Chiapas, Mexico: Hier regeert het volk en luistert de regering

Vorige zaterdag, 9 augustus 2003, bijna 10 jaar nadat het EZLN (het Zapatistische Nationale Bevrijdingsleger) de wereld verraste met hun georganiseerd verzet tegen het Noordamerikaans Vrijhandelsakkoord en het onrecht dat de inheemse bevolking, landbouwers, arbeiders en mensen van allerlei afkomst en levenswijze in alle uithoeken van de wereld moeten ondergaan, werd in Oventic (Chiapas, Mexico) de "Goede Regering" feestelijk ingehuldigd in de naam van de Mensheid Tegen het Neo-Liberalisme.

Tegelijkertijd werd de geboorte van de "Caracoles" gevierd die in de plaats komen van de "Aguascalientes", legendarische ontmoetingsplaatsen tussen zapatisten en nationale en internationale bezoekers en sympathisanten.

Aan de ingang van de Caracol in het dorp Oventic verwelkomde de slogan "U bevindt zich in het autonoom rebellengebied van de zapatisten. Hier beveelt het volk en gehoorzaamt de regering" de massaal toegestroomde bezoekers.

Hoewel de opstandige zapatistische gemeenschappen zich sedert lang zelf besturen, gebeurde dit volgens Subcommandante Marcos tot nu toe vooral op een lokaal niveau. De Comités van de Goede Regering zullen tot taak hebben een grotere uniformiteit tussen de autonome gemeenschappen mogelijk te maken.

Ze zijn ook bedoeld om tussen te komen bij conflicten tussen de autonome gemeenschappen onderling, en tussen de autonome gemeenschappen enerzijds en de gemeenschappen onder het gezag van de "Slechte Regering" (die van president Fox) anderzijds. Klachten in verband met schendingen van mensenrechten zullen door hen behandeld worden, en ze zullen in het algemeen verzekeren dat lokale overheden, zowel de autonome als deze onder gezag van de Mexicaanse staat, zich gedragen als goede regeringen, m.a.w. regeren door te gehoorzamen.

Een aantal legale authoriteiten in Mexico beweerden dat de Comités ongrondwettelijk en dus illegaal zijn. Zowel de gouverneur van Chiapas en de regering van president Vicente Fox daarentegen hebben op dit moment in principe het bestaan van de Comités publiekelijk aanvaard. De Secretaris-Generaal, Santiago Creel, die op de uitoefening van de federale wetten toeziet, verklaarde dat de Comités "niet noodzakelijk incompatibel met de grondwet zijn", en dat in Mexico "aparte vormen van organisatie" mogelijk zijn voor inheemse bevolkingsgroepen.
De regering van Fox, die tijdens de presidentsverkiezingen in 2000 campagne voerde met de bewering dat hij "het probleem in Chiapas in vijf minuten ging oplossen", lijkt op hete kolen te zitten om opnieuw een dialoog aan te gaan met het EZLN, met wie het Mexicaanse leger nog steeds in een gespannen en politiek gênante verhouding staat. Creel en andere leden van de federale overheid hebben verklaard dat zij de recente veranderingen, aangekondigd door de zapatisten, als nieuwe mogelijkheden beschouwen om een dialoog te beginnen.

Zelfbestuur voor de inheemse regio's maakte deel uit van de San Andrés Akkoorden ondertekend door het EZLN en de Mexicaanse Federale Overheid in 1996, na de mars van de zapatisten op de hoofdstad op de Mexicaanse hoofdstad Mexico DF. Onmiddellijk bij het begin van zijn ambtstermijn, in december 2000, stuurde president Fox de akkoorden - die ondertussen al enkele jaren vertraging hadden opgelopen - naar de legislatuur voor ratificatie. De bedoelde wet werd echter door de verschillende wetgevende instanties zodanig verminkt dat van de oorspronkelijke rechten voor de inheemse bevolking bijzonder weinig overbleef. Met de vorming van de "Comités van de Goede regering" hebben de Zapatisten aangekondigd de letter en geest van de Akkoorden van San Andrés in de praktijk om te zetten, zonder nog verder te wachten op de toelating van wat zijzelf de "Slechte Regering" noemen.

Ondertussen, in Oventic, wisselden verklaringen en communiqués van het EZLN en de introductie van de Comités zich af in een feestelijke festivalstemming, voorafgegaan door een basketbal-toernooi 's morgens en gevolgd door muziek en dans tot in de vroege uren. Met tussenpozen echode "Zapata vive! La lucha sigue!" (Zapata leeft! de strijd gaat door!") spontaan door de vallei. De kraampjes, winkels en verkopers aan weerszijden van de hoofdweg verkochten tamales, atole, groenten en handgemaakt textiel, en de klaine taverne van "Mut Vitz", een coöperatief gebaseerd in Oventic dat lokale biologische "zapatistenkoffie" verhandelt, was een groot succes bij de internationale bezoekers die vrolijk in de rij stonden te wachten terwijl in de overwerkte koffiemachines de volgende lading klaargestoomd werd.

