"Je moet al een blinde zijn om niets gewaar te worden van de ingrijpende veranderingen die de Vlaamse media vandaag ondergaan" opent Walter Pauli zijn stuk in de 'Zeno'-bijlage bij De Morgen. 

"Het gaat ditmaal niet om 'machtsconcentraties'" (oh neen ?) "maar om een puur inhoudelijke evolutie. Het VRT-journaal zoomt in op Wendy van Wanten. De Morgen meldt op de voorpagina dat jobverlies voortaan een geldige reden is om je vliegreis te annuleren. Uitgerekend die media die een goed decennium terug zichzelf bedachten met het label 'kwaliteit', werken vandaag volop aan de toegankelijkheid van hun product." "Het is een moeilijk proces" stelt Pauli, "het balanceren op de grens tussen verlaging en verbreding."

Pauli verhaalt vervolgens over een uitzending van 'Trommels en Trompetten'. Dat nieuwe Canvas-cultuurprogramma wordt gepresen teerd door Marc Reynebeau, die volgens Pauli in zijn functie als Knack-medewerker de vertegenwoordiger bij uitstek is van de 'hoge cultuur'. Reynebeau nu ging op Canvas de discussie aan met VRT- anker Stef Wauters die de 'verbreding' van het VRT-journaal verdedigde. Wauters wordt door Pauli omschreven als een 'fan' van Bourdieu. De zopas overleden Franse socioloog toonde in tal van studies aan hoe het onderwijs de overheersing door de maatschap pelijk 'hoog' gesitueerde cultuur van de lagere cultuur beves tigt. 

In andere artikels in De Morgen werd Bourdieu op dat punt bekritiseerd want in het zog van de 'derde weg' wil men bij De Morgen niet toegeven dat iemands afkomst nog steeds grotendeels zijn leven bepaalt. Volgens de derdewegdenkers van De Morgen (zie ook het pleidooi in de krant op 26/01 van Patrick Janssens) moet het onderwijs de ongelijkheid in de samenleving wegwerken. Dat ontslaat hen meteen van de taak om heel de samenleving te verbeteren, om het neoliberalisme aan te pakken. 

Zoals het onderwijs iedereen gelijke kansen moet geven, zo moeten ook de media bijdragen tot meer gelijkheid. Dus fini met de 'hoge cultuur' op te hemelen. De 'lage cultuur' moet ook aan haar trekken komen. Dan wordt Bourdieu er weer bij gesleurd om te motiveren dat het journaal 'verbreed' moet worden; dat is pas democratisch. En van de Rudy Collier, hoofdredacteur van De Morgen, schrijft Pauli dat hij vermoedelijk zonder veel van Bourdieu gelezen te hebben, "nu al anderhalf jaar lang probeert Bourdieus inzichten over te brengen op de krant." Zodoende brengt de krant nu wel moordzaken, trivialiteiten, sport ... Maar - stelt Pauli - de journalisten staan nu wel voor een probleem, "waar Bourdieu zich niet moest mee bezighouden", "hoe die nieuwe thema's aan te pakken en kwalitatief ?"

Pauli, ga naar huis man. Nog nooit gehoord van al de kritiek die Bourdieu de jongste jaren op de massamedia maakte ? Noem jij jezelf journalist of voddenideëenraper ? Van selectief misbruik van een auteur gesproken. Je gaat het nog ver schoppen Pauli. Mannen zoals jou worden door het establishment gewaardeerd. 


* Relatief is relatief

Het moet maar eens gesteld worden: het onderscheid tussen hoge en lage cultuur is vaak vals, 'fake'. Wat is er nu zo superieur aan oudbollige opera en wat is er zo minderwaardig aan knap gemaakte documentaires dat het 'hoogculturele' Knack voor opera wel alle ruimte inruimt maar nooit ofte nimmer (op een uitzonde ring na om de zoveel jaren) aandacht besteedt aan documentaires ? 

Maar anders dan Pauli in De Morgen voorstelt, is niet alles relatief. Je moet al een blinde zijn om niet het onderscheid in kwaliteit te merken tussen een zoveelste Dutroux-uitmelk-afleve ring van Telefacts en een toegankelijk én hoogstaand (de twee kunnen samengaan) meesterwerk van Charlie Chaplin zoals 'Modern Times'. Je moet doof zijn om niet het onderscheid te kunnen maken tussen (om het in de toegankelijke popcultuur te zoeken) niet het onderscheid te kunnen maken tussen bv. het muzikaal talent van 'Lemmy' van 'Motorhead' en dat van Robert Plant.


* Rijk is niet synoniem voor cultureel

Het onderscheid tussen hoge en lage cultuur loopt niet altijd gelijk met dat tussen hoge en lage standen, tussen rijk en arm. 

