- 1 - Veroordeling van de aanval op Irak én van PVDA/AEL

Op maandag 31 maart zond Marc Ernst een e-mail met daarin volgend stukje over de oorlog om Irak, gepubliceerd in HRM News 77 (zie www.hrm.net). HRM News is een vijfwekelijkse nieuwsbrief van HRM Net en telt ruim zevenduizend abonnees, meestal personeelsmanagers.

"Het spreekt voor zich dat HRM News tegenstander is van de Amerikaanse agressie tegen Irak. Niet enkel omdat deze handelswijze ronduit imperialistisch is en een ernstige inbreuk op het internationaal recht, maar ook omdat oorlog haaks staat op de waarden waar welbegrepen HRM en zijn betere beoefenaars voor staan. Net zo min als Irak het recht had om Koeweit binnen te vallen in 1990, hebben de Verenigde Staten noch enig ander land het recht om vandaag Irak (of een ander land) aan te vallen. Onze veroordeling van de Amerikaanse inval betekent uiteraard niet dat wij enige sympathie hebben voor het dictatoriale Iraakse regime. Maar vandaag is het beleid van Buch een veel grotere bedreiging voor de vrede in het Midden-Oosten en de wereld dan Saddam. Op www.hrm.net/nowar vindt u de petitie 'The people versus Total War Incorporated'. Ze is in België al door honderden mensen, vooral kunstenaars en intellectuelen, ondertekend. Ik ondertekende ze eveneens en stuurde ze naar President George W. Bush, Vice President Richard Cheney en de VS-Ambassade in Brussel. In Europa is ruim 80 % van de publieke opinie tegen deze oorlog, in de VS krijgt Bush nog maar de steun van 37 % van de bevolking. De aanhoudende druk van de publieke opinie in binnen- en buitenland is een beducht middelen om de VS-regering tot andere gedachten ten brengen (zie Vietnam). Niets doen, is schuldig verzuim en passieve medeplichtigheid. Dat heeft vooral de jeugd van dit land en elders goed begrepen. Ik ben ontroerd door hun actiebereidheid, generositeit en vredelievendheid. Al lijkt het me eveneens wenselijk dat ze zich, in bepaalde gevallen, wat minder op sleeptouw laten nemen door sommige 'rattenvangers van Hamelen' (van vooral PvdA en AEL-signatuur)."

Marc Ernst voegde er aan toe: "Ja ik kon het wederom niet laten om mijn aversie t.a.v. PvdA te ventileren. In mijn opvatting zijn het rode fascisten, en is en het ontmaskeren en bekampen van hun perfide ideologie een absolute noodzaak. Sommigen linksen, jij bent er een van, zijn m.i. veel te tolerant t.a.v. PvdA,  - gebruiken twee mate en twee gewichten en zijn, bijwijlen, selectief verontwaardigd. In dat opzicht betreur ik dat je je Stalin-artikel niet publiceerde "omdat er momenteel andere prioriteiten zijn" (Irak)."

- 2 - Constructieve kritiek op heel de bollenwinkel, is welkom

Ik mailde Mark Ernst terug met de vraag (die positief beantwoord werd) zijn teksten te mogen opnemen zodat ik het volgende zou kunnen antwoorden:

1) In DIOGENE(S) werd al vaker het autoritaire karakter van de PVDA-ideologie aangeklaagd. We stellen daartegenover de visie van een vrijheidslievend socialisme.

2) Dat "het Stalin-artikel" niet gepubliceerd werd: dat was niet mijn artikel, maar één van Kris Merckx dat hij nu niet wou publiceren; ook al omdat het niet echt antwoordde op mijn kritieken aan de PVDA. 

3) First things first. De linkerzijde in Vlaanderen staat te zwak om zich onder elkaar te gaan doodvechten. Het interessante aan de PVDA is dat ze wel degelijk een linkse analyse maakt en
dat ze - goed georganiseerd - er ook in slaagt acties zoals nu die tegen de Amerikaanse overval op Irak, mee op gang te trekken. Alleen hun finale oplossing, een autoritair communisme, dat is geen oplossing; dat hebben zowel Stalins Sovjetunie als Mao's China aangetoond. De vraag is echter wel: hoe moet/kan het beter ? Om op die vraag te antwoorden is het dan weer interessant om de discussie met de amadezen aan te gaan en bv. te vergelijken met een ervaring zoals die van de vreedzame weg van Allende in Chili die door het geweld van het eigen leger en de CIA kapotgemaakt werd. 

