arch/ive/ief (2000 - 2005)

Vorig schooljaar stuurde Karolien Rottiers haar scriptie samen met een synopsis in voor de Vlaamse Scriptieprijs 2002, o.a. georganiseerd door Fonds Pascal Decroos voor onderzoeksjournalistiek. Het artikel met als titel "Medisch toezicht op spoorpersoneel lekt als zeef", werd in de scriptiebank opgenomen. Op 2 juni 2003 heeft de NMBS Karolien Rottiers aangemaand om het artikel tegen 12 juni 2003 van de site te laten halen. Het publiek maken van haar wetenschappelijk onderzoek zou een schending van het beroepsgeheim zijn. (artikel 148 septies van het ARAB). Dit gaat in tegen de vrijheid van rapportering van wetenschappelijk onderzoek meent het Fonds.

Medisch toezicht op spoorpersoneel lekt als zeef - Karolien Rottiers

Thesis waarschuwt voor mogelijke dramatische gevolgen van preventie zonder visie

Het is mogelijk dat werknemers van de NMBS een beroepsziekte ontwikkelen, zonder dat dit wordt opgemerkt bij het wettelijk opgelegde arbeidsgeneeskundig onderzoek. Hoewel beroepsrisico's jaarlijks worden gescreend tijdens ruim 30.000 medische onderzoeken door een externe preventiedienst, worden niet alle werknemers gezien die bij het uitvoeren van hun job worden blootgesteld aan vaststaande risico's. Tijdens mijn onderzoek in het kader van het behalen van een einddiploma verpleegwetenschappen aan de universiteit van Gent, kwam ik tot de vaststelling dat sommige werknemers niet werden onderzocht, anderen kregen dan weer de verkeerde onderzoeken.

Tijdens het onderzoek, in één district van de NMBS, doken op alle niveaus knelpunten op. Een deel van het spoorpersoneel dat bij de uitvoering van hun job wordt blootgesteld aan risico's, krijgt geen uitnodiging voor het onderzoek. Anderen worden opgeroepen voor risico's waar ze vroeger aan blootstonden, maar hebben inmiddels een andere werkpost gekregen. Ook de werknemers zelf en vooral hun chefs zien het nut van het medisch toezicht niet altijd in, waardoor er nogal wat mensen afwezig blijven op het onderzoek. Hoeveel procent van de werknemers wél tijdig en correct wordt onderzocht, is niet geweten. Maar toen ik de hiaten signaleerde, kreeg ik