arch/ive/ief (2000 - 2005)

De voorzitter van de Wereldbank wordt traditioneel door de VS voorgesteld, en de post is ook voor een Noordamerikaans onderdaan. Dat is een stilzwijgend akkoord met de Europeanen die in ruil het voorzitterschap van de zusterorganisatie, het Internationaal Muntfonds, krijgen. De vorige voorzitter van de Wereldbank, James Wolfensohn, was een Australisch bankier die in de VS werkte, en zich moest laten naturaliseren. Er is dus altijd wel ergens een mouw aan te passen als men een kandidaat perse benoemd wil krijgen, maar het initiatief is wel in handen van de VS. Nu klopt het ook wel dat bij de vorige benoeming van de IMF-voorzitter, in 2000, de VS problemen had met de kandidaat die de Europese Unie voorstelde. Ze vond de Duitser Koch Weser wat te slapjes, en bereikte dat een nieuwe kandidaat werd voorgesteld, Horst Höhler die, toen hij president van Duitsland werd, werd opgevolgd door de Spanjaard Rodrigo Rato.

Een vergelijkbaar scenario is dus zeker denkbaar. De Europese landen kunnen zich verzetten tegen Wolfowitz en kunnen daar goede argumenten voor bedenken. Wolfowitz komt van het Ministerie van Defensie, hij bedacht de term ’preventieve oorlog’ en speelde een grote rol in de oorlog tegen Irak. Hij staat bekend als een harde ’neocon’, een neo-conservatief die dus een rechts beleid voor staat. Bovendien heeft hij helemaal geen kaas gegeten van ontwikkeling en kent de derdewereld ook niet, met uitzondering van Indonesië. Wolfowitz gelooft in de ’pax americana’ en meent dat de VS elk ontstaan van regionale of mondiale machten moet verhinderen. Wolfowitz zou een echte ideoloog zijn met uitgesproken ideeën over mensenrechten en democratie, vooral voor de Arabische wereld.

Dit voorstel van de VS moet gezien worden tegen de achtergrond van een andere benoeming. Enkele weken geleden stelde Bush een nieuwe ambassadeur aan bij de VN, de superunilateralist John Bolton. Het ziet er dus naar uit dat de VS haar harde aanpak van de wereldpolitiek zal blijven verdedigen. Voor de ontwikkelingslanden is dat geen goed nieuws, en voor de Europese landen die eventueel een ander soort beleid willen, evenmin.

Zoellick, Clinton of Bono?

Toch moeten we ons afvragen of het erg veel zin heeft om hier tegen te protesteren. De andere kandidaten voor het voorzitterschap waren Zoellick, de WTO-onderhandelaar voor de VS, ex-president Clinton en, godbetert, Bono, de nieuwe held van de caritatieve armoedebestrijding.

Een WTO-onderhandelaar aan het hoofd van een ontwikkelingsbank is niet ideaal. Men wil ons doen geloven dat vrijhandel de armoede uit de wereld zal helpen, maar dat komt vooralsnog vooral de multinationals goed uit en niet het miljard extreem arme mensen in de wereld. Aan dogma’s heeft de derdewereld geen behoefte. De democratische ex-president Bill Clinton? Ja, die kent de wereld en zou ook een minder hardvochtig beleid voorstaan. Maar maakt die echt een kans om door Bush te worden benoemd?

En tenslotte, zou het echt een groot verschil uitmaken? James Wolfensohn was acht jaar voorzitter van de Wereldbank. Hij staat bekend als iemand die echt de armoede in de wereld wil bestrijden en hij geeft de indruk daar ook echt in te geloven. Ook op de researchafdeling van de Wereldbank zitten enkele lieden die het goed voor hebben met de wereld en die erg interessant studiemateriaal publiceren. De huidige hoofdeconoom, de Fransman Bourguignon, komt zelf openlijk uit voor een strijd tegen de ongelijkheid en voor een mogelijkheid om uitkeringen te geven aan extreem arme mensen. Dat is, in het denken van de Wereldbank, vrij revolutionair. Maar het blijft bij woorden. Het beleid van de Bank is de afgelopen twintig jaar weinig veranderd, al beweert ze zelf het tegendeel. De ‘Washington consensus’ blijft onverkort van kracht, nu met een etiket van armoedebestrijding opgekleefd. De Bank heeft ontdekt dat ze na de verzwakking van de nationale overheden, de staat een nieuwe rol moest geven. Geen economische interventies meer, uiteraard, maar wel ‘good governance’ of goed bestuur invoeren. Dat is er op gericht dat er een ‘enabling environment’ wordt gecreëerd, een omgeving waarin het goed zaken doen is. Ze bedoelt ermee dat er een goede wetgeving op de concurrentie moet zijn, dat de eigendomsrechten moeten beschermd worden, dat er buitenlandse investeringen moeten aangetrokken worden, dat de arbeidsmarkt gedereguleerd is, dat alle mensen kunnen leren lezen en schrijven, drinkwater hebben en naar de dokter kunnen als het moet. Voor die laatste drie punten blijft ze privatiseren en blijft ze zeggen dat dit in het belang is van de armen. Overheden zijn volgens haar niet in staat zo’n taak uit te voeren. En bij dit alles moet er ‘ownership’ zijn, waarmee wordt bedoeld dat het de arme landen zelf zijn die hun ontwikkelingsprojecten moeten kiezen. Maar dan wel helemaal binnen het kader dat hierboven werd geschetst.