Tot slot: naast het doel van het ontwikkelen van een onafhankelijk linkse mediakritiek, is het opzet van DIOGENE(S) ook steeds geweest om in het rechtse 'Vlaamse' mediaklimaat, als één van de weinige media die dit beogen, alle linkse krachten - gaande van ACV'ers tot  anarchisten - aan bod te laten. Zelfs met rechtsdenkenden wordt de discussie aangegaan. Ik betreur het trouwens dat mensen zoals Karel De Gucht en Dirk Verhofstadt op eerdere pogingen om discussies met hen aan te gaan (respectievelijk inzake het optreden tegenover het Blok en inzake Verhofstadts boek 'Het Menselijk Liberalisme'), niet ingingen. In het licht van het bovenstaande vallen mijn soms kregelige reacties te begrijpen op vragen om deze of gene partij niet meer aan bod te laten komen. Daar zal ik nooit op ingaan. Constructieve kritiek op heel de rechtse en linkse bollenwinkel, is daarentegen welkom. mvg, JP Everaerts
	

- 3 - En ziehier dan toch een antwoord op de kritiek aan de PVDA

"Het toeval" wil dat we op 25 maart volgende e-mail ontvingen:

"Geachte heer Everaerts, De aandacht voor Stalin nav de vijftigste verjaardag van zijn dood, ook in DIOGENE(S) en de discussie daarover met de PVDA hebben me ertoe aangezet enkele gedachten die ik over dat onderwerp heb, op een rijtje te zetten. Ik begrijp dat de oorlog nu alle aandacht en energie opeist, maar aangezien dit stukje nu eenmaal geschreven is stuur ik het u toch maar op. Vriendelijke groet, C. Ducal"

Wel aangezien ook anderen blijven discussiëren over Stalin én omdat de vergelijkingen tussen Saddam Hoessein en Stalin, tussen Bagdad en Stalingrad, niet uit de lucht zijn, publiceren we hier de tekst van Charles Ducal.

* Stalin en de PVDA

Waarom blijft de PVDA Stalin verdedigen ? Uit blind geloof en fanatisme ? Of hebben zij daar redelijke argumenten voor ? Aangezien Stalin vaak het beslissende punt is waarop velen zich van deze partij distantiëren, zou ik enkele punten ter overweging willen geven. 

1. Er bestaat aangaande Stalin een intoxicatieprobleem. 

Wie dat niet erkent maakt het voor zichzelf onmogelijk, denk ik, om feiten en mythe uit elkaar te houden. De figuur van Stalin is niet alleen een studie-object van de geschiedschrijving, maar ook een propaganda-item van het anticommunisme. Op de spijker van Stalins monsterachtigheid is decennialang met zoveel verbaal en psychologisch geweld gehamerd dat er een consensus is ontstaan. Het gevolg is dat propaganda en onderzoek niet zuiver gescheiden zijn gebleven. Boeken en artikels die beweren wetenschappelijk onderbouwd te zijn, bevatten niettemin verzonnen cijfers en gegevens of gebruiken dubieuze en onbetrouwbare bronnen. De kritische weerstand hiertegen is gering aangezien deze publicaties verschijnen in een klimaat van vanzelfsprekendheid, waarin ze alleen maar bevestigen 'wat ieder zinnig mens immers toch weet'. In die sfeer worden 20 miljoen slachtoffers en van angst in hun broek kakkende Sovjet-functionarissen aanvaardbaarder geacht dan bijvoorbeeld de stelling dat de zuiveringen van '37-'38 tegen de wil van de partijleiding in ontspoord zijn. Voor de archieven één en ander rechtzetten, wees Getty al op de ontstellende onwetenschappelijkheid van werkwijze en bewijsvoering in allerlei 'klassiekers' van het anti-communisme. 'Klassiekers' die niettemin een belangrijke bijdrage leverden tot de consensus over Stalin. Is het dan niet redelijk die consensus kritisch te ondervragen ?  

