arch/ive/ief (2000 - 2005)

Vanuit de andersglobaliseringsbeweging, hetgeen een verzamelnaam is voor een brede schakering van sociale bewegingen en Niet Gouvernementele Organisaties (NGO's) is altijd veel kritiek geweest op de G8. Met name de schuldenproblematiek en de klimaatverandering zijn de afgelopen jaren inzet geweest van diverse mondiaal gecoördineerde campagnes. Het anti-kapitalistische deel van de andersglobaliseringsbeweging gaat in haar kritiek het verst. Zij hebben niet alleen kritiek op het door de G8 gevoerde beleid, maar stellen bovendien dat de bijeenkomst zelf iedere democratische legitimiteit ontbeert. 'Een select groepje wereldregeringkje spelende mannen dringt de wereld een neoliberale politieke agenda op (...). Deze agenda leidt tot een verslechtering van de levensstandaard voor miljarden mensen en een ongekende centralisering van politieke en economische macht', aldus Eurodusnie in een voor de G8 bijeenkomst in Evian (2003) geschreven pamflet.

Vooruitlopend op de bijeenkomst in Gleneagles, die plaatsvindt van 6 tot 8 juli, maakte de G8 bekend de schulden van de 18 armste landen - een totaal schuldbedrag van 34 miljard euro - kwijt te schelden. De bekendmaking werd in de media, maar ook door veel grote NGO's breed uitgemeten als het bewijs dat de G8 begaan is met het lot van de armen der aarde. Kritiek op de voorgestelde schuldsanering was er wel, maar sneeuwde volledig onder in de collectieve jubelstemming, terwijl nadere bestudering van het voorstel alle reden geeft tot skepsis. De kwijtschelding blijkt voornamelijk van toepassing op schulden die als “oninbaar” te boek staan en wordt bovendien goeddeels bekostigd met al voor ontwikkelingshulp gereserveerde gelden. Wie voor kwijtschelding in aanmerking wil komen moet bovendien eerst zijn economie openstellen voor buitenlandse investeerders (lees westerse multinationals). Tegelijk gaat ook het bewapenen van corrupte en mensenrechten-schendende regimes door G8 landen onverminderd door. [1] Er is met andere woorden nog steeds alle reden om tegen de G8 te ageren.

Indien de voortekenen ons niet bedriegen zien we straks in Gleneagles het grootste andersglobaliseringsprotest sinds jaren. Er worden honderdduizenden demonstranten verwacht. Vele tientallen organisaties zijn betrokken bij de voorbereiding van protesten. Daarnaast zijn er met het oog op de G8 bijeenkomst even zovele tijdelijke samenwerkingsverbanden opgericht. Een groot deel werkt samen binnen platforms, zoals het overwegend parlementaire en kleinlinkse 'G8 Alternatives', het NGO platform 'Make Poverty History' en het basisdemocratische Dissent!. Tussen de verschillende platforms en betrokken organisaties bestaan grote inhoudelijke verschillen. Aan de basis liggen de scheidslijnen minder duidelijk; er is sprake van grote overlapping van achterbannen en er wordt samengewerkt. Behalve organisaties roepen ook bekende miljonairs, zoals Bob Geldof en U2 zanger Bono, op te demonstreren of aanwezig te zijn bij de speciale Live8 popconcerten. Gelet op de diversiteit van het protest alsmede het internationale karakter van zowel de organisatie als de mobilisatie kunnen we gerust spreken van de comeback van de andersglobaliseringsbeweging. Een andere wereld is (nog steeds) mogelijk!

De beweging is terug van weggeweest. Toen na het succesvolle protest rond de IMF en de Wereldbankbijeenkomst in Praag (2000) regeringsleiders hun bijeenkomsten verplaatsten naar onbereikbare oorden en de protesten beantwoordden met keiharde repressie, drong tot veel andersglobalisten het besef door dat het “tophoptijdperk” [2] voorbij was. De beweging werd door het politieoptreden letterlijk uit elkaar geslagen en de aloude richtingenstrijd tussen de verschillende stromingen kregen geleidelijk aan weer de overhand. Bij het komend protest lijkt er sprake te zijn van een hergroepering en een heuse come-back van de eens zo invloedrijke beweging. Of de opkomst even massaal zal zijn als verwacht doet er niet eens zo veel toe. In Seattle en Praag waren er ook 'maar' enkele tienduizenden demonstranten. Waar het om gaat is dat het komende protest de belangrijkste kenmerken van de andersglobaliseringsbeweging in zich draagt: divers in organisatie en actievorm, een succesvolle mondiale mobilisatie en hoofdzakelijk gericht tegen grensoverschrijdend neoliberaal beleid.