Kortom, de Wereldbank heeft een interessant discours ontwikkeld waarin ze alle begrippen van de derdewereldbeweging heeft geïntegreerd, maar er wel een nieuwe betekenis aan gegeven heeft. Ze blijft een neoliberaal beleid voeren dat nauw aansluit bij dat van het IMF. Joseph Stiglitz, voormalig vice-voorzitter van de Wereldbank, heeft dat erg goed beschreven en heeft al aangeklaagd dat het IMF vooral luistert naar de instructies van het VS-ministerie van Financiën. En daarbij de ene foute beslissing na de andere neemt. Het is zeker niet uitgesloten dat er bij de Wereldbank lieden zijn die de band met het IMF willen doorknippen, maar daar zal een voorzitterschap van Bill Clinton zeker niet toe in staat zijn. Bovendien heeft de VS een vetorecht in de raad van bestuur van de Wereldbank, dus zo makkelijk valt het beleid niet bij te sturen.

Eric Toussaint van het CADTM (Comité voor de kwijtschelding van de schuldenlast) heeft in detail beschreven hoe de Wereldbank al zestig jaar te werk gaat. Hoe ze de schuldenlast bij manier van spreken heeft georganiseerd, hoe ze ‘foute regeringen’ zoals die van Chili en Nicaragua heeft gesanctioneerd, en hoe ze ‘goede regeringen’ zoals die van het communistische Roemenië (tegen de Sovjet-Unie) heeft gesteund. Er is niets wat er op wijst dat ze vandaag andere criteria hanteert dan vroeger. Landen als Oeganda en Tanzania worden als toonbeelden voor de armoedebestrijding gebruikt, niet toevallig landen die goed privatiseren. Ook Bolivië is een ‘goede leerling’, waar de sociale opstanden met veel geweld worden neergeslagen. En wie herinnert zich niet Argentinië, het rijke land van Zuid-Amerika waar de Bank nooit de corruptie en het wanbestuur heeft gezien?

Herkolonisatie

De NGO’s zijn entoesiast op de trein van de armoedebestrijding gesprongen. Vandaag zetten ze zich in voor het bereiken van de millenniumdoelstellingen. Zeker, ze vullen dat aan met eisen rond de schuldenlast, internationale belastingen en mensenrechten. Maar ze blijven geloven dat de Wereldbank aan hun kant staat, ze blijven geloven dat met een goed voorzitter het ook de goede kant kan uitgaan met het beleid. Ze blijken niet te zien niet dat het neoliberalisme nog altijd hoogtij viert en dat het ontwikkelingsproject dood en begraven is. Het werd gedood en het werd begraven door de Wereldbank.

Het voorzitterschap van Wolfowitz is geen voorbode van een militarisering van het ontwikkelingsbeleid. Die militarisering is al bezig. Bij de OESO zijn er bespreking aan de gang om militaire uitgaven mee op te nemen in de ontwikkelingshulp. Wie de vragen leest die Louis Michel in de Europese Commissie voorlegt aan zijn publiek, merkt dat ook daar openlijk wordt gedacht aan een koppeling van het ontwikkelingsbeleid aan het veiligheidsbeleid van de EU. De Verenigde Staten geven slechts minimale ontwikkelingshulp, maar sinds 11 september staat alles er in het teken van de ‘homeland security’. Japan geeft sinds 2001 ‘logistieke steun’ aan de buurlanden van Afghanistan, hulp voor de Noord-Amerikaanse troepen. Overal zijn de legers al betrokken bij de zogenaamde ‘humanitaire hulp’.

Ontwikkeling was vroeger, lang geleden, een project voor collectieve politieke, economische en sociale emancipatie. Het ontwikkelingsproject was nauw verbonden met de bevrijdingsstrijd van de dekolonisering. In de jaren ’70 is het tij gekeerd en sinds 1982 worden er overal ‘structurele aanpassingen’ opgelegd. Latijns Amerika is sterk verarmd, Afrika sterft stilletjes af. China en Indië, die een ander beleid hebben kunnen voeren, doen het goed. Toen bedacht de Wereldbank de armoedebestrijding, een manier om nog meer neoliberale hervormingen op te dringen. Te privatiseren, te dereguleren. En nu er overal sociaal protest en burgeroorlogen uitbreken, wordt ‘ontwikkeling’ een militair project. Nu moeten we de vrede handhaven of herstellen. Beletten dat er massavernietigingswapens zijn. ‘Failed states’, mislukte staten er weer bovenop helpen. En binnenkort zal worden gevraagd om een aantal staten onder voogdij te plaatsen. De landen die geen enkele capaciteit meer hebben om zichzelf te besturen. Wij zullen dan, in het belang van de armen, het bestuur weer in handen nemen. Net zoals vroeger, in de negentiende eeuw. Toen noemden we dat kolonisatie.

Als Wolfowitz voorzitter wordt kan dat het voordeel hebben dat deze evolutie sneller en duidelijker naar buiten komt. Dat de NGO’s beseffen dat ze niet langer met de illusie moeten leven dat de Wereldbank hen helpt. Dat het weinig zin heeft te geloven in de goede afloop van een samenwerking tussen de Wereldbank en de ‘civiele maatschappij’. Met Clinton, Bono of Zoellick zal het precies dezelfde richting uitgaan, maar met wat meer franjes, wat langzamer, wat softer.

Dit is geen fatalistisch verhaal. Een andere wereld is wel degelijk mogelijk. Maar laat ons dan onze energie besteden aan die andere wereld en ons niet moe maken met protesten tegen Wolfowitz. Laat ons werken aan een ontwikkelingsproject, laat ons concrete voorstellen uitwerken als alternatief voor het neoliberale beleid, laat ons stoppen met congressen en colloquia en tabellen en statistiekjes over millenniumdoelstellingen. Want Afrika is aan het sterven. In Latijns-Amerika is men de democratie aan het afschrijven. Noch Wolfowitz, noch Clinton, Zoellick of Bono zullen dat tegenhouden.