Laat in de nacht van 8 augustus verklaarde Commandant Javier de Aguascalientes overleden, enige ogenblikken later gevolgd door Commandant Moises die de geboorte van de Caracoles officieel bekendmaakte als "plaatsen om te spreken en te luisteren".

De "vorm van de schelp", de "Caracol", stond, zoals Marcos reeds in zijn communiqués schreef, bij de oorspronkelijke inwoners van Mexico in groot aanzien. De spiraal van de schelp stelt "het binnengaan in het hart" voor, maar tegelijkertijd ook het "verlaten van het hart om de aarde te bewandelen".

De Aguascalientes, voorlopers van de Caracoles, werden negen jaar geleden geboren als antwoord van het EZLN op de toevloed van sympathisanten uit Mexico zelf en de rest van de wereld, die het rebelse gebied begonnen te bezoeken. De eerste Aguascalientes werd ingehuldigd op 8 augustus 1994 met een open uitnodiging aan de burgerbevolking, die met busladingen tegelijk arriveerden om deel te nemen aan de Nationale Democratische Conventie. Het Mexicaanse Leger vernielde die eerste Aguascalientes in februari 1995 in een poging om het EZLN eens en voor goed te verpletteren, en bouwde een legerbasis op dezelfde plaats. De Aguascalientes werden echter opnieuw opgebouwd in vijf Zapatistische gemeenschappen, en andere ontstonden in verschillende landen over heel de wereld.

Met de creatie van de Caracoles kondigde het EZLN aan meer controle te willen uitoefenen over wat voor soort hulp van buitenaf ze willen aanvaarden. In een reeks brieven geschreven in juli maakte Subcommandante Marcos duidelijk dat een aantal externe organisaties voor zichzelf hadden uitgemaakt wat de zapatistische gemeenschappen juist nodig hadden, zonder deze daarin te betrekken. Hij haalde het voorbeeld aan van één enkele roze damesschoen met hoge hak die als "humanitaire hulp" arriveerde, en verklaarde dat de zapatisten weigeren om nog langer als vuilbak te dienen voor gebroken computers en medicijnen waarvan de gebruiksdatum overschreden is, of van projecten die opgelegd worden van buitenaf. "Beeld je de wanhoop in van een gemeenschap die drinkwater nodig heeft en een bibliotheek krijgt, of die een school voor de kinderen nodig heeft en een kruidencursus krijgt."

Net zoals Marcos beschreef hoe hijzelf en zijn bende would-be-revolutionairen bij hun aankomst in de jungle van Chiapas eerst moesten leren luisteren vooraleer ze iets konden betekenen voor de lokale bevolking, zo moeten de Caracoles de burgerbevolking eraan herinneren eerst te luisteren naar de noden van de inheemse bevolking vooraleer de mouwen op te stropen en aan het werk te gaan.

In elk van de vijf Caracoles zetelt telkens een Comité van de Goede Regering, met volgende poëtische namen: "Hacia Esperanza" (Op weg naar de Hoop); "Nueva Semilla Que Va a Producir" (Nieuw Zaad dat Vruchten zal Dragen); "El Camino del Futuro" (De Weg naar de Toekomst); "Corazón Céntrico de los Zapatistas Delante del Mundo" (Centraal Hart van de Zapatisten voor de Wereld) en "Corazón de Arcoiri del Esperanza" (Hart van de Regenboog van de Hoop).

Op de inhuldiging zelf was Subcomandante Marcos wegens maagproblemen zelf niet aanwezig. Zijn op band opgenomen toespraak - een mengeling van politieke commentaren, algemene observaties en muziek (van Mexicaanse liefdesliedjes tot BB King en "Ohio" van Crosby, Stills, Nash en Young) - werd uitgezonden door Radio Insurgente, de nieuw opgerichte spreekbuis van de Zapatisten. De uitzending was bedoeld om via de korte golf mondiaal verspreid te worden, maar werd naar verluid door de Mexicaanse overheid geblokkeerd. Marcos had deze mogelijkheid echter al voorzien en in zijn toespraak aangekondigd dat, indien noodzakelijk, de uitzending via "gepirateerde CD's" beschikbaar zou worden gemaakt. Bovendien is radio Insurgente sindsien ook via Internet te beluisteren via http://www.chiapas.indymedia.org/ .

