arch/ive/ief (2000 - 2005)

Goedenavond. Welkom bij Het Vrije Woord. Met daarin twee bijdragen. Straks gaat het Willemsfonds in op de oproep van Antoine Duquesne voor een rondetafelgesprek over onze democratische waarden. En dat doet het in een gesprek met Johan Huys die daarover zijn eigen bedenkingen kwijt wil. Maar eerst is er een bijdrage van Frank Stappaerts over geweldloosheid.

Een tijd geleden verscheen er onder redactie van Jan Dumolyn en Peter Tom Jones de bundel "Esperanza. Praktische theorie voor sociale bewegingen", en daarin schreef Hans Lammerant een bijdrage over de praktijk van de geweldloosheid. Nu opteren voor geweldloosheid, voor pacifisme dus, wordt door autoriteiten, door gezagsdragers, meestal erg negatief benaderd. Ofwel verwijt men de pacifisten dat ze meehuilen met de vijand, wie dat ook moge zijn, ofwel verwijt men hen naïeve dromers te zijn. Een visie waar Hans Lammerant alvast niet mee akkoord gaat!

Hans Lammerant: "Ik denk dat men geweldloosheid te weinig praktisch bekijkt. Men zit een beetje met een pensée unique rond het nut of de effectiviteit van geweld en ik vind dat een even grote vorm van naïviteit indien men dat aan pacifisten verwijt. Men kan ook op een praktische manier over geweldloosheid nadenken. Ik vind het juist een opdracht om de effectiviteit van geweldloosheid of geweldloze oplossingen proberen vorm te geven."

Wat je zegt, weerspiegelt zich dat ook in laten we zeggen de budgetten die vrijgemaakt worden om aan onderzoek, aan research te doen naar de effectiviteit van geweldloosheid, of anders naar het militair-industrieel complex?

Hans Lammerant: "Ja zeker, voor geweldloze oplossingen wordt quasi geen geld vrijgemaakt. Dat merk je ook bijvoorbeeld in de uitbouw van de Europese Unie. De enige ruimte die men voor civiele oplossingen of voor civiele manieren om met een conflict om te gaan, is ná een militaire interventie. Men bouwt enkel civiele instrumenten uit als een soort van burgerlijk bezettingsbestuur nadat men een interventie heeft gedaan. Dat is een enorme reductie van dat wat men eigenlijk zou kunnen doen. Eigenlijk dient het militaire interventie apparaat vooral als een stok achter de deur, terwijl men verder conflicten laat verrotten, om vooral niet aan de eigen belangen te moeten raken. Ik vind een enorme discrepantie tussen bijvoorbeeld de pleidooien om militair te interveniëren in Centraal Afrika, en tegelijkertijd weigert men aan de eigen economische belangen bij het voortbestaan van het conflict ginder, bijvoorbeeld onze diamantsector, te raken."

Pacifisten aanvaarden dus dat er conflicten zijn in de samenleving, aanvaarden ook dat er internationale conflicten zijn, maar zeggen ze, met die conflicten kun je ook omgaan op een geweldloze wijze. Nu stel dat we daartoe in staat zijn, hebben we dan ook de vrede bereikt? Met andere woorden, is de doelstelling van de pacifistische beweging bereikt wanneer er geen geweld meer is?

Hans Lammerant: "Ik heb eigenlijk in mijn stukje te doorprikken dat pacifisten denken dat er een samenleving zonder conflict mogelijk is. Ik denk dat men juist van een echte vrede kan spreken als er ruimte is voor conflict, zonder dat dat tot geweld moet leiden. Als je kijkt naar internationale of militaire interventies dan denkt men vaak vrede te bereiken als louter het gedrag is aangepast als er geen geweld meer is, maar vaak blijft men met het onderliggende conflict gewoon zitten. Kijk naar de situatie in Bosnië of Kosovo, als men daar nu de militairen wegtrekt, zal het conflict gewoon heropstarten zoals vroeger en merk je dat men louter een militaire patstelling heeft bereikt maar helemaal niet aan vrede heeft gewerkt."

In je bijdrage, in je tekst, heb je het ook over actieve geweldloosheid, en schrijf je dat het louter gebruiken van geweldloosheid als tactisch middel onvoldoende is. Wat bedoel je daarmee?

Hans Lammerant: "Wel als men conflicten heeft gebruikt men machtsmiddelen, probeert men macht uit te oefenen, en dat kun je ook bijvoorbeeld met geweldloze actie doen. Op dat moment is dat geweldloze instrument louter als machtsmiddel bekeken. Maar als men geweldloosheid echt in de fond neemt, houdt dat eigenlijk in dat men het bestaan van zijn tegenstander moet aanvaarden en bereid moet zijn tot een dialoog. Wat je dan met geweldloze actie of met het machtsmiddel doet is eigenlijk proberen je stem te veroveren en ervoor te zorgen, eigenlijk een dialoog af te dwingen. Geweldloze middelen louter als machtsmiddel gebruiken, dan beland je evengoed bij een soort van totale-oorlog-denken of laat je ook geen enkele ruimte om iets aan het conflict te gaan doen. Je blijft met een louter botsing van krachten zitten en je komt niet tot een verdere oplossing."