De vraag is echter of de comeback meer zal opleveren dan een adrenaline kick, het festivalgevoel en wat media aandacht. Zal het protest de politieke besluitvorming beïnvloeden en draagt deze mobilisatie bij aan het opbouwen van een duurzame tegenmacht of wordt er getrokken aan een dood paard? Voor deze vraag is geen eensluidend antwoord. De diverse stromingen binnen de andersglobaliseringsbeweging hebben namelijk verschillende belangen en agenda's.

Neem het NGO deel van de beweging. De afgelopen jaren is door Westerse regeringen stevig geïnvesteerd in de relatie met opinieleidende NGO's. Het merendeel van hen bestaat bij gratie van overheidssubsidies en wordt bestuurd door de politieke elite. In Groot-Brittannië leidde dit onlangs nog tot felle kritiek op Oxfam (aangesloten bij 'Make Poverty History' en vergelijkbaar met NOVIB), wiens eisenpakket ter bestrijding van armoede in de wereld wel heel erg veel overeen kwam met het door New Labour voorgestelde beleid. Dat is niet vreemd aangezien de Oxfam-leiding voor een belangrijk deel uit ex-adviseurs en partijgenoten van Tony Blair bestaat[3]. Het verschil tussen toonaangevende NGO's als Oxfam en het politieke establisment is dan ook gradueel en niet fundamenteel van aard. Dit doet overigens niets af aan het gegeven dat aan de basis van dergelijke organisaties talloze mensen met de meest zuivere bedoelingen actief zijn. Hoe het ook zij, de andersglobaliseringsprotesten zijn voor de NGO's een mooie gelegenheid nieuwe donateurs te werven, maar vooral ook om bij partners in de regering de nodige subsidiegelden af te troggelen.

Een ander voorbeeld van wat leden van Dissent! treffend "embedded"[4] protest noemen zijn de door Sir Bob Geldof georganiseerde Live8 concerten. Voorafgaande aan de G8 top zullen op in tien landen concerten plaatsvinden die naar schatting een miljoen toeschouwers en 2 miljard tv-kijkers zullen trekken. Daarmee kan het evenement in het Guinness Book of Records als de grootste petitie ooit. Geldof en Bono hebben zich de afgelopen jaren opgeworpen als leiders van de strijd tegen de armoede. Zij werden hierbij geholpen door de media, die altijd op zoek is naar leiders, maar ook het politieke establishment dat zichzelf liever met een popster portretteert dan haar oor te luister legt bij sociale bewegingen. Geldof nam vorig jaar op verzoek van Tony Blair zitting in de "Commission for Africa", wat een initiatief is dat NGO's en politici bijeen brengt, om de problemen van Afrika te bespreken. Bono bezocht de Labour conferentie en noemde Blair en diens rechterhand Gordon Brown "fantastische mensen met hele goede ideeën". Publicist George Monbiot bekritiseerde de vrijage tussen de popsterren en politici. Hij typeerde Geldof en Bono als “Barden van de macht”[5]. Immers de niet uitgesproken boodschap van de "G8 +2" is: niet zelforganisatie en directe actie, maar petitionisme en wijze mannen zullen het probleem van armoede oplossen.

Ook meeste klassiek kleinlinkse organisaties richten zich op recrutering en zijn, net als de NGO's en de filantropische miljonairs, wars van directe actie. Zij zijn niet tegen een diktatuur van wijze mannen, zolang het maar hun wijze mannen zijn. Om dat doel te bereiken gaat men waar de camera's staan. Nadat de andersglobaliseringsprotesten over hun hoogtepunt heen waren en twee vliegtuigen zich in de Twin Towers boorden, schakelden zij soepeltjes terug in de 'anti Amerika cq. anti oorlog' versnelling. Of men nu zoveel baat heeft bij de verwachte opleving van het andersglobaliseringsprotest valt te betwijfelen. Van een electorale doorbraak dankzij de andersglobaliseringsbeweging, wat toch hun belangrijkste streven is, was in de afgelopen jaren in ieder geval geen sprake.