Terwijl het internationale idool Marcos dus afwezig was, spraken de andere Commandanten van het EZLN het massaal toegestroomde publiek toe op zaterdag 9 augustus. Het was duidelijk dat er, zelfs zonder "el sup" (Marcos), charisma en gezag op overschot is in het EZLN.

Comandanta Esther sprak de inheemse bevolking van Mexico toe, met de boodschap dat "wij, de inheemsen, ook het recht hebben om Mexicanen te zijn, zonder onze cultuur, onze kledij, onze taal, onze religie, onze manier van werken en ons respect voor de aarde daarvoor op te geven. We moeten niet ophouden indianen te zijn om als Mexicanen erkend te worden." Daarbij riep ze andere inheemse gemeenschappen op om het voorbeeld van de zapatisten te volgen en de akkoorden van San Andrés in hun eigen regio toe te passen - wat ondertussen al op verschillende plaatsen gebeurde.

Comandanta Rosalinda bevestigde de sterkte van de zapatistische strijd: "Vandaag hebben we opnieuw aangetoond hoe sterk we zijn." Ze wees er bovendien op dat na tien jaar strijd "de 'slechte regering' ons nog steeds niet verslagen heeft, omdat ze daartoe niet in staat is."

Comandante Omar sprak de jeugd toe, met de boodschap dat het tijd was "om wakker te worden", en riep de jongeren op om met de zapatisten en andere authentieke organisaties samen te werken om samen te bouwen aan een betere toekomst.

Comandante David verzekerde de niet-zapatistische inheemse bevolking van het rebellengebied dat ze eerlijk en met respect behandeld zullen worden door de Comités van de Goede Regering. "Het is niet noodzakelijk om zapatist te zijn om gesteund en met respect behandeld te worden door de Comités van de Goede Regering van de autonome gemeenschappen. Aangezien jullie leden van de gemeenschap zijn, hebben jullie het recht om door ons begeleid en bediend te worden."

Comandanta Fidelia herinnerde haar "zussen" in Mexico en over heel de wereld, evenals de mannen, aan het feit dat vrouwen respect verdienen, zowel thuis als in de fabrieken, "niet omdat we lange gezichten zullen trekken", maar omdat het rechtvaardig is, en omdat zijzelf, samen met andere vrouwen, ervoor zal vechten.

Comandante Tacho sprak de campesinos (landbouwers) toe en maakte hen duidelijk dat zij het zijn geweest die Mexico hebben gevoed terwijl de "slechte regeringen" hun beschimpt en beroofd hebben ten voordele van de rijken. "Zij zijn slechts geïnteresseerd in het vullen van hun eigen zakken en het kan hen niet schelen of de campesinos elke dag een ellendiger leven leiden." Hij riep de campesinos op om samen te werken om "hun grond, waar dan ook in Mexico, te verdedigen" tegen de "plunderingen door neo-liberale intrigues die onze gemeenschappen vernietigen." "De aarde is onze moeder", verklaarde hij verder, "en een moeder verkoopt men niet. Zij die hun grond verkopen, hebben geen moeder meer".

Comandante Brus Li kondigde het "Plan la Realidad/Tijuana" aan (la Realidad is een dorp in Chiapas, maar betekent ook "de werkelijkheid"), het antwoord van de zapatisten op het "Plan Puebla Panama" en andere neoliberale projecten zoals het NAFTA (Noordamerikaans Vrijhandelsakkoord).
Het "Plan la Realidad/Tijuana" bestaat uit zeven resoluties en zeven eisen, waaronder de creatie van lokale en internationale netwerken van eerlijke handel in basisbenodigdheden, regionale en nationale netwerken om culturen die door de neoliberale globalisering bedreigd worden te beschermen en te promoten, en de eisen om gemeenschappelijke landbouwgronden te respecteren, natuurlijke grondstoffen te beschermen en voor rechtvaardige lonen voor iedereen.

Comandante Zebedio had het over het internationaleverzet tegen de imperiale oorlog van de Verenigde Staten van Amerika tegen Irak en tegen de neoliberale globalisering. Hij kondigde aan dat de "woorden van de Zapatisten" deel zullen uitmaken van de mobilisaties tegen de Wereld Handels Organisatie in Cancun, Mexico, in September dit jaar.

Terwijl de volgende dag, zondag 10 augustus, de bezoekers aan het inpakken waren en de zapatisten van Oventic de achtergebleven rommel opraapten, riep een aankondiging door de luidsprekers iedereen op om schoenen, kookgerief of andere bruikbare voorwerpen die ze als gift wilden achterlaten, naar het hoofdkwartier van het Comité van de Goede Regering te brengen. In een oogwenk vormde zich een rij gulle bezoekers net buiten het nieuw opgerichte houten gebouw.

arch/ive/ief (2000 - 2005)