arch/ive/ief (2000 - 2005)

Venezuela staat dezer dagen volop in de internationale schijnwerpers. Nu zondag (15 augustus) beslissen 14 miljoen kiesgerechtigde Venezolanen in een referendum over de toekomst van hun linkse president Hugo Chávez. Een unicum in de wereld, want één van de meest progressieve elementen uit de Venezolaanse grondwet -nota bene door Chávez zélf ingevoerd- is het feit dat de bevolking halverwege de presidentiële ambtstermijn in een referendum kan beslissen de president af te zetten. Indien de oppositie zondag meer stemmen behaalt dan het aantal voorkeurstemmen waarmee Chávez in 2000 herverkozen werd én meer stemmen dan de tegenstanders van het referendum, is Chávez president af. In dat geval volgen er binnen de maand nieuwe presidentiële verkiezingen…..waarbij Chávez zich eventueel opnieuw kandidaat kan stellen.

Venezuela heeft bewogen jaren achter de rug. Na twee mislukte staatsgrepen begin jaren ’90 begaf het ‘ancien régime’- een coalitie van christendemocraten (COPEI) en sociaaldemocraten (AD) - het definitief. In 1999 nam ex-putchist Hugo Chávez Frias – die met bijna 60% van de stemmen verkozen werd - de touwtjes stevig in handen. Hij beloofde een radicale koerswijziging.
Chávez wilde komaf maken met het oude cliëntelistische bestel, de welig tierende corruptie, de sociale ongelijkheid en de dominantie van een economische elite die aan het handje van Washington loopt. Er kwam een nieuwe grondwet – één van de meest progressieve ter wereld – die door een overweldigende meerderheid (85%) van de Venezolanen goedgekeurd werd.
Na de instelling van de ‘5de republiek’ (‘Bolivariaanse Republiek van Venezuela’) in 2000 werd Chávez nogmaals door 58% van de bevolking herbevestigd in zijn zesjarig mandaat, dat normaal gezien loopt tot januari 2007.

Zijn ‘Bolivariaanse Revolutie’ is de speerpunt van z’n beleid. Het omvat een cocktail van maatregelen: het grootschalig alfabetiseringsprogramma “Mission Robinson” dat reeds één miljoen Venezolanen alfabetiseerde; investeringen in gezondheidszorg en de campagne ‘Barrio Adentro’, waarbij met de hulp van 10.000 Cubaanse dokters de bevolking in de sloppenwijken (waar veel Venezolaanse dokters zich niet wilden begeven) voor het eerst toegang krijgt tot medische assistentie. En verder: landhervormingen, microkredieten en participatie van de bevolking via de oprichting van wijk- en buurtcomités,.... allemaal basiselementen uit Chavez’s ‘Bolivariaanse Revolutie’. Ook zijn economisch beleid houdt een radicale koerswijziging in. De pogingen om het Staatsoliebedrijf PDVSA te privatiseren deed hij teniet. Venezuela is de 5de grootste olie-exporteur ter wereld en wordt dan ook het ‘Saoudi-Arabië’ van Latijns-Amerika genoemd. De olieproductie staat voor 25% van het BNP van het land.

Chávez beantwoordde de roep van de ‘onderlaag’ van de bevolking (meer dan 50% van de Venezolanen leeft in armoede), die hij haar waardigheid teruggaf. Maar door zijn stevig taalgebruik joeg hij de economische elite en de hogere middenklasse tegen zich in het harnas. In zijn buitenlandse politiek streeft Chávez naar de versterking van de OPEC om zo een hogere olieprijs af te dwingen; hij voert een onafhankelijke koers van Washington (Venezuela is wel nog de 2de grootste olieleverancier van de VS) en knoopte nauwe relaties aan met Cuba.
Met zijn radicale sociale hervormingen en zijn franc-parler maakte Chávez zich niet enkel vrienden. Vrij snel verenigden de erfgenamen van AD en COPEI, de aan AD gelieerde vakbond CTV en de werkgeversorganisatie FEDECAMARAS zich in de ‘Coordinadora Democratica’ (CD). Zij nam in haar slipstream een groot deel van de middenklasse mee, en orchestreerde – hierin onvoorwaardelijk gesteund door de private massamedia - een ware haatcampagne tegen Chávez. Met als hoogtepunt de mislukte staatsgreep op 11 april 2002 waarbij Pedro Carmona, de voorzitter van de werkgeversorganisatie FEDECAMARAS, voor 48 uur het roer overnam. Tevergeefs probeerde de CD met een maandenlange ‘lock-out’ en economische sabotage van onder andere de olie-industrie (balans: 8 miljard dollar schade en een daling van het BNP van 27% in het 1ste trimester van 2003), maandenlange betogingen en de voortdurende haatcampagne en desinformatie, om Chavez uit het zadel te lichten. De massamedia – voor een groot deel in handen van de mediamagnaat Gustavo Cisneros –ontpopte zich tot de ware stoottroepen van de oppositie.

Na een maandenlang getouwtrek en bemiddeling door de Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS ) en het ‘Carter Centrum’ (voorgezeten door gewezen VS-president Jimmy Carter) stemden beide partijen in mei van dit jaar in met de organisatie van het referendum. Het volk beslist nu over het al dan niet aanblijven van Chàvez. Zelfs volgens de meest conservatieve peilingen kon Chávez gedurende z’n mandaat altijd rekenen op de steun van zo’n 40% van de bevolking. Na vier jaar regeren in een woelig politiek klimaat, en in vergelijking met de meeste andere Latijns-Amerikaanse staatshoofden, is dit een waar huzarenstukje.
Alle peilingen van de laatste weken en dagen wijzen op een ruime overwinning voor Chávez aanstaande zondag en een (terug) groeiende aanhang bij de bevolking.

