arch/ive/ief (2000 - 2005)

Stem verkeerd!

Het homohuwelijk is de speerpunt geworden van een wereldwijde conservatieve strijd. Bij ons beloofde Mieke Van Hecke, topvrouw van het Katholiek Onderwijs dat getrouwde homo’s bij haar in de problemen zullen komen. Het Vlaams Blok wil wel homokiezers, maar geen homohuwelijk. De Franse regering zal de burgemeester die zaterdag het eerste Franse homohuwelijk sloot onmiddellijk sanctioneren. In de Verenigde Staten worden het homohuwelijk en abortus beslissende thema’s bij de komende presidentsverkiezingen.
Onze samenleving, en zeker de kerken, belijden graag hun liefde voor de àndere, de vreemde. Maar het probleem is dat homoseksuele leden ‘bij uitstek’ vreemd zijn. Meer vreemd zelfs dan mensen van etnische minderheidsgroepen, want die groeien meestal nog op binnen een eigen subcultuur. De homoseksuele of lesbische mens groeit op tussen ‘ons’, tussen hetero’s, in een wereld waarin hij of zij ànders is. En pas op de dag dat hij of zij zich ‘out’ wordt zichtbaar dat hij of zij ànders is. Dit structurele en vooral onzichtbare anders-zijn heeft tot aan die bekendmaking dikwijls al een hele geschiedenis van eenzaamheid, onzekerheid, angst, vervreemding en lijden veroorzaakt. Voor de naastbestaanden is het coming-out proces van homoseksuele of lesbische mensen meestal nog een enorme confrontatie met een vreemdeling die niet van buiten maar van binnen komt.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat “de openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht(Belgische wet van 13 februari 2003) een strijdpunt is. Alleen al in het woordgebruik wordt de heftigheid van de strijd zichtbaar. CD&V heeft het liever over ‘een duurzame relatie’. En overal heeft men het over ‘het homohuwelijk’, een op het eerste gezicht onschuldige versimpeling waaruit echter moet blijken dat het om een ànder soort huwelijk zou gaan dan tussen hetero’s. Alleen dat is het échte huwelijk.
Waarom maakt men daar toch zo’n spel van, terwijl het feitelijk toch maar om een marginale kwestie gaat. Het betreft in aantal slechts een klein deel van de gemeenschap. En voorzover godsdiensten nog een rol spelen in het maatschappelijk debat, biedt de traditie maar een smalle basis voor bezwaren tegen homoseksualiteit. Standpunten omtrent slavernij, de sluier, vrouwenbesnijdenis, anticonceptie, euthanasie, abortus en homoseksualiteit kunnen niet als eeuwige, onveranderlijke dogma’s aan de voeten van Jahweh of Allah gelegd worden. De bijbel en de koran zijn boeken die in hun maatschappelijke ontstaanscontext moeten gelezen worden. Ze zijn van ontzaglijke waarde, maar ook tijdsgebonden en verre van perfect. De beslissingen moeten wij vandaag zelf nemen, in debat met deze tradities en met de humane verworvenheden van de geschiedenis.
Ondanks dat leidt de wettelijke openstelling van het huwelijk tot heftige debatten. En dat heeft ook alles te maken met de toenemende verrechtsing in onze samenleving. Rechts strijdt tegen abortus en tegen euthanasie en is voor de handhaving van het gezin als hoeksteen van de samenleving, ook al is die hoeksteen volop aan het afbrokkelen. Links strijdt tegen oorlog, armoede en discriminatie en voor solidariteit en diversiteit. De verrechtsing die zich vandaag in onze samenleving afspeelt zet zich in verhevigde mate door in de kerken. Op Pinksteren kon kardinaal Danneels in een TV-interview zonder blikken of blozen verkondigen dat de bevrijdingstheologie hem nooit erg geboeid had en dat ze vandaag niet meer bestaat, terwijl de bijbel zelf toch niet minder is dan de bevrijdingstheologie van de armen toen. En… ondanks zijn Irakpolitiek kreeg Bush afgelopen weekend nog de zegen mee van de paus omdat hij een bondgenoot is in de strijd tegen homohuwelijk, abortus en euthanasie. Het wordt erg als de mening over homoseksualiteit bijna de lakmoesproef wordt voor het correcte denken. De aandacht die hiermee gegeven wordt aan de homoseksuelen werkt als buitensluitende aandacht.
Ondanks het marginale belang van de kwestie is hier dus duidelijk meer aan de hand. Voor dat meer wordt nogal eens het woord homofobie gebruikt. Maar de meeste mensen die lijden aan homofobie zullen die angst niet herkennen als angst. We zouden beter kunnen spreken van cultureel geweld tegen de (seksuele) vreemdeling. Zodra mensen afwijken van de stereotiepe, heersende norm (hetero) worden ze gemakkelijk onder druk gezet. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de scheldwoorden die gebruikt worden om een jongen, die afwijkend gedrag vertoont, bij te sturen om er een man van te maken. Het woord ‘jeannet’ valt snel. Tekenend is ook dat jongens op een bepaalde leeftijd een ‘mietje’ zijn als ze teveel met meisjes spelen en op een andere leeftijd als ze te weinig met meisjes spelen.
Ook in de kerken herkent men die angst niet als angst. Alleen in uiterst conservatieve kringen zal men nog spreken van zondig of pervers. Maar die formele acceptatie of openheid valt niet samen met een volledige aanvaarding. Het debat vandaag openbaart dat achter de wollige erkenning niet meer dan ontkenning, stil verzet of feitelijk gedogen schuilgaat. Ook in het vragen naar oorzaken van homoseksualiteit verraadt zich een kiem van afwijzing. Als iemand homo is dan moet er ergens wel iets misgelopen zijn. Een ‘verkeerde’.
Homofobie is een vorm van seksueel geweld, maar een vorm die niet als geweld (h)erkend wordt omdat grote groepen binnen de samenleving en binnen de kerken dit ondersteunen. En al gauw wordt met een beroep op vrije meningsuiting of godsdienstvrijheid het recht op discriminatie veiliggesteld. Met hetzelfde beroep op godsdienstvrijheid wordt in katholieke ziekenhuizen ook de euthanasiewet bestreden, door christenen die niet als fundamentalisten worden erkend. Moslims die hun vrouwen slaan, dat zijn fundamentalisten. De islam, die homo’s uitsluit, ja die is achterlijk. Maar de gemiddelde reactie op homoseksuele of lesbische medemensen in de kerkelijke gemeenschap staat in de praktijk ook op gespannen voet met de manier waarop de doorsnee katholieken zichzelf als open en tolerant verstaan. Waar ideologie en religie geweld verhullen is het onze roeping dat geweld te ontmaskeren.

Remi Verwimp
Priester van het bisdom Antwerpen
en docent in de Werkplaats voor Theologie en Maatschappij
6 juni ’04