arch/ive/ief (2000 - 2005)

Ook de stigmatisering van de werklozen voedt extreem-rechts

Carte blanche in Le Soir, 21/06/2004
Mateo Alaluf, socioloog ULB
Olivier Paye, Politicoloog, Facultés Saint-Louis
Jean Faniel, Politicoloog, ULB
Pierre Verjans, Politicoloog, ULg

Tijdens de vorming van de paars-groene regering in 1999 had Guy Verhofstadt vooropgesteld dat men zijn beleid zou kunnen beoordelen in functie van de resultaten van de extreem-rechtse partijen. Bij de vorming van de paarse regering in 2003 kondigde de Eerste minister de creatie van 200.000 nieuwe jobs aan.

Sinds deze verklaringen gaat extreem-rechts alleen maar vooruit. Het Vlaams Blok zet zijn opgang verder en ook het Front National hervat haar succes. De werkgelegenheid daarentegen laat serieus op zich wachten; de werkloosheidscijfers blijken elke maand meer onrustwekkend.

De studies over extreem-rechts stemgedrag tonen duidelijk aan dat het electoraat van deze partijen heterogeen is. Het electoraat bestaat enerzijds uit gegoede milieus: zelfstandigen, bedrijfsleiders, kaders of middenklasse. De resultaten van het VB in de rijke buurten van Antwerpen of elders zijn daar sprekende voorbeelden van. Deze partijen verleiden eveneens mensen afkomstig uit populaire lagen van de maatschappij: bedienden, arbeiders of werklozen. De resultaten van het FN in Dison, Herstal of La Louvière getuigen daar van.

Het VB en het FN hebben duidelijke opvattingen over de werklozen. Deze twee partijen willen de uitkeringen van de werklozen verminderen en hen verplichten kleine jobs te aanvaarden om hun uitkeringen te behouden; ze willen de werkende vrouwen aanzetten om thuis te blijven en willen de sociale zekerheid op termijn ontmantelen. Dergelijke projecten zijn natuurlijk koren op de molen van het gegoede electoraat van de extreem-rechtse partijen. Anderzijds behoeden zowel het VB als het FN zich er voor om deze programmapunten aan de werklozen, in wiens stem ze geïnteresseerd zijn, duidelijk te maken. Ze verwijzen daarentegen naar zondebokken.

De werklozen, net zoals alle personen die te maken hebben met economische moeilijkheden, willen dat er met hen rekening gehouden wordt en willen vooral dat hun sociale situatie verbetert. Wanneer ze een stem uitbrengen op het FN of het VB is hun stemgedrag een uiting van deze malaise. Veel meer dan een reactie uit domheid is hun stem een alarmsignaal voor de politieke wereld die een voluntaristische keynesiaanse politiek van jobcreatie blijkbaar vaarwel heeft gezegd.

Dat was reeds wat de verkiezingen van mei 2003 aankondigden. Wat is er sindsdien gebeurd?

De federale liberaal-socialistische regering keurde in januari 2004 in Gembloux het plan van minister Frank Vandenbroucke goed over de strengere controle van de werklozen. In dezelfde rechte lijn als de “workfare” uit de Verenigde Staten of Groot-Brittannië volgens dewelke een werklozen zijn uitkering moet verdienen, wil het plan dat de werkloze toont dat hij zich constant inzet om actief werk te zoeken, werk… dat niet bestaat ! Het aantal werklozen is, naar gelang de regio’s, 10 à 30 maal hoger dan de vacante jobs. Niet in staat hen een job te bezorgen, legt de paarse regering de verantwoordelijkheid voor deze situatie bij de werklozen zelf. Daarbij aarzelen ze niet om de werklozen te laten doorgaan als leeglopers en profiteurs.

Tegenover partijen die hun lot niet verbeteren maar hen daarentegen laten vallen en beschuldigen, kunnen we begrijpen dat de werklozen een stemgedrag aan de dag leggen waaruit hun ontevredenheid duidelijk blijkt. Zelfs indien de partijen die ze kiezen antidemocratisch en xenofoob zijn.

Mensen die tijdens de electorale campagne in contact stonden met de files aan de stempellokalen hadden geconstateerd dat de stemintenties voor het FN in opmars waren. En zoals een werkloze kiezer van Agir in 1999 stelde: “ als ze ons, de werklozen met de vinger wijzen, als ze ons aanvallen en beledigen, dan kunnen we ook niet aanvaarden om toegeeflijk te zijn met vreemdelingen. Indien je niet het recht hebt om iets te doen, hoe kan je het dan gunnen aan iedereen ?”. De werklozen voelen zich als uitgestotenen van de verdeling van de rijkdom bedreigd door wat ze aanvoelen als deloyale concurrentie van armere mensen die van elders komen.

De oorzaken van het extreem-rechts stemgedrag mogen niet op een moraliserende manier geanalyseerd worden. Het zou maar al te gemakkelijk zijn om te zeggen dat het de kiezers zijn die een “slechte keuze” gemaakt hebben. Het is daarentegen essentieel om zich vragen te stellen over de oorzaken van dit stemgedrag. Daaruit blijkt dat het de concrete situatie van de kiezers is die men moet verbeteren, niet de werkloosheidsstatistieken.
Deze vaststelling brengt een andere met zich mee. Vanaf volgende maand (juli) zal de strengere controle van de werklozen niet enkel meer leiden tot hun stigmatisering. Velen van hen dreigen eveneens uitgesloten te worden van hun recht op een uitkering hetgeen zal leiden tot nog meer onzekerheid.
Het verdict van de urnen is een klaar en duidelijk alarmsignaal. Het plan Vandenbroucke ter controle van de werklozen moet serieus in vraag gesteld worden. Dat is, samen met andere te nemen maatregelen, een concrete daad die men kan stellen om te voorkomen dat er in de toekomst nog gesproken moet worden van “zwarte zondagen”.


***********************************************************