Chili,de vreugde die niet kwam

Dertig jaar na de moord op Allende

Op 11 september 1973 pleegden de Chileense militairen met behulp van de CIA een coup. De constitutionele regering van president Allende werd vervangen. De zogenaamde "Volkseenheid" die stond voor een pacifistische overgang naar het socialisme, werd op een gewelddadige manier beëindigd door de bloedige staatsgreep van generaal Augusto Pinochet. Pinochet werd door Noord-Amerikaanse militairen opgeleid in de 'School of America', op basis van de doctrine van de strijd tegen de 'interne vijand': het marxisme.

Op 11 september stierf president Allende in het presidentiële paleis tussen de vlammen en bommen van het Chileense leger, terwijl zijn ministers en medewerkers werden gevangengezet in concentratiekampen en velen werden vermoord of 'verdwenen'. De dictatuur sprak het volk op 12 september toe om aan te kondigen dat Chili "in staat van interne oorlog is". De indruk wekkend dat er in Chili een burgeroorlog woedde om de publieke opinie, zowel nationaal als internationaal te bewerken zodat het concept van 'interne vijand' kon worden toegepast. De interne vijand was de marxist, communist, socialist, revolutionair, het subversieve sujet, kortom, iedereen die, volgens de heersende militairen, een gevaar vormde voor de dictatuur. Zo installeerde zich een bloedige dictatuur gedurende 17 jaar waarin de rechtse partijen zich op de achtergrond hielden of uit elkaar vielen tot 'nadere instructie' en de linkse partijen verboden waren.

Op 11 maart 1990 begon, zoals vastgelegd in de grondwet, de overgangsfase naar de democratie. In 1980 werd er een nieuwe grondwet geschreven met behulp van de rechtse partijen. Door middel van een referendum werd de nieuwe grondwet in 1981 gelegaliseerd. De angst die op dat moment regeerde smoorde elke oppositie in de kiem, ondanks de moedige gewapende weerstand van sommigen. Diezelfde grondwet is vandaag de dag, na 13 jaar democratie (sic), nog steeds van kracht.

Oppositie komt goed op gang
In 1983 kwam de oppositie tegen de dictatuur goed op gang. De verboden linkse partijen, vormden de MDP (Democratische Volksbeweging). De arbeiders begonnen maandelijkse protesten te organiseren, waarbij de confrontatie met de politie, tijdens diverse gelegenheden, resulteerde in een 'Staat van Beleg', waarbij de militairen uit de kazernes kwamen om de protesten neer te slaan. Vanwege de felle repressie groeide het legitieme gewapende verzet tegen de dictatuur van Pinochet en zag het volk in deze strijd een werkelijke optie om de dictatuur te beëindigen. Al snel was er veel aanhang voor de gewapende strijd. De rechtse partijen zagen dit met lede ogen aan en opnieuw onderhandelden ze met de Christen Democraten, zoals ze dat ook deden vóór de staatsgreep. De D.C. (Christen Democraten) stapte uit de Democratische Volksbeweging met de Socialistische Partij in haar kielzog en vormde met behulp van de internationale sociaal-democratische beweging de 'Burgerlijke Assemblee'. Centrum- rechts begon de onderhandelingen met de dictatuur met als doel het isoleren van de linkse partijen en het afremmen van de groeiende strijd.
In 1988 verenigden de centrum-rechtse partijen en de S.P. zich rond het, in de grondwet geplande referendum, met als doel de afschaffing van de dictatuur van Pinochet. Dit betekende moeilijke tijden voor de linkse partijen omdat de gewapende strijd, die zich intussen had ontwikkeld, omgebogen moest worden tot een stembusstrijd. Het referendum, door de militairen gepland, zette het Chileense volk voor de keuze tussen 'NEE' stemmen tegen de voortzetting van de dictatuur of 'JA' tegen het regime van Pinochet voor nog een periode van acht jaar. Diverse gewapende verzetsorganisaties besloten tot een wapenstilstand gedurende de periode van het referendum, maar benadrukten steeds dat een pseudo-democratie geen reële uitweg biedt. Het is niet meer dan een voortzetting van de dictatuur; de problemen waar Chili mee kampte werden hier geenszins mee opgelost. De slogan die de oppositie tegen Pinochet gebruikte voor het referendum van 1988 was: "Chili, de vreugde komt!"