De sociale programma’s (gezondheid, onderwijs) – betaald met de hogere olie-inkomsten – kunnen op veel bijval rekenen, zelfs bij aanhangers van de oppositie. De economische indicatoren wijzen verder op een sterke economische heropleving van het land. Waar Venezuela vorig jaar nog een negatieve groei van –9,3% van het BNP kende (mede veroorzaakt door de economische boycot van de oppositie), voorspelt de CEPAL (de aan de VN gelieerde Economische Commissie voor Latijns-Amerika) dit jaar een groei van ongeveer 12%. Het IMF houdt het op 8 tot 9%. De hoge werkloosheid (18%) en de informele arbeid (52%) blijven wel problematisch. De inflatie die vorig jaar 27,1% bedroeg zou dit jaar beduidend lager uitvallen. De gestegen olie-inkomsten maken ruimte vrij voor sociale programma’s en loonsverhogingen (minimumloon + 30% dit jaar). Tijdens het eerste semester van 2004 bedroeg de gemiddelde prijs per vat Venezolaanse olie 29,29 dollar, of 14,3 % meer dan dezelfde periode in 2003. Ook de fiscale inkomsten zullen dit jaar stijgen. De versoepeling op het aankopen van dollars zou de industriële sectoren terug meer ademruimte moeten geven.

Deze cijfers verklaren niet alles. Een groot deel van de tot nu toe onbesliste kiezers zijn de voortdurende agitatie en (soms lachwekkende) desinformatie van de oppositie omtrent het beleid van Chávez meer dan beu. De ‘Coordinadora Democratica’ heeft tot nu toe ook geen enkel volwaardig alternatief aangeboden. Het enige bindmiddel is een bijna irrationele Chávez-haat. Het ontbreekt de oppositie ook aan een geloofwaardige eenheidskandidaat die het tegen Chávez kan opnemen. Verder omvat hun programma ‘Consensus Pais’ de geleidelijke privatisering van de staatsoliemaatschappij PDVSA, het terugschroeven van de sociale programma’s én o.a. de afschaffing van het referendum dat de president kan herroeppen tijdens z’n mandaat!
Een klein radicaal deel van de oppositie,het ‘Democratisch Blok’ (sic), wil koste wat kost af van Chávez. Gaat het niet via de legale weg, dan maar met geweld. De economische elite en extreem-rechtse radicalen doen er alles aan om de economie en het openbare leven te boycotten. De strategie is duidelijk: chaos creëren,en als antwoord daarop een staatsgreep organiseren. (eventueel met steun van Colombiaanse paramilitairen) teneinde ‘de orde en rust te herstellen’. Dit is ook de strategie waar ex-president Carlos Andres Pérez - ,veroordeeld wegens corruptie en in ballingschap in Miami, - voor staat. Pérez verklaarde twee weken geleden in een interview met de oppositiekrant ‘El Nacional’ bereid te zijn mee te werken met ‘alle krachten die Chávez met geweld van de macht willen verdrijven’, en riep zelfs op om Chávez te vermoorden. Dat daarbij ‘veel bloed zal vloeien’ is volgens Pérez ‘onvermijdelijk’, alsook de installatie van een ‘overgangsdictatuur’, gedurende 2 á 3 jaar om de ‘rust en orde te herstellen’. Einde democratie.

Vanuit onze Europese bril wordt het beleid van Chávez steevast als ‘populistisch’ bestempeld. Toch heeft Chávez heel wat verwezenlijkt op het vlak van onderwijs en gezondheidszorg, en streeft hij naar een economie met een ‘menselijk gelaat’, maar bínnen de grenzen van het kapitalistische systeem. De vrijheid van meningsuiting is nog nooit zo groot geweest; in die mate zelfs dat bepaalde media ongestraft kunnen oproepen tot ‘rebellie’. De theorie al zou Chavez de nieuwe Castro van Latijns-Amerika zijn houdt dus helemaal geen steek. De politieke bewustwording bij de Venezolanen heeft onder Chávez een enorme sprong voorwaarts gemaakt, en het land werd weer op het internationale forum gebracht door z’n onafhankelijke koers. Vanuit dit perspectief zou het de Europese Commissie, de Belgische regering en de internationale gemeenschap sieren mochten ze een meer constructieve houding aannemen ten aanzien van Venezuela en de meer radicale oppositie oproepen het geweld af te zweren en de democratische spelregels te aanvaarden.

Alle ogen, en met name deze van de oliemarkten, zijn dit weekend dan ook op Venezuela gericht.Voor velen gezien als een icoon en werkbaar experiment van de andersglobalistische beweging. Voor anderen de voorbode van een nieuwe ‘Castro-communistische dictatuur’,dixit de oppositie.
Dat de oppositie een (verwachte) overwinning van het referendum nu zondag door Chávez niet zal aanvaarden staat bijna als een paal boven water. Het belooft nog een hete politieke zomer te worden in de Caraïben…..

Jordi Lesaffer
jordi.lesaffer@chello.be
http://www.freewebs.com/jordilesaffer