Wat betreft de basisdemocratische andersglobalisten lijkt het er op dat men een periode van reflectie heeft om, enkele jaren later en alsof er niets is gebeurd, gewoon weer op de oude voet verder te gaan. Dat geldt ook voor de Britse 'horizontalen', die zich grotendeels verenigd hebben in Dissent!, een aan het mondiale PGA[6] gelieerd netwerk. Zij hebben zich massaal op de voorbereiding van het komende protest gestort. Van het voornemen om het accent te verleggen naar het opbouwen van toegankelijke lokale organisaties en alternatieven (conclusie van de 2e Europese PGA conferentie in 2002) is in Groot Brittannië, net zoals in Nederland overigens, zo goed als niets terecht gekomen. De basisdemocratische andersglobalisten zijn in veruit de meeste landen nog even geïsoleerd, marginaal en 'exotisch' als ten tijde van Seattle en Praag. Volgens Britse media-activist en andersglobalist van het eerste uur Hamish Cambell heeft een nieuwe lichting activisten het voortouw genomen in Dissent! Zij kennen de verhalen en beelden van de spraakmakende wereldwijde actiedagen rond vrijhandelsbijeenkomsten en willen dat zelf ook wel eens van dichtbij meemaken. De organisatoren van de eerste andersglobaliseringsprotesten zijn volgens hem alles behalve overtuigd, maar hobbelen bij gebrek aan betere ideeën achter hun aan.

Het Gleneagles-protest lijkt m.a.w. niet voor niets op een herhaling van zetten. Wie de berichtgeving op de activistensites volgt waant zich vier jaar terug. Aan de vooravond van de G8 top in Genua (2001), voerde precies dezelfde oorlogstaal en retoriek de boventoon. De Italiaanse “Witte Overallen” (Tuti Bianci) verklaarden de “Oorlog aan de G8" [5] en Dissent! heeft al op voorhand een actiedag in solidariteit met de verwachte arrestanten afgekondigd. Het protest in Genua eindigde in een veldslag waarin een fascistoïde politiemacht honderden demonstranten het ziekenhuis in sloeg en het "black block" bankgebouwen en ander "kapitalistisch eigendom" vernielden. Dissent! refereert (waarschijnlijk daarom) op haar website liever naar de “inspirerende protesten” tegen de G8 bijeenkomst in Evian (2003) die een stuk minder gewelddadig verliepen. De G8 bijeenkomst werd toen net als nu gehouden in een afgelegen gebied en de protesten vonden plaats in de steden er omheen. Net als in Evian wordt opgeroepen tot het blokkeren van de G8 bijeenkomst. “Dissent feels it is possible for the anti-authoritarian movement to gain a major and inspiring victory against global capitalism by directly shutting the G8 down by blockading the roads going to Gleneagles while other groups go over the hills to enter Gleneagles directly” valt te lezen op de Dissent! website. In werkelijkheid werd in Evian echter helemaal niets geblokkeerd. Het transport van en naar Evian ging onverminderd door, over het water en door de lucht. Het protest had louter een symbolisch karakter.

Dit alles neemt natuurlijk niet weg dat protesten zoals in Praag en Seattle een grote rol hebben gespeeld in het aanzwengelen van een publiek debat over het mondiaal neoliberalisme. De spectaculaire acties inspireerden velen en gaven de beweging voor even vleugels. Maar in het verleden behaald succes biedt geen enkele garantie voor de toekomst. En er is alle reden voor scepsis. Tegenstand is namelijk nog geen tegenmacht. Ondanks fraaie beelden en een toegenomen kritiek op privatiseringen en verlies aan nationale souvereiniteit zit de neoliberale elite steviger in het zadel dan ooit. Stoere taal en spektakel veranderen daar niets aan.


Noten:

[1] Amnesty report on the G8 http://www.amnesty.org.uk/news/press/16184.shtml
[2] Bij "tophoppen" gaat het er om aan zoveel mogelijk mondiale protesten deel te nemen.
[3] Why Oxfam is failing Africa http://www.newstatesman.com/200505300004
[4] http://www.guardian.co.uk/comment/story/0,,1509192,00.html
[5] http://www.commondreams.org/views05/0621-25.htm
[6] PGA website http://www.agp.org

Meer achtergrondinformatie over de G8 vindt je hier: http://eurodusnie.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=179&Itemid=167
Meer informatie over de komende protesten is hier http://www.globalinfo.nl te vinden.

Een eerder artikel van de zelfde auteur over de stand van zaken in de globaliseringsbeweging is "De glazen bol van de andersglobaliseringsbeweging"
http://eurodusnie.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=210&Itemid=167