Ik ben het eens met Han als hij verwijst naar de beperkte mogelijkheid van
elkeen om een ddegelijk en genuanceerd standpunt uiteen te zetten op de
weinige tijd die voorzien was. Dat verklaart natuurlijk niet alle
ongenuanceerde standpunten die vertolkt worden, maar het draagt er wel toe
bij dat er nauwelijks een gesprek op gang kon komen. Anderzijds is een
scherp debat een gezonde zaak, op voorwaarde dat het helpt om de
aangedragen ideeën (en feiten) beter te begrijpen. Ik krijg de indruk dat
dit in deze dreigt verlogren te gaan. Ik heb zelf de reactie van Frans
Crols niet gekregen, maar de verwijzing die ik in de mail van Han Soete
lees, doet me het ergste vrezen. Mag ik iedereen verzoeken om terug te
keren tot de kern van het debat: hoe hangt globalisering samen met de
positie die de media vandaag innemen in de samenleving én welke verhouding
hebben deze media met het antiglobaliseringsprotest?

Als betrokkene bij dit debat -Wereldwijd Mediahuis is bij deze dubbele
vraag  duidelijk betrokken partij- wil ik enkele bedenkingen maken (aan de
hand van een opinie die ik vorig jaar in De Standaard publiceerde). Ik heb
namelijk het gevoel dat de tegenstellingen die zich op ons debat
presenteren, niet de echte tegenstellingen zijn. Verdeigers van goede,
kwalitatieve journalistiek moeten zich zorgen maken over de dominantie van
de aandeelhouderslogica op hun bedrijvigheid, maar dat moet volgens mij
niet leiden tot een verwerping van alle winststreven. Zelf de redacteuren
van Le Monde (die nu, spijtig genoeg, een beursgang met hun krant gaan
doen) waren niet tegen een winstgevende krant. De afstand tussen 'geld
verdienen met informatie' en 'winstmaximalisatie als logica opleggen aan
informatieverstekking' is enorm. Persoonlijk zou ik blij zijn als
Wereldwijd Mediahuis met zijn Magazine, Mail, Website, NoordZuid Cahier en
andere uitgaven winst zou maken. Wij zijn namelijk zo gestructureerd dat
die winst geïnvesteerd zou worden in redactie en bekendmaking, niet in de
bankrekeningen van investeerders. Ben ik dan tegen investeerders? (ik zal
het antwoord er zelf maar aan toevoegen, want anders doet de volgende
Trends-bijdrage over de ondraaglijke lichtheid van het antiglobalisme dat
weer voor mij) Neen, er zijn weinig zaken waar ik altijd en absoluut tegen
ben. Ik drink soms zelfs slechte wijn, om maar één voorbeeld te geven. Ik
ben er wel van overtuigd dat het een slechte zaak is voor de informatieve
opdracht van de mediawereld als de afrekening gebeurt aan de hand van
winstverwachtingen en beursnoteringen. Ik baseer die vrees overigens niet
op een intuïtieve afkeer van kapitalisten, maar op de trends die met name
in de audiovisuele sector, maar ook in de gedrukte media zichtbaar zijn. 
Maar sta me toe om een en ander uitgebreider te verwoorden hieronder.

In oktober 1998, voor digitale tijdsrekenaars een lichtjaar geleden dus,
schreef Ignacio Ramonet, hoofdredacteur van Le Monde Diplomatique: 'Er zijn
gigantische concentraties op handen tussen de mastodonten uit de wereld van
de telefonie, de kabel, de informatica, de televisie, de publiciteit, de
sport, de video en de cinema. De ene overname volgt op de andere fusie, en
dat alles kost tientallen miljarden dollars.' Ramonets toekomstvisie werd
tot een voorlopig hoogtepunt gedreven door het samengaan van Case's America
Online en Levin's Time Warner (een operatie die geschat werd op zo'n
6.156.000.000.000 BEF). Het vlaggenschip van deze laatste partner, Time
Magazine, noteert uit de mond van een dure Silicon Valley hoofdrolspeler:
'This is the single most transformational event I've seen in my career.'