In conflicten zeg je dus, moet er steeds naar gestreefd worden dat een dialoog mogelijk blijft. Maar, daarvoor moet je wel met twee zijn. Ik bedoel, neem nu het nazisme, neem nu het nieuwe Amerikaanse imperialisme, woorden lijken mij niet in staat deze partijen tot andere ideeën te brengen. Is geweld of verzet voor jou, in geen enkele situatie geoorloofd?

Hans Lammerant: "Ik ga zeker niemand veroordelen die als hij geen enkele andere optie meer ziet, geweld gebruikt. Het gaat voor mij ook niet om een morele vraag op dit moment, het is eerder van hoe kun je geweldloosheid als politiek instrument bruikbaarder maken? Ik denk dat het ook belangrijk is om te zien dat dialoog, we moeten dat ook niet als een te utopisch of een te soft ding bekijken. Dialoog is ook heel concreet. Een probleem politiek benaderen, behandelen, zelfs tussen strijdende partijen, dat is ook een vorm van dialoog en met geweldloze middelen proberen zijn stem te veroveren dat is denk ik een van de belangrijke manieren om een conflict proberen politiek te houden en niet te laten escaleren tot iets gewelddadig."

Een keuze voor pacifisme, schrijf je, kan op allerlei ethische overwegingen gebaseerd worden, maar echt nodig is dat niet, zei je ook daarnet nog. Het gaat gewoon om een politieke keuze!

Hans Lammerant: "Ik wil een beetje proberen het debat daarover uit de morele sfeer te halen, zowel over geweld als over geweldloosheid omdat eigenlijk soms het morele debat lijdt tot een stellingenoorlog, een ja-nee discussie, terwijl men niet meer kijkt naar alle praktische consequenties. Geweld gebruiken brengt een hele hoop praktische consequenties mee, geweldloosheid gebruiken of als politiek instrument proberen bruikbaar maken, van hetzelfde. Voor mij de opdracht rond werken met geweldloosheid is op dit moment ervoor zorgen dat men veel meer mogelijkheden daarrond kan uitbouwen en veel meer de ruimte daarvoor ziet."

Een ander bezwaar dat je maakt is dat geweld gebruiken nooit onschuldig is. Het gebruik van geweld zou mogelijke oplossingen voor het conflict sterk reduceren!

Hans Lammerant: "In veel conflicten heb je allerlei partijen die betrokken zijn, zowel die geweld gebruiken als die geen geweld gebruiken. Wat je ziet bijvoorbeeld bij militaire interventie of interventies van buitenaf, dat men enkel nog gaat rekening houden met die partijen die geweld gebruiken en het politieke belang van diegenen die het conflict op een andere manier benaderen nog meer reduceert. Terwijl, naar mijn opinie, als men probeert te interveniëren in een conflict, moet het er juist op gericht zijn om die krachten te versterken die het conflict proberen, of de escalatie van het conflict proberen te voorkomen en het conflict op een andere manier proberen op te lossen.
Een voorbeeld daarvan is voor mij ook, neem maar Kosovo, daarvoor had men een heel groot geweldloos verzet in Kosovo, dat heel weinig bekend is. Vanuit het buitenland heeft men daar nooit veel naar omgekeken. Het is maar op het moment dat het UCK, dat men een gewelddadig verzet kreeg, dat het buitenland zich is beginnen interesseren in dat conflict en dan ook op zo'n manier door gewoon partij te kiezen en het conflict verder te polariseren. Als je nu kijkt heeft men een patstelling, is het conflict volledig geëscaleerd tussen twee etnische groepen die tegenover mekaar staan. Terwijl voor de interventie er nog altijd mogelijkheden waren om te proberen het op een andere manier aan te pakken."

Als we naar het buitenlands beleid kijken en we vergelijken bijvoorbeeld de defensiebudgetten met het budget ontwikkelingssamenwerking, dan valt onmiddellijk de overinvestering op in de eerste categorie. Je stelt dan ook terecht de vraag of we niet teveel investeren in de brandweer zonder iets aan de brandveiligheid te doen!

Hans Lammerant: "Als je de cijfers vergelijkt dan zie je een enorme wanverhouding van België in zijn defensie, in Belgische franken nog uitgedrukt, besteedt iets van een honderd miljard, terwijl dat ontwikkelingssamenwerking een 25 miljard krijgt. Als je naar de Verenigde Staten, of op wereldschaal bekijkt, dan is de verhouding nog veel discrepanter. De Verenigde Staten besteden ongeveer 10 miljard dollar aan ontwikkelingssamenwerking, en 400 miljard dollar aan defensie. Dat zijn waanzinnige bedragen die dan zogezegd bedoeld zijn als het laatste redmiddel. Naar mijn opinie besteedt men dan eigenlijk veel te weinig, grijpt men veel te laat in op conflicten, maar dan wel op een gewelddadige manier en maakt men eigenlijk van een falend beleid, namelijk het te laat ingrijpen en het escaleren van het conflict, maakt men een standaardbeleid. Ook om de eigen economische belangen niet in het gedrang te brengen laat men conflicten escaleren en enkel als we er hier last van gaan krijgen, op dat moment gaan wij ons leger inzetten."

Tot zover nog Hans Lammerant. "Geweldloosheid in de praktijk" verscheen in de bundel "Esperanza. Praktische theorie voor sociale bewegingen", onder redactie van Jan Dumolyn en Peter Tom Jones. Het is een uitgave van Academia Press en is te koop in de goed boekhandel.

(Meer info over Esperanza! op http://www.yabasta.be)