In De Morgen van 2 januari 2002 verscheen een artikel getiteld: 'Onslow en de vrienden van Hyacinth Bouquet: één front'. Karl van den Broeck stelde daarin dat uit cultuurstudies blijkt dat het cultuurgedrag (theaterbezoek bv.) en het televisiekijkgedrag van de economische elite en dat van de laaggeschoolden parallel loopt. Tot de economische 'elite' behoren betekent nog niet dat men 'betere' programma's bekijkt. 

"Een gebrekkige participatie in 'hoge' cultuur heeft weinig te maken met lage of hoge scholingsgraad maar alles met de aard van de scholing. (...) Ook het kijkgedrag wordt bepaald door de aard van de opleiding. Hooggeschoolden met een opleiding in de humane wetenschappen kijken vooral naar ernstige tv-programma's. Ingenieurs of economen kijken - net als laaggeschoolden - liever naar populaire zenders. Wie het participatiedebat wil voeren, hoedt zich dus beter voor veralgemeningen. Wie beweert dat het publiek van VTM, musicals, the Night of the Proms en Celine Dio bestaat uit allemaal Onslows waagt zich op een hellend vlak. Ze beledigen daarmee niet alleen de laaggeschoolden, de kansarmen, de arbeiders, maar ook de eminente leden van de economische elite: de managers, de bankiers, de ingenieurs. En de rijke vrienden van Hyacinth Bouquet laten niet met zich spotten. Ze hebben ook een afkeer van het betalen van belastingen. Zeker wanneer die moeten dienen om precies die mensen te subsidiëren die hen voortdurend voor 'cultuurbarbaren' lopen te verslijten."

Vinden we hier een bijkomende verklaring (naast de politieke: kritisch Vlaanderen zenderdood maken) waarom de conservatieve mediaministers Eric Van Rompaey en Dirk Van Mechelen, geholpen door manager Bert De Graeve, van de VRT een tweede VTM maakten ? Van Van Rompuy herinner we ons hoe hij Jambers prees. Van De Graeve en Van Mechelen lazen we in Humo hoe ze bij hen thuis meedansten met programma's zoals het Swingpaleis. 

De cultuurstudies spreken eigenlijk ook de bewering tegen dat 'het volk' het in de media gehaald heeft van 'de onderwijzers'. Niet het volk, maar de cultuurbarbaren van de economische elite baten de media economisch en politiek uit, met een Berlusconi als boegbeeld. 


* 'Partij' kiezen om te ontsnappen uit de schizofrenie van de hedendaagse journalistiek 

Om te kunnen oordelen of iets goed of slecht is, waardevol of niet, heb je een referentiekader nodig (of noem het een mens- en maatschappijvisie of ...), een geheel van waarden en overtui gingen waarvoor je kiest. 

Zo'n referentiekader is bijvoorbeeld de visie dat het persoonlijk en maatschappelijk de moeite loont om zich in te zetten voor een rechtvaardige en ecologische wereld. Goed wetende dat een utopie iets is om naar te streven, dat je ze nooit bereikt (en dus moet opletten voor extremisten die daar in geloven) maar dat je op de weg er naar toe zowel voor jezelf als voor anderen een menswaar dig bestaan kunt verwezenlijken. 

Een ander referentiekader is dat je zoals beursspeculanten, mediamoguls en vele toppolitici, alleen maar in het eigen gewin gelooft en andere mensen daartoe uitbuit, manipuleert, afdankt ...

Is het nu niet zo dat veel journalisten tussen deze twee 'referentiekaders' in vallen ? Als journalist willen ze zogezegd objectief de waarheid achterhalen (waardoor ze partij mogen kiezen voor volk noch establishment) maar in de feiten worden ze gedwongen om goed verkopende journalistiek te brengen, ook als dat tegen hun eigen inzichten ingaat, om de smaak van het publiek te bespelen ook als ze beseffen dat er belangrijker zaken om aandacht schreeuwen en dat het niet netjes is van mensen op hun instincten 'te pakken'.

Zo belanden we bij schizofrenie die de hedendaagse journalistiek kenmerkt. Men vertrekt met hooggestemde doelen (de objectiviteit o.a.) maar belandt in de banaliteit van massamedia die de 'consumenten' constant manipuleren in functie van economische (kijkcijfers, reclamewinsten) en politieke doelen (in het geval van de openbare omroep: de bevolking tevreden houden).

Uit deze schizofrenie kan een journalist maar ontsnappen door partij te kiezen. 'Which side are you on ? vroeg Ken Loach al in zijn documentaire over de Britse dokwerkers. 'You're part of the solution or you're part of the probem' stelt een Greenpeace-slogan.