2.	De consensus steunt op onzuiver materiaal én ze houdt een morele censuur in.

Het klimaat van vanzelfsprekendheid schept een situatie waarin degene die het courante Stalinbeeld aanvalt, een 'achtergebleven' zonderling of eenzame fanaticus wordt. Wat hij poneert komt niet terecht in een normale sfeer van luisterbereidheid en discussie, maar stuit op een haast automatisch moreel a-priori. Op het boek "Een andere kijk op Stalin" van Ludo Martens is voor zover ik weet nooit een ernstige kritiek gekomen waarin concreet op feiten, cijfers en bronnen van het boek werd ingegaan. De reacties bleven beperkt tot ongeargumenteerde oordelen in het beste geval, honende typeringen of schimpscheuten in het andere geval. Ik denk dat wie dit boek eerlijk wil wegen, bereid moet zijn zich te bevrijden van dat moreel a-priori.  

3. De consensus maakt de discussie automatisch oneerlijk. 

In een situatie waarin bijna iedereen van hetzelfde overtuigd is, herhalen media en uitgeverijen voortdurend hetzelfde verhaal. Degene die de PVDA-militant blind geloof verwijt, kan steunen op een stroom van boeken en artikelen. Die hoeft hij niet te legitimeren, maar kan hij rustig gebruiken als 'bron' van feiten en argumenten. Hij hoeft niet nederig te opperen: daar weet ik niet genoeg van, dat moet ik grondiger bestuderen. Als één of ander boek over Stalin niet solide lijkt inzake zijn bronnen en aanpak, wat zou het ? Er zijn er zoveel andere waarin quasi hetzelfde wordt beweerd. Er is met andere woorden niemand in de buurt om de vanzelfsprekendheid aan het twijfelen te brengen. Behalve misschien de PVDA-militant, met "Een andere kijk op Stalin" in de hand, een boek dat op voorhand niet als discussiewapen wordt erkend. Wie op voorhand gelijk heeft kan bij wijze van spreken de laatste krantenbijlage openslaan, er een bewering of citaat uitplukken en met gekruiste armen op een weerlegging wachten. Dat comfort heeft de PVDA-militant niet. Hij moet zich behelpen met die ene Martens of zelf de nodige tijd en energie spenderen om te bestuderen wat buiten de courante kanalen over Stalin is geschreven en een kleine specialist in de kwestie te worden. 

4. Het is mogelijk dat Ludo Martens onzuiver omspringt met zijn bronnen, dat hij er uitplukt wat hij voor zijn 'gelijk' nodig heeft en zwijgt over wat hem niet goed uitkomt. Zelf heb ik  twee keer zijn boek vergeleken met in de media opgehemelde 'standaardwerken' over Stalin: "Hitler and Stalin" van A. Bullock (zie De Morgen) en het hoofdstuk over de Sovjet-Unie van N. Werth in het "Zwartboek van het communisme" (zie Nieuw wereldtijdschrift). Mijn indruk was dat de beschuldiging over "het aanpassen van de bronnenkeuze aan een voorafbestaand beeld" in elk geval opgaat voor de auteurs van de twee zonet vermelde werken. Men vindt bij hen zo goed als geen tegensprekelijke bronnen, alsof die niet zouden bestaan of niet ernstig zijn. Bij Martens is er wel discussie tussen tegensprekelijke bronnen. Zijn bronnenkeuze is, voor zover een leek dat kan vaststellen, behoorlijk breed: politieke tegenstanders van Stalin zoals Trotski en Chroetsjov; een anti-communist zoals Conquest; auteurs van historische analyses zoals Lynn Viola, Getty, Kuromiya en Rittersporn; getuigenissen van activisten uit het geheim verzet tegen de kommunistische partij van de USSR, getuigenissen van militaire chefs over Stalin tijdens WO II; het onderzoek van een Canadese journalist naar de beeldvorming over de Oekraïnse hongersnood; getuigenissen van buitenlanders die jarenlang werkten in de Sovjet-industrie; de Stalinbiografie van I. Grey, een niet-communist; de werken van Lenin en Stalin zelf; allerlei partijdocumenten - om mij te beperken tot de drukst geciteerde. 