Een omwenteling zoals nooit voorheen aanschouwd. 
De heerlijke nieuwe wereld die ons te wachten staat, is een wereld waarin
informatie handelswaar is, waarin mediaproducten door een steeds kleiner
aantal bedrijven op de markt gebracht worden en waarin mediaconsumenten tot
op zekere hoogte nog kwalitatieve keuzes kunnen maken, maar waar nauwelijks
ideologische diversiteit voorhanden is. Let op de woordkeuze. Het
mediadebat werd voorheen gevoerd in termen uit de politieke of educatieve
wereld (missie, waarheid, objectiviteit, inzicht), momenteel heeft het
economische discours ook medialand gekoloniseerd. De gevolgen daarvan gaan
verder dan de oppervlakte van de woorden. Voor alle duidelijkheid: de
heerlijke oude wereld was ook niet alles. Politieke bevoogding, om maar één
kenmerk van het mediaverleden te noemen, inspireert niet echt tot gloedvol
achteruitkijken. Mij interesseert gisteren sowieso minder dan morgen. Maar
als die nieuwe morgen begint met het ochtendgloren van supermonopolies die
informatie vervangen door recreatie, dan is er reden tot ongerustheid. 
De kapitalistische versie van Orwel's 1984 is bezig zich in sneltempo te
realiseren. Aangezien de media van de toekomst voor een steeds groter deel
digitaal zullen zijn, wordt de inkijk van de verkopers in uw leven en
voorkeuren ook steeds groter. Niets is immers zo makkelijk en zo diepgaand
te controleren als elektronische communicatie. Vandaar de gratis toegang
tot internet. De Noord-Amerikaanse inlichtingendiensten hebben een akkoord
met de producenten van chips en software, waardoor het voor hen mogelijk
wordt om het digitale gedrag van zowat iedere aardbewoner te bespioneren.
Daar zijn we tegen, uiteraard. Maar we zwijgen als vermoord als de
(media)monopolies hetzelfde doen. Het zal Time Warner AOL (of voor mijn
part de Persgroep) misschien worst wezen welke politieke overtuiging blijkt
uit uw cybergedrag, de marketeers willen wél weten wat we doen, hoe vaak we
het doen, welke motieven uit ons toestenbord gewrongen kunnen worden. We
worden voor de commerciële monopolies zo doorzichtig als glas en zo
kwetsbaar als vlindervleugels.
Maar maakt u zich vooral geen zorgen: niet alleen wordt de verpakking van
de zogenaamde 'informatie' mooier, u en ik zullen ook niet tot één visie en
één waarheid gedwongen worden. Integendeel: controverse verkoopt en is dus
goed voor de industriële versie van informatie. Alleen moet het allemaal
wel gericht blijven op verkoop en dus moet het kort, spannend en telkens
nieuw zijn. Er wordt dus meer dan ooit gedebatteerd in de media, maar bij
voorkeur over onderwerpen die interessant zijn voor de verkoops-, kijk- of
aanklikcijfers. En net zolang tot de marketingmanager beslist dat het
publiek erdoor verveeld geraakt. Bovendien worden de disputen gevoerd
tussen Bekende Namen (in de populaire media) of Echte Kenners (in de
kwalitietsmedia). Van de lezers, luisteraars of kijkers wordt verwacht dat
ze een gretig en dankbaar publiek willen zijn.