Staat de journalist aan de kant van hen die via de media veel geld willen verdienen en/of de bevolking 'koest' willen houden ? Of kiest hij voor zichzelf (zijn eigen vrije ontwikkeling als mens) en de medemens, voor de wereld en verdedigt hij sociale rechtvaardigheid, de gelijkwaardigheid van alle mensen, het leefmilieu ... ?


* Voluit gaan voor inzicht, vrijheid ...

Wie kiest voor de mens (zichzelf en de andere) en niet voor winst/uitbuiting/manipulatie streeft er naar om door middel van zowel journalistieke als andere werkzaamheden, zoveel mogelijk mensen op weg te helpen (niet paternalistisch, maar als mederei ziger) naar inzicht in de wereld, in de mechanismen allerhande (ook de economische) die ons leven beheersen om zo met zijn allen vrijer, verantwoordelijker, gelukkiger ... te kunnen leven.

Wie kiest voor de mens zal zich niet neerleggen bij al het minderwaardige (het banale, egoïstische ...) in zowel de zogenaamde 'hogere' als de 'lagere' cultuur. Men laat de andere mensen niet blijven steken in een gemakkelijk uit te buiten onwetendheid.

Een andere journalistiek dan de huidige in crisis verkerende commerciële en 'staats'-journalistiek, is dus mogelijk. Het is de journalistiek van betrokken burgers die hun journalistieke vorming en ervaring (inzake o.a. het kritisch omgaan met bronnen, het voorzichtig omspringen met voorlopige informatie, het graven onder de oppervlakte en het speuren achter de schermen ...) niet inzetten voor gemakkelijk geldgewin maar voor het verbeteren van de wereld. Het is toegankelijke maar niet volksverlakkende, deskundige en tevens geëngageerde journalistiek.

Of zoals John Simpson, BBC-oorlogsverslaggever stelde: "Niemand begint in de journalistiek om een rustig, veilig, goedbetaald leven te leiden. Journalisten moeten sjofele buitenstaanders zijn. Zodra je deel wordt van het establishment ben je weg. Als journalist heb je lef en ruggengraat nodig, al klinkt dat verschrikkelijk ouderwets."


* Waarom hier zo'n drukte over maken ?

Bij de lectuur van Pauli's stuk (getiteld: Rocco Granata, De Morgen en VRT: één strijd) moest ik toch even slikken dat uitgerekend de ex-comerciëlesport-'journalist' Stef Wauters nu als 'toepasser' van de inzichten van Bourdieu wordt voorgesteld. Wouters mag dan als student één en ander over Bourdieu geleerd hebben, als bankierszoontje en goed betaalde 'sterjournalist' is hij in deze discussie een te sterk bevoorrechte belanghebbende om ernstig genomen te worden.

Zelf heb ik Bourdieu leren kennen via documentaires en artikels in Le Monde Diplomatique en ik vond in hem te veel een 'soul mate', ik was te aangedaan toen ik het nieuws van zijn dood vernam om hem nu door types als Wouters te laten recupereren.

Bourdieu's vader was een koeherder die zich tot ambtenaar opwerkte. Mijn vader was de zoon van een fruitboer en hij 'schopte' het zelf tot ploegchef bij een onderhoudsploeg op een ministerie. Vanuit die gedeelde afkomst begrijp ik beter dan de Woutersen van deze wereld wat Bourdieu dreef: met kennis de onrechtvaardigheid die je van bij de geboorte kan overvallen, bestrijden. 

Vanuit die afkomst bots ik steeds weer met het derdeweg-denken dat 'sociaal-democraten' en liberalen zo gezellig samen laat regeren. Toen ik onlangs met hoofdredacteur Rudy Collier, die me gevraagd had terug voor De Morgen te schrijven, een discussie over het onderwijs en zijn beperkte mogelijkheden aanging, was hij plots niet meer in mijn stukken geïnteresseerd. Het gesprek eindigde met zijn vaststelling dat ik een 'klassieke denker' ben (een 'marxist' zal hij wellicht bedoeld hebben, wat overigens maar een deel van het verhaal is). Ik vermeldt deze 'anecdote' hier nog maar eens op deze website, omdat ze zo duidelijk aangeeft hoe journalisten al van meetafaan op hun 'horigheid' aan het dominerende politieke denken geselecteerd worden. Onpartijdigheid ... 