Overwinning van 'NEE'
Met de overwinning van 'NEE' kreeg de samenwerking van de sociaal-democraten en de centrum-rechtse partijen een definitief karakter. De alliantie wilde het volk doen geloven dat het de dictatuur in de stemhokjes had verslagen, terwijl Pinochet het opperbevel over de landmacht hernam, nadat hij zijn functie als dictator had neergelegd. Toen hij zich terugtrok als opperbevelhebber nam Pinochet, tijdens de tweede regeerperiode van de D.C. in 1998, geheel gepland volgens zijn eigen militaire grondwet, zijn taak als 'senator voor het leven' op zich, samen met negen andere door Pinochet aangewezen senatoren.
Tijdens de 'NEE'-campagne van 1988 profileerde dhr. Lagos, de huidige president (vanaf 2000 tot op heden) en sociaal-democraat, zich als een groot verdediger van de rechten van de mens en vandaag de dag, 15 jaar later, laat hij zijn ware gezicht zien, als hij verklaart dat hij over niet voldoende politieke macht beschikt om de schendingen van de rechten van de mens tijdens de dictatuur aan te pakken. Integendeel, Lagos, in samenwerking met de rechtse partijen, presenteerde in augustus j.l. een wetsvoorstel waaruit duidelijk blijkt dat het enige wat deze regering op dat punt nastreeft is de "ley de punto final" (oftewel: "wet-punt-erachter"), een wet die alle juridische zaken afsluit om nooit meer te openen. De organisaties van de rechten van de mens strijden tegen dit onrecht, zodat 17 jaar dictatuur niet straffeloos de geschiedenis ingaat.

Eerste overgangsregering
In 1990 kwam de eerste overgangsregering onder leiding van de christen-democraat Patricio Alwyn aan de macht. (1990-1994). Hij was één van de aanstichters van de staatsgreep in 1973. Tijdens zijn regeerperiode probeerde hij Chili en de rest van de wereld te overtuigen dat hij een oplossing zocht voor de eisen van gerechtigheid. Hij creëerde in 1992 een commissie onder leiding van dhr. Rettig, die de schendingen van de rechten van de mens moest ophelderen. Ook werd de Nationale Corporatie voor Verzoening en Genoegdoening opgericht en verbande hij enkele politieke gevangenen. Vier jaar later concludeerde Rettig in zijn rapport dat er 3197 personen de dood vonden of 'verdwenen' door de schendingen van de mensenrechten, tijdens de dictatuur tussen 11 september 1973 en 11 maart 1990. Hiervan verdwenen 1102 mensen en werden er 2095 vermoord. In dit rapport werden alleen de verdwenen en vermoorde slachtoffers geteld, gevallen van individuele of massale arrestaties en gruwelijke martelingen werden buiten beschouwing gelaten. Deze cijfers zijn weerlegbaar, aangezien de waarheid in Chili nog steeds niet helemaal boven tafel is en veel verdwenen gedetineerden nooit zijn gevonden. Op dit moment vinden er nog processen plaats tegen 300 militairen en enkele burgers voor het schenden van de mensenrechten. Bij de meeste van deze processen blijven vonnissen uit.
Terwijl men het lot van de verdwenen of vermoorde oppositieleden onderzocht behield ex-dictator Pinochet zijn functie als opperbevelhebber van het leger. Op 16 oktober 1998 werd Pinochet, na een kort bezoek aan Nederland,in Londen gearresteerd op last van de Spaanse onderzoeksrechter Garzón. Op dat moment was de christen-democraat Frei de tweede president in de 'Overgangsfase naar de Democratie' (1994-2000). De regering van Frei verenigde zich met de rechtse partijen die loyaal zijn aan Pinochet en er alles voor deden om de ex-dictator niet in Spanje of Groot-Brittannië te laten berechten en te laten terugkeren naar Chili. Frei vormde een goed voorbereid team van persoonlijkheden, waaronder de huidige ambassadeur van Chili in Nederland, dhr. Cristián Toloza, dat naar Groot-Brittannië afreisde met als doel de terugkeer van Pinochet te garanderen en de nationale en internationale publieke opinie te overtuigen dat de 'Chileense rechtstaat zelf in staat zou zijn de dictator te berechten.