Een veelheid van bronnen sluit het corrupt gebruik ervan niet uit, maar het zegt iets over de dossierkennis van Martens. Hier is iemand anders aan het woord dan de cliché-stalinist. Zoveel belezenheid weghonen of negeren overtuigt mij niet. Ik wil ze op fatsoenlijk weerlegd zien. 

5.	Het boek van Martens is niet het werk van een onafhankelijk vorser. Er zit veel retoriek en betoog in, de woordkeuze is zeer gekleurd en het verdedigt 'kameraad Stalin' nadrukkelijk. Het boek is dan ook niet als wetenschappelijk werk bedoeld, maar als politiek instrument voor de communistische beweging. Deze subjectieve laag stuit mogelijk tegen de borst, maar ze is geen argument tegen de feitelijke inhoud, de (gepretendeerde) objectieve laag van het boek. Als die laag vol leugens, verdraaiing en selectiviteit zou zitten, moet dat objectief worden aangetoond. Verontwaardiging over de retoriek of de 'ongelooflijke koppigheid' van de auteur is geen argument, ook niet na herhaling. Het loont bijvoorbeeld de moeite i.v.m. de zuiveringen het relaas van de feiten en de context bij Martens te vergelijken met de analyse van die periode door Getty, die een deontologisch streng historisch onderzoek nastreeft, maar er geen twijfel laat over bestaan hoe hij Stalin in menselijk opzicht beoordeelt (hij vergelijkt hem bijvoorbeeld met Eichmann).  

6. Sommige lezers van Martens ervaren zijn betoog als het goedpraten van onmenselijkheid.

Een essentieel onderscheid tussen Martens en de meeste Stalin-geschriften is het uitgangspunt. Martens benadert de feiten niet vanuit de persoon of psychologie van Stalin, niet vanuit het lijden van de slachtoffers, niet vanuit de (westerse) visie op vrijheid en democratie van dissidente intellectuelen, maar vanuit het begrip klassenstrijd. Dat wil zeggen dat alle beslissingen, gebeurtenissen, ontsporingen en uitwassen in een politiek kader van onverzoenlijke tegenstellingen worden geplaatst.

De krachten die het socialisme in de Sovjet-Unie bedreigden - in binnen- en buitenland opererende tegenstanders, de westerse grootmachten, nazi-Duitsland, -  spreken in zijn analyse sterk mee om het drastische van bepaalde maatregelen, het genadeloze van de repressie en de omvang van de ontsporingen te verklaren. Wie het boek aanvalt moet deze politiek-historische omkadering in de discussie betrekken. Ze is niet per definitie een goedkoop excuus om onmenselijke toestanden van tafel te vegen. Precies om zijn aandacht voor die context komt Getty bijvoorbeeld mij veel overtuigender over dan de sterk psychologiserende Bullock. 

Ideologisch bekijkt Martens die klassenstrijd als communist: vanuit de anonieme massa van arbeiders en boeren, in termen van hun sociale en culturele emancipatie, hun weerbaarheid tegen de nazi-aanval, de verdediging van een systeem dat in hun belangen investeerde. Vanuit dat standpunt blijft terreur tegen onschuldigen terreur tegen onschuldigen, maar de vraag naar de noodzakelijkheid en onvermijdelijkheid van de repressie krijgt een andere kleur dan wanneer ze gesteld wordt door iemand die de zaak alleen bekijkt vanuit de slachtoffers van de repressie.   

7.	Hoe kan men de beoordeling van Stalin als definitief en onaantastbaar beschouwen gezien de Sovjet-archieven pas in 1991 geopend werden ? Hoe komt het dat allerlei cijfers en voorstellingen van zaken die door de archieven ontkracht worden, blijven verderleven in de media en de publieke opinie ? J.A. Getty en R. Manning bundelden een aantal opstellen van hen zelf en anderen met analyses over de periode van de zuiveringen op basis van die archieven ("Stalinist terror: new perspectives", 1999). Waarom is er zo weinig aandacht voor dit soort publicaties ?  