Net als veel van mijn generatiegenoten (veertigers) en compagnons uit de documentaire filmsector, denken we met de beste gevoelens terug aan de tijd toen de BRT nog bestond: een zender die je als gewone mens niet terug naar beneden trapte, maar je deel liet nemen aan een wijde, boeiende wereld van wetenschap, kunst, internationale ontwikkelingen ook en dat door middel van documentaires, degelijke journaals, kwaliteitsspeelfilms ...

Dat Walter Pauli nu bij Bourdieu alleen maar de kritiek haalt dat het onderwijssysteem de waarden van de heersende klassen doorgaf, is demagogisch. Natuurlijk deed dat systeem dat, maar het getuigt van domheid én/of slechte wil (of noem het gewoon: eigen postje goedpraten) om het zo voor te stellen dat de huidige media niet de waarden van het establishment zouden doorgeven. Kijk naar al de reclame voor verre reizen (die vooral de 'upper class' zich met gemak kan veroorloven) en andere luxe-producten. Kijk naar al de promotie voor de beurzen tot en met in de journaals en in Terzake (en de beurs: dat is pas een waarde van het establishment waarbij de gewone mens bij gebrek aan tijd en inzicht vooral veel te verliezen heeft). 


* De Morgen 'blind' voor VTM's fouten in 'Dutroux-rel'

Het is typisch voor het Derde Weg-denken bij De Morgen dat men de eigen mate van collaboratie met het systeem totaal niet opmerkt. Een collaboratie die na de jongste 'Dutroux-rel' zover ging dat minstens drie journalisten van De Morgen zich uitsloof den om het VTM-misbruik van de via senator Dedecker bekomen opnamen, te minimaliseren. 

Eerst presteerde Douglas De Coninck het om in De Morgen te stellen dat hij "geneigd" was om "vanuit deze positie journalist Thomas Van Hemeledonck, zijn baas Eric Goens en - jawel - ook hun tijdelijke medewerker Jean-Marie Dedecker te feliciteren. Alleen al voor de moed om zich met dit project bloot te stellen aan een onvermijdelijke moddercampagne." Later beweerde Yves Desmet in Terzake van 25/01 dat VTM "geen deontologische fout" gemaakt had. De dag nadien schreef Rudy Collier in zijn krant over de discrete mediageilheid van Dedecker, daarmee VTM uit de wind zettende. 

Ondertussen bracht de heisa rond de 'Dutroux-tape' het VTM- programma Telefacts geen windeieren op. De uitzending van 21 januari lokte maar liefst 1.003.600 Vlamingen, zowat de helft van televisiekijkend Vlaanderen. Het programma werd bovendien - zeer uitzonderlijk - ook gesponsord door Humo, dat aankondigde exclusief met brieven van Marc Dutroux uit te pakken.

De jongste jaren gebeurt het wel vaker dat Telefacts gesponsord wordt meldde KDM in De Morgen. Dat gebeurt volgens VTM's commercieel directeur Peter Quagebeur "telkens na uitdrukkelijk akkoord van de redactie, die inspraak heeft in het soort adverteerders en de boodschap die aan het programma wordt gelinkt." Dat hiermee opnieuw een deontologische lijn overschre den wordt - die van de scheiding tussen redacties en adverteer ders - De Morgen merkte het niet op.

Een vraag die KDM zich wel stelde was of de Dutroux-affaire een gevolg kon zijn van het nieuwsoffensief van de BRT, waartegen VTM zich natuurlijk wil 'wapenen'. Maar "dat de pas ingezette slag om het televisienieuws nu al danig uit de hand aan het lopen zou zijn, het wordt krachtig ontkend" door VTM.


* De Graeve: televisie als opium voor de massa

Als uitsmijter nog een citaat dat ik telkens graag weer opvis, want het betreft één van de grootste (maar verhelderende) stommiteiten die Bert De Graeve ooit beging.

In 1997 lichtte Snorremans in een nummer van 'Flanders Flash' - de internationale nieuwsbrief van de VRT - 'the corporate policy' van de omroep als volgt toe: 

	"The customer is central and will be made happy and kept happy through diversity and through high quality". 

Wat De Graeve onder kwaliteit verstaat weten we ondertussen: DE MOL & Co. Maar dat de topman van de VRT het als het doel ziet van de Vlaamse openbare omroep om de Vlaamse "klanten" (hij spreekt niet over burgers) "gelukkig te maken en gelukkig te houden", dat doet denken aan Aldous Huxley's 'Brave New World'. 

De bevolking 'koest' houden: daar is het om te doen. Zolang de massamedia dit gebruik van de media als 'opium voor de massa', niet in de discussie betrekken, beduvelen ze ons alleen maar en verdienen ze dat we hen de wacht aanzeggen, dat we hen met al onze energie bestrijden. De Morgen, VRT , VTM en al de commerciële rest: 'to hell'.