Niet alleen de mediatycoons prediken het evangelie van het simpele, op twee
minuten samenvatbare, in pakkende beelden te vatten en emotioneel
vertaalbare nieuws. Ook de journalistiek gelooft daarin. Wat volgens de
Amerikaanse taalwetenschapper annex mediadeskundige Noam Chomsky overigens
honderd procent 1984 is: wie een rol van betekenis wil vervullen in de
mediawereld van de toekomst, moet de spelregels van de echte machthebbers
niet alleen respecteren maar met overtuiging uitdragen. Yves Desmet deed
dat ter gelegenheid van het Verduyndebâcle. 'Commerciële druk op de
redactie? Ben je gek. De Morgen verkoopt niet beter omwille van wat er in
staat, maar omwille van wat erbij gegeven wordt', luidde de redenering. Op
zich is dat ook verontrustend, natuurlijk, maar het is ook te mooi om waar
te zijn. Waarom wordt er dan zowel door kwaliteitskranten als door
populaire bladen zo vaak geblunderd? Toch om eerst te zijn, om niet te
riskeren dat een concurrent met 'een goed verhaal' aan de haal gaat. Want
de hele mediawinkel, zegt Ignacio Ramonet, lijdt aan 'mimétisme': een
pathologische drang om hetzelfde verhaal te brengen als de concurrent,
dezelfde bijlage, dezelfde namen, dezelfde schandalen. Er wordt niet meer
gezocht naar manieren om dat ziekelijke nabootsen te vermijden, alleen om
in dat spel de eerste te zijn.
De explosieve groei van de informatie-industrie geleid heeft tot een
spectaculaire stijging van de 'informatie-omzet' en tot een merkelijke
daling van inzicht. De Leuvense ethicus Bart Pattyn noteert daarover: 'Het
momentane karakter van nieuwsberichten wekt immers de indruk dat wat zich
in onze samenleving en in de wereld voordoet weinig samenhang vertoont, dat
burgers het voorwerp zijn van onberekenbare en chaotische omstandigheden en
dat enkel wat zich recent heeft voorgedaan een absoluut karakter heeft.'
Ryszard Kapuscinski verwoordde dezelfde bezorgdheid een tijdje terug in een
opiniestuk in De Standaard (© The Guardian): 'Door deze metamorfose van de
media dringt er zich een fundamentele vraag op: hoe moeten we de wereld
begrijpen?' 
Conclusie. Er is een maatschappelijke behoefte aan journalistiek die uit
een ander vaatje tapt dan dat van de heren Case en Levin, ook al
benadrukten beide heren bij de bekendmaking van de fusie dat het hen te
doen was om het algemeen menselijk welzijn en het recht van mensen om
verbonden te zijn met de hele wereld. Er is behoefte aan bladen,
programma's, websites en boeken die zich verzetten tegen de schijnbaar
onontkoombare, quasi-natuurwet van de commerciële concurrentie en de
daarbij horende overtuiging dat elke lezer, kijker, luisteraar of surfer
een mentale leeftijd van twaalf jaar heeft en dus alleen maar snakt naar
hapklare brokjes emotie. Er is dringend nood aan media die het als hun
opdracht zien om hun 'publiek' te upgraden tot participanten aan relevante
debatten en die daarom informatie brengen die mensen inzicht en doorzicht
kan geven in de chaotisch gemaakte wereld waarin ze leven. Die media staan
dus ver van elke 'opgestoken-vinger-journalistiek' waarin het medium al
helemaal weet hoe de dingen in elkaar zitten. Integendeel: inzicht is een
proces en dat verschaffen is een blijvende opdracht, voor journalisten,
uitgevers én publiek. Het meest paradoxale is misschien dat deze nieuwe en
autonome media moeten leren om zoveel mogelijk gebruik te maken van de
slimme technieken en middelen uit de commerciële wereld. 'Alternatief'
staat nog veel te vaak voor 'slecht gemaakt' en 'onvindbaar'. Er is geen
enkele reden om de lamp onder de korenmaat te zetten. En als we het licht
wat breder willen laten schijnen, dan moeten we rekening houden met de
manier waarop mensen anno 2000 gevormd of misvormd zijn door de grote
spelers op het terrein. Een blad beter verkopen is niet alleen geen
schande, het is een must voor wie gelooft dat ook eigenzinnige informatie
een plaats op de mediakaart verdient. Hetzelfde geldt voor een website odf
een e-zine die echt een opstap willen bieden voor 'andere' informatie en
die het debat over de globaliserende samenleving voedt en stimuleert. 

graag bereid tot verder gesprek. gie goris