Besluit: men kan van niemand vragen dat hij zijn standpunt over Stalin herziet op basis van "Een andere kijk op Stalin". Maar misschien zou het de linkse beweging vooruithelpen als Stalin een normaal onderwerp werd van studie en discussie, zonder dat er meteen gestigmatiseerd werd. Er bestaat immers wel degelijk materiaal om het als 'finaal' geïnstalleerde oordeel over Stalin te wantrouwen. (Charles Ducal)


- 4 - De onstabiele dictatuur van één man

Eerder dan de emotionele discussie aan te gaan over hoe "wreed" Stalins regime nu al dan niet was, blijft mij die ene vraag achtervolgen waar Ludo Martens geen antwoord op geeft. Hoe kwam het dat een systeem dat Stalin een kwarteeuw lang kon opbouwen - hij stond aan de top van ten laatste 1929 tot 1953 - zo snel in elkaar stuikte na de dood van de dictator ? Al in 1956 begon zijn vroegere getrouwe Chroetsjov, openlijk met de aanval op het Stalinisme. Wat voor een communisme is dat, waarin alles afhangt van het inzicht en het talent van één man ?

Dat het systeem ontstond en viel met die ene figuur, duidt er al op dat de dictatuur van het proletariaat via een dictatuur van Lenins partij verworden was tot de dictatuur van één man. Een dictatuur die jammer genoeg veel gelijkenissen ging vertonen - geen vrije vakbonden bijvoorbeeld, om dat fundamenteel recht van de arbeiders maar te vermelden - met zijn bruine tegenhanger, het nazisme. En door het vasthouden van de PVDA aan Stalin en het er niet van loskomen zoals de Socialistische Partij in Nederland dat wel deed, blijven we de erfenis van het stalinisme meezeulen. 

Eén van de weinige positieve aspecten aan die erfenis, is dat ze ons er steeds aan herinnert, dat er ter linkerzijde mensen actief zijn die een systeem dat de sociale rechtvaardigheid wil realiseren (het communisme), willen doordrukken op autoritaire wijze zodat we in een nieuwe onderdrukking terechtkomen. (JP Everaerts)

- 5 - Het verschil tussen de dictatuur Europa en die van Saddam

Het laatste woord - althans deze week - is voor Eddy Daniëls die in één van onze mail-wisselingen, volgend interessant onderscheid maakte. Ik neem het hier op omdat het de discussie over dictatuur en democratie een eind vooruit kan helpen.

Daniëls schreef: "Er zijn twee levenssferen, de persoonlijke en de publieke. Het is perfect mogelijk om in je persoonlijk leven erg vrij te leven en toch in de publieke sfeer een hegemoniaal tot dictatoriaal regime te accepteren. Dat was zo met Griekenland onder Alexander de Grote: in de internationale politiek was hij de baas, maar de poleis mochten zelf de eigen stad in volle vrijheid besturen als ze maar een bepaald quotum soldaten leverden.

Mensen verdragen dat moeilijk, maar ik vraag me af of dat juist is. Europa wordt ook bestuurd door vijftien commissarissen die door niemand verkozen zijn, maar door regeringen aangeduid, waarna die regeringen beweren dat ze naar hen moeten luisteren. Er is geen hegemonialer systeem dan Europa, feitelijk een pure dictatuur. En toch wordt iedereen er beter van en voelen wij ons maar heel weinig in onze persoonlijke vrijheid bedreigd.

De ellende met dictaturen als die van Stalin of Saddam is precies dat ze de persoonlijke en publieke sfeer door elkaar mengen en daardoor tot gedachtencontrole komen. Hannah Ahrendt zegt dat zo’n regimes het debat versmoren door de mensen te atomiseren: iedereen wordt op zichzelf terug geworpen, de buurman durft niet met de buurman praten, de zoon niet met zijn vader enzovoort. Dàt is dictatuur, wat de VS doen is soms arrogante maar paternalistische bemoeizucht.

Ik geloof niet meer dat je paternalistische hegemonie moet bestrijden op dezelfde manier als gedachtencontrolerende dictatuur, maar ik zie nu wel dat Europa blindelings klaar staat om vanuit de eerste reflex zich in de armen te gooien van de tweede."

DIOGENE(S) 45 - mediadoc.diva@skynet.be