Altijd worden dezelfde woorden gebruikt om participerend burgerschap te ontmoedigen. Demonstranten worden bijna altijd linkse betogers genoemd. Als het onrustig wordt, zijn zij per definitie de onruststokers. Winkelend publiek - wat dat schijnt het enige soort mensen te zijn dat zich eveneens op straat beweegt - loopt graag met een boog om die rare mensen heen die daar een beetje voor hun mening staan uit te komen.

Wie in Nederland politieke ambities heeft, maar niet de lijnen van de gevestigde partijen wil volgen, heeft last van grootheidswaan, is op zoek naar zelfbevestiging, of wil zijn rancune botvieren op de gevestigde orde. Als je eerder lid was van een andere politieke partij - al was het op je achttiende - dan worden je meteen afgeserveerd omdat je een draaikont zou zijn. Onbaatzuchtige motieven kunnen voor een nieuweling niet bestaan, dat is blijkbaar zo helder als het 'feit' dat de gevestigde politici geen last kunnen hebben van rancune, frustraties of persoonlijke ambities. De vaderlandse pers komt bij het beschouwen van deze apparatsjiks in elk geval zelden met dergelijke kwalificaties op de proppen. En dat de kopstukken van de zes grootste partijen in Nederland eerder lid waren van een andere politieke club, wordt trouwens nooit de moeite van het opmerken waard geacht.

Het voeren van debat wordt door iedere politicus en journalist genoemd als een van de peilers van een gezond politiek proces. Het wordt ons zelfs op de basisschool al met de paplepel ingegoten. Wie in de praktijk het debat wil aangaan, wordt echter al snel verketterd als een onruststoker. Een leerling die vraagt waarom het uiterst gewelddadige Nederlandse koloniale verleden zo opgehemeld wordt in de geschiedenisles, een kamerlid dat begint over de hypotheekrenteaftrek, een columnist die de conservatieve islam aanvalt: ze worden overladen met stront. Discussie wordt in de praktijk gewoon niet op prijs gesteld. 

Een mening verkondigen die echt afwijkt, of feiten noemen die ongemakkelijk zijn, dat is in Nederland vrijwel bij wet verboden. Vind je dat het land vol is, dan mag je dat niet zeggen. Vind je dat een overheid in eerste instantie verantwoordelijk is voor haar eigen bevolking - waag het toch maar niet om 'eigen volk eerst' te zeggen. Vind je dat Osama Bin Laden goede doelen nastreeft, dan mag je dat niet zeggen. Vind je dat Wim Kok medeplichtig is aan de dood van de burgerslachtoffers van de bombardementen op Afghanistan, hou dat vooral voor je. Wie aan de hand van gegevens van het Rode Kruis, Amnesty International en Human Rights Watch aantoont dat de VS in de afgelopen dertig jaar meer burgerslachtoffers heeft gemaakt dan de Vietcong, Saddam Hoessein, Moammar Khaddaffi, Slobodan Milosevic en Osama bin Laden bij elkaar, wordt bejegend als iemand die het terrorisme steunt.

De verontwaardiging zou nog te respecteren kunnen zijn als zij consequent zou zijn. Maar wie zich belijdend christen of katholiek noemt en een christen-democratische regering wil, is niet verdacht. Een moslim die zegt dat hij volgens de Koran wil leven en de maatschappij volgens aanwijzingen uit de Koran wil inrichten, wordt echter gezien als een fundamentalistische bedreiging. Als hij zegt moeite te hebben met homoseksualiteit of openlijke uitingen hiervan, is hij een bekrompen reactionair. Als Willem-Alexander en Maxima straks hun huwelijk sluiten voor een God die volgens hun bijbel beveelt dat mannen die een jurk dragen moeten worden gestenigd, staat half Nederland met vlaggetjes aan de kant te juichen. Vragenstellers worden dan bestempeld als niet fatsoenlijk en ongezellig. Hoeven wij het christendom en de bijbel niet serieus te nemen, en de islam en de koran wel?
 
We hebben in Nederland niet te maken met een consensuscultuur, zoals vaak beweerd wordt. We kunnen beter spreken van een cultuur van de opgedrongen consensus. Wanneer men ontmoedigd wordt om zijn of haar mening te uiten, en wanneer politieke ambities worden weggehoond - zeker als je die buiten de gevestigde orde wil waarmaken, heeft men geen enkele reden om zich af te vragen waarom steeds minder mensen de gang naar de stembus maken. Participerend burgerschap moet bemoedigd worden, en niet ontmoedigd. Anders is ons land gedoemd de benauwende schijndemocratie te blijven die het inmiddels is geworden.


Barry Smit is redacteur van het webzine battl.nl.