Rechtspraak in Chili is krom
Pas op 23 mei 2000 in een beslissende stemming in hoger beroep van 13 tegen 9 stemmen in het gerechtshof van Santiago werd verklaard dat Pinochet 'in overtreding' was geweest en werd hem zijn onschendbaarheid ontnomen. Dit vonnis werd door de Hoge Raad overgenomen op 6 augustus 2000 vanwege "gefundeerde vermoedens" over het handelen van Pinochet als dader en medeplichtige in de zaak van de "Karavaan des Doods", de naam die men geeft aan een delegatie van moordenaars die door de steden van het noorden van Chili trok vlak na de staatsgreep.
Dit historische vonnis opende de weg naar een proces dat door de rechter Juan Guzmán Tapia wordt geleid (1 december 2000). De aanklacht luidt: dader en medeplichtige aan de delicten zoals ontvoering en moord, gepleegd door de leden van de "Karavaan des Doods" in de steden La Serena, Copiapá, Calama en Antofagasta, waar velen de dood vonden of nog altijd vermist worden. Maar amper een half jaar later, op 9 juli 2001, paste de Zesde Zaal van het Hoger Gerechtshof de bepalingen van de Code van Strafprocessen toe, die personen die aan waanzin of dementie lijden uitsluiten van juridische processen, en werd Pinochet alsnog vrijgesproken.

Nog steeds geen vreugde in Chili
In het jaar 2000 werd de derde overgangsregering ingesteld. Een overgang naar de democratie die nog verre van volbracht was. De sociaal-democraat
Lagos kwam als president aan de macht. Zijn belofte van gerechtigheid maakte hij niet waar. De politieke gevangenen zitten nog steeds vast na abnormale processen bij militaire rechtbanken die de burgerrechtspraak veelal tegenspreken terwijl de regering beweert dat de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht gewaarborgd is, zoals dat een rechtstaat betaamt. Zoals iedere halfbakken socialist, begrijpt Ricardo Lagos dat mensenrechten de economische groei van het kapitalistische systeem belemmeren. Zijn regering is bezoedeld door corruptie. Men doet geloven dat Chili het economische voorbeeld is van Latijns-Amerika, terwijl de economie is gebaseerd op de verkoop van het nationale bezit aan de multinationals, niets anders dan de voortzetting van de economische politiek van de dictatuur. Men voert ook een politieke uitroeiingsstrijd tegen Mapuches, die gedwongen zijn hun voorvaderlijke gronden te verkopen aan de bosbouwmultinationals; er wordt hen geen enkele vorm van autonomie als volk toegestaan; die Mapuches die zich verzetten tegen het geweld van het kapitaal worden vervolgd en gevangengezet door de rechterlijke macht. Kortom, het is een schande dat Lagos een lid is van dezelfde Socialistische Partij als Salvador Allende. Diegenen die zeiden dat het referendum van 1988 geen werkelijke veranderingen voor het Chileense volk met zich mee zou brengen hebben gelijk gekregen. Met de overwinning van 'NEE' is de vreugde in Chili niet gekomen.

arch/ive/ief (2000 - 2005)