Tegenwoordig lijken gevangenissen een hele gewone zaak. Dit is echter niet altijd zo geweest. Gevangenissen zoals we ze vandaag kennen zijn een relatief recent verschijnsel. Tot laat in de 19de eeuw gebruikte men als straf vaak gewoon boetes of lijfstraffen. De weinige gevangenissen die er waren, waren er voor mensen die hun schulden niet konden betalen of die wachtten op een rechtszaak of straf. Er werden ook criminelen weggevoerd naar kolonies, maar dit terzijde.
In Europa kwamen instituties om armen, en vooral opstandige armen, in te laten werken. Dit gebeurde vooral in Nederland en Duitsland, vanaf 1560. De eerste noord-Europese instelling die de karakteristieken van een moderne gevangenis aannam (cellen en harde arbeid) werd zelfs opgericht in Gent in 1773!
De roep om gevangenissen als strafmaatregel te gebruiken kwam, verrassend genoeg voor ons vandaag, als een roep voor meer humane straffen. Begrijpelijk in het licht van de lijfstraffen van toen. Vooral de Quakers in Amerika waren daarin belangrijk. Ze weigerden de straffen van Engeland over te nemen. Engeland probeerde die nog door te drukken, maar met de onafhankelijkheid van de V.S.A. werden gevangenissen de belangrijkste strafmaatregel in Amerika, alsook in Europa, en eigenlijk de hele wereld.
Het nut en doel van moderne gevangenissen
Het doel van het moderne gevangenis-systeem is straffen en afschrikken (we houden even geen rekening met de uitbuiting in de zin van onbetaald werk, dat in vele landen gebeurt). Mensen die een wet overtreden worden kunnen een straf krijgen door in de gevangenis te vliegen (dit is niet de enige vorm van straffen in onze maatschappij!). Ook moet het mensen afschrikken om de wet te overtreden.
Het nut is dat het wel z'n doel bereikt. Op het eerste gezicht althans, en dan nog maar deels. De vraag is of mensen echt de wet niet overtreden omdat ze aan de straf denken, of eerder omdat die bepaalde daad ook niet ingaat tegen hun eigen waarden en normen.
Iemand zal bijvoorbeeld geen oudje beroven van haar handtas omdat hij/zij dat echt verkeerd vindt. Maar diezelfde persoon zal dan misschien wel een jointje roken, en zich weinig aantrekken van het feit of dat nu wettelijk mag of niet. Dit omdat de persoon in kwestie niet vindt dat het roken van een jointje verkeerd is.
Het probleem met gevangenissen vandaag
Gisteren was er een reportage op BBC over gevangenissen. Ik heb het maar half gezien, dus veel kan ik er niet over vertellen. Maar net als hier in België zitten er te veel mensen in de gevangenis. Ook in Engeland zitten er vooral veel te veel mensen in voorhechtenis.
Een eerste probleem hiermee is dat er veel te veel tijd en aandacht moet gaan naar deze mensen, waardoor er niet genoeg tijd en aandacht kan gaan naar personen die langer in de gevangenis zitten. Dit kan, samen met de overbevolking, zowel binnen als buiten (na vrijlating) de gevangenis explosieve situaties creëeren.
Vooral de 'kleine' gevangenen komen gevaarlijker uit de gevangenis dan dat ze erin gingen. Ze kunnen kleine foutjes hebben gemaakt (die veelal een gevolg zijn van hun sociale situatie en omgeving), maar na een gevangenisstraf zijn ze in contact gekomen met zwaardere criminaliteit, repressie (niet direct de ideale leermeester voor respect voor de wet), en bovendien kunnen ze voeling met de wereld verloren hebben, wat ze in de marginaliteit duwt. Van dat laatste hebben degenen die lang in de gevangenis zaten dan weer meer last.
Anarchisten zijn al altijd tegen gevangenissen geweest. De gevangenis zien wij als symbool van de repressieve functie van de staat. Resulteert een libertaire maatschappij dan in chaos? Vallen dan alle manieren om te straffen weg? Neen.
Oplossingen
In een libertaire maatschappij zou de staat niet zomaar verdwenen zijn. Er moeten nieuwe sociale relatiepatronen opgebouwd worden (geen hiërarchische relatiepatronen bv.). Daardoor zou criminaliteit al ferm verminderen. Ter illustratie: gedurende de twee jaar collectivisatie in de Spaanse Burgeroorlog waren er slechts zes gevallen van diefstal uit de werkplaats door arbeiders.
Criminaliteit moet vooreerst bestreden worden door de sociale situatie (en zo ook hun omgeving, zowel buurt als medemensen) van mensen te verbeteren. Ook moet er werk worden gemaakt van buurtwerking (vooral dan m.b.t. de jeugd om ze uit de kleine criminaliteit en krapuliteit te houden). Zo voelen mensen zich beter in hun vel, gaan ze minder de nieging hebben om naar de misdaad te grijpen, en doen we ook iets aan het onveiligheidsgevoel.
Als er dan gestraft moet worden, moet er meer nadruk komen op alternatieve straffen. Vooral de gemeenschapsdienst zal volgens mij beter werken dan gevangenisstraffen. Die waren, zoals gezegd, vroeger bedoeld als ter afwachten van een straf. Vooral de kleine criminaliteit kan hierdoor op een meer positieve manier opgelost worden. Wie iets vernielt, moet gaan praten met de eigenaar (die liefst geen houding van wraak moet hebben, vandaar de noodzaak aan nieuwe relatiepatronen), en het dan herstellen.
Vraag is dan wat we met zware criminelen doen. Misschien moeten we die toch opsluiten? Of een zware financiele straf geven? Daar heb ik geen kant en klaar antwoord op. Dat hoeft ook niet. Een alternatieve maatschappij kan je niet op voorhand vastleggen. Zeker een (basis)democratische, waar het niet aan ons is om te beslissen hoe de problemen van de mensen moeten worden opgelost.