit Beke het nut van partijen. "Als 'ego- cratie' de plaats inneemt van parti-cratie, betekent dat een verandering maar geen vooruitgang. Partijen zijn essentieel in een democratisch en parlementair bestel. Politiek is immers strijd, maar laat het een strijd om ideeën zijn en geen strijd om personen."


2) "Hét duo-ticket: Filip en Anke: Magnifiek" / De rechtstreekse burgemeerstersverkiezingen

Filip De Winter (Vlaams Blok) vindt "rechtstreekse verkiezingen van de burgemeester een goede zaak voor de democratie" (De Standaard 16/04), wellicht omdat hij hoopt straks zelf de burgemeesterssherp in Antwerpen te veroveren.

ACW-topman Rombouts daarentegen vreest dat de personencultus zal voorgaan op de inhoud. Nog erger vindt hij dat een rechtstreeks verkozen burgemeester in sommige gemeenten zal moeten 'regeren' met meerderheden van een andere kleur ('cohabitation' op zijn Frans). Zo stimuleert men niet de efficiëntie van bestuur maar de onbestuurbaar heid. Als dat dan nog gepaard gaat met het noodgedwongen doorbreken van het 'cordon sanitaire' ...

Rombouts staat met zijn kritiek niet alleen. Politicoloog Marc Swyngedouw stelde in De Morgen van 17 april dat de "rechtstreekse burgemeestersverkiezing de politiek niet dichter bij de burger zal brengen. Als er veel cohabitaties komen, zal het vertrouwen er zelfs op achteruitgaan." Collega-politicoloog Kris De Schouwer liet zich in Le Soir (17/4) in dezelfde richting uit.

In De Standaard van 29/4 stelden vijf Vlaamse politieke wetenschappers dat "het boerenbedrog is, te beweren dat de participatie van de burger verhoogt door de burgemeester rechtstreeks te verkiezen". "De burgemeester heeft nu al te veel macht." Waarom blijft men dan toch werken aan deze 'non-issue' vroegen ze zich af.

Een deel van het antwoord komt van Theo Rombouts. "De onderstroom van de hervorming is een poging om het middenveld te weren uit het beleid en de burger als individu aan te spreken." Daarmee komt Rombouts wel op voor zijn eigen organisatie, maar daar is niets mis mee. Studies hebben het enorme democratische belang van het 'middenveld' al genoeg bewezen.

Nog een argument tegen de rechtstreekse b-verkiezingen: te vrezen valt dat vrouwen nog moeilijker burgemeester zullen worden. Francy Van der Wildt (SPA en voorzitster Vrouwenraad) schreef in De Standaard (19/4): "De hardwerkende politica krijgt het nog moeilijker tegenover de populaire electorale 'superman'."

Reclamemaker Wim Schamp stelde in De Standaard (20/4): "Deze hervorming is een nachtmerrie voor de democratie, maar een droom voor de reclamemaker. De strijd om populariteit zal enorm zijn. We krijgen verkiezingscampagnes op zijn Amerikaans en Frans: hard tegen hard. Het systeem van de running-mate zal voor sensationele duo- tickets zorgen. Hét duo-ticket in Antwerpen moet Filip Dewinter en Anke Vandermeersch worden. Dewinter, het kiezerskanon, samen met Vandermeersch, die zorgt voor de vrouwelijke en wat linksere uitstraling van het Blok. Magnifiek. Maar als burger kan ik de wet alleen maar wanstaltig noemen. Ze werd in allerijl en op maat van de makers ontworpen."


3) Dat Agalev dit nog mag 'meemaken' / De kiesdrempel van 5 %

Volgens Knack wou SPA aan de grotere kieskringen, die soms kleine partijen bevoordelen, absoluut een kiesdrempel koppelen. "'Als in Antwerpen de kiesomschrij ving wordt vergroot zonder kiesdrempel, kan elke imbeciel met politieke ambities verkozen raken', zegt een SPA-minister". Aldus Knack (17/4) dat stelde dat de liberalen een kiesdrempel meer genegen werden sinds het optreden van Zwart Wardje (Beysen).


a) Een zegen voor het Blok

Twee Vlaams-nationale partijtjes - Spirit en NV-A - lieten zich het scherpst uit over de kiesdrempel. Beiden zouden daar wel eens onder kunnen sneuvelen.

Filip De Man van het Blok denkt dat NV-A-kiezers eieren voor hun geld zullen kiezen en voor het Blok stemmen. Een redenering die ULB-professor Marc Uyttendaele volgde in 'Le Soir' (27/4): "On va, certes, protéger la francophonie de toute poussée d'extrème- droite. Mais, en Flandre, pour éradiquer les petits partis, on prend le risque d'avoir un effet stimulant sur le Vlaams Blok. Voter 'utile' sera peut-être voter pour le Vlaams Blok."

Veel weerklank kreeg deze denkpiste niet bij de Vlaamse perscommentatoren. In het edito 'Kiesdrempel' van 17 april nam Yves Desmet de verdediging van zo'n drempel op zich. Tuurlijk stelde hij zich vragen maar vooral bij de 'dubbele drempel' waar men toen nog aan dacht: één op Vlaams en één op provinciaal vlak. Desmet pleitte voor één Vlaamse drempel zonder een provinciale. "Zo weert men de eendagsvliegen uit het parlement, maar geeft men toch een kans aan nieuwe politieke formaties."

Eerder had Desmet nochtans geschreven dat "politocologisch onderzoek uitweees dat een dergelijke kiesdrempel" (: de dubbele) "de intrede van Volksunie, Agalev of Blok in het parlement met 2 tot 3 verkiezingen zou hebben uitgesteld, maar nooit tegenge houden. Dat is maar de vraag. Veel van de werfkracht van die partijen (...) kwam maar op gang toen ze enkele parlementsleden hadden die erin slaagden de naambekendheid van hun partij te vergroten. Zonder dat politiek personeel had het waarschijnlijk langer dan 2 of 3 verkiezingen geduurd voor ze waren doorgebroken. Dan zitten we snel aan een periode van 10 à 15 jaar. De vraag is of Vlaanderen beter af zou zijn geweest indien de maatschappelijke thema's die deze partijen aanbrachten 15 jaar lang niet op de politieke agenda gezet waren. Die vraag is belangrijker dan het onmiddellijke politieke nut dat sommige grotere partijen nu denken te halen."

Inderdaad. Daarom is een kiesdrempel een ondemocratische truuk. "Het democratisch gehalte van een parlement kan men afmeten aan de mate waarin nieuwe politieke ideeën tot uiting gebracht worden" stelde briefschrijver Walter Deconinck in De Standaard (29/4). Hij vond het "weerzinwekkend dat Agalev de kiesdrempels steunt die destijds zijn groei belemmerd zouden hebben." Hij vermeldde ook hoe de liberalen in de jaren zestig verhinderden dat er toen al een kiesdrempel kwam. 

Een tweede briefschrijver, Jan Heyvaert viel hem bij: "Een kiesdrempel kan nooit democratisch zijn. Alle burgers die stemmen voor een partij die de drempel niet haalt, blijven immers onvertegenwoordigd. Hun stem is dan hetzelfde als een blanco of ongeldige stem". 

Jan Claus, ook in De Standaard (19/4): "In Duitsland werkt de 5 % Klausel zeer verstarrend op de democratie. Het systeem discrimineert kiezers van kleine partijen (en dus ook minderheden) (...) Het beloont opportunisme en straft idealisme af. Het leidt tot een kleurloos tweepartijenstelsel waarbij programma's sterk op elkaar lijken, er geen plaats meer is voor ideeën die afwijken van de politieke 'mainstream' en de stem van een groot deel van de kiezers gewoon niet meetelt." 


b)Strop voor antiglobalistische partijvorming

Ik heb de voorbije weken natuurlijk niet heel de Belgische pers kunnen volgen, maar in alle publicaties die ik wel doornam en de uitzendingen die ik wel zag, werd NERGENS vermeld dat de kiesdrempel ook gericht kan zijn tegen radikaal linkse partijen (met name de PVDA die met iemand zoals Kris Merckx wel een parlementair zitje had kunnen veroveren) en/of tegen een politiek initiatief vanuit de antiglobalistische beweging. 

Noël Slangen schreef eind 2001 in De Standaard en midden april in zijn boek 'Het gevecht om de taart' dat er een linkse anti-establishment-partij moet komen die een deel van de Blokstemmen voor links kan terugwinnen. In Franstalig België neemt Ecolo (dat zich veel kritischer tegenover de regeringsdeelname opstelt dan Agalev) die rol al op zich, stelt Slangen. In Vlaanderen moet zo'n partij ontstaan uit de antiglobalisten. De oprichting ervan zou volgens Slangen SPA en Agalev doen samenwerken, aangevuld met een deel van het ACW. Nog meer verschuivingen zouden leiden tot een nieuwe centrumpartij (met CD&V- en VLD-delen) én een nieuwe rechtse partij (andere CD&V'ers en VLD'ers + NV-A).

Op al die verschuivingen is het mooi speculeren. Dat er een linkse anti-establishment- partij nodig is, heb ik midden maart in een in De Standaard gepubliceerd opiniestuk 'Het gat links van het centrum' ook beargumenteerd. Eerder hadden we er over gedebatteerd op Indymedia. Links en rechts doken nog stemmen in die richting op (o.a. van schrijver Geert Van Istendael en reclameman Wim Schamp). In Nederland bestaat overigens al zo'n partij: de uit een maoïstische beweging tot een open linkse partij gegroeide SP. Utopisch is een democratische, radikaal linkse partij dus niet.

In eigen land steunt echter geen enkel medium de idee, erger men verzwijgt het of boort het de grond in. Neem nu Yves Desmet. Eind januari 2000 beloofde de brave man tijdens een speech in Tongeren nog dat "De Morgen de volgende jaren zal proberen spreekbuis en wegbereider te zijn van deze maatschappelijke evolutie" (die van "de tegenbeweging tegen de marktsamenleving"). Wat doet Desmet nu ? Waar hij kan veegt hij de 'mottebollen marxisten' die hij overal pleegt te zien, de mantel uit. 

In De Standaard nam Patrick Stouthuysen ('verbonden aan de VUB-vakgroep politieke wetenschappen') de 'honneurs' waar. In 'Leren uit Frankrijk' (26/04) stelde hij dat "een links-populistische partij vooral stemmen weghaalt ter linkerzijde". 'Weg-haalt' ... "Dat zie je ook in Nederland, waar de SP van Jan Marijnissen vooral ontevreden linksestem mers opvangt, zonder dat de partij een dam kan opwerpen tegen de electorale spring vloed van Pim Fortuyn." Inderdaad: de SP kon geen dam opwerpen. Maar ze ging er bij de jongste verkiezingen niet op achteruit. En op wie hadden SP-stemmers zonder SP gestemd ? De verdere redenering van Stouthuysen dat er geen 'unserved audience' is dat nu extreem-rechts stemt bij gebrek aan een radikaal-links alternatief, is slechts een redenering. Hij beweert dat de voorstanders van een links-populistische partij zich op 'natte-vingersociologie' baseren, maar waar haalt de man zelf zijn wijsheid ? Is niet elke poging om een authentiek socialistisch gedachtengoed te ontwikkelen, een waardevolle bijdrage aan een echte democratie ? 

Vooral als je ziet tot welk niveau de Vlaamse sociaal-populisten (SPA) afgedaald zijn. 'Knack' coverde op 30/4: 'Zeg maar Steve, het socialisme volgens Stevaert.' In het artikel werd nergens omschreven wat 'socialisme' nog kan inhouden. Wel kregen we een leuke psycho-analyse van het 'buikgevoel' van de 'aimabele' Steve Stunt Stevaert. 

Leuke lectuur: dat is wat de commerciële pers, Knack inbegrepen, brengen wil. Dat merk je pas goed als je er weekbladen zoals Tertio en Solidair mee vergelijkt. Knack leest van die drie veruit het vlotst. Hoe zou dat komen ? Onder andere omdat men zo sterk focust op 'boegbeelden'. Daarvoor laat men de politieke ideeënstrijd links liggen, net als de echt linksen.

Op 30/4 bracht Knack hier nog een voorbeeld van. Rik Van Cauwelaert had de week tevoren (24/4) ook het 'essay' gelezen van Yves Desmet over 'kutMarokkaantjes'. Denkt u dat de als hoofdredacteur goed betaalde en overigens vaak pittig uit de hoek komende Van Cauwelaert, een doorwrocht antwoord schreef zoals ik vorige week in deze nieuwsbrief deed ? Integendeel: hij vroeg zich af of Yves De Smet "een spurtje trok om het oude vrouwtje ter hulp te schieten". Terechte vraag, daar niet van. Maar aan het ideologisch gewauwel, sexisme en racisme van Desmet ging Van Cau wel voorbij.


** Slotconclusies

Met de grotere kieskringen en de burgemeestersverkiezingen worden campagnes op zijn Amerikaans mogelijk: met veel show en persoonlijk charisma. Inhoudelijke discussies verworden tot randgebeuren.

De kiesdrempel remt de politieke vernieuwing én de opkomst van een links alternatief af, maar dreigt anderzijds extreem-rechts in de kaart te spelen. Het Blok zal ook profiteren van de frustraties die door het nieuwe systeem zullen versterkt worden.

Zou Verhofstadt deze gevaren niet doorzien ? Zo dom kan hij niet zijn. Maar de dreiging van een lastige klant ter rechterzijde vindt hij als neoliberaal natuurlijk minder erg dan het vooruitzicht van ter linkerzijde uitgedaagd te worden door een antiglobalistische partij. De antiglobalisten, herinner u, die eind 2001 nog door Yves Desmet als dé enige echte oppositie voor Verhofstadt voorgesteld werden. De antiglobalisten waarvan Verhofstadts medewerker Noël Slangen, schreef dat ze politiek actief moeten worden in een nieuwe linkse anti-establishment-partij. Slangen kan daar sympathie voor hebben. De premier niet.

Hetzelfde geldt deels voor het tot veel neoliberale compromissen bereid gebleken Agalev en de tot SPA verwaterde 'sociaal-populisten'. De vage dreiging dat zij stemmen zouden kunnen verliezen aan een antiglobalistisch alternatief, waardoor 'paarsgroene' combinaties onmogelijk zouden worden, het heeft hen zeker geholpen de ondemocrati sche kiesdrempel te slikken. Om van de voordelen van de kieshervormingen voor hun boegbeelden én het verminderen van lastige inhoudelijke discussies over hun in wezen neoliberaal beleid nog maar te zwijgen. 

J.P. Everaerts

Deze analyse is het hoofdartikel van e-DIOGENE(S) nr 2. E-DIOGENE(S)is de wekelijkse mediawatch-nieuwsbrief van vzw Mediadoc. U kunt de nieuwsbrief gratis aanvragen op mediadoc.diva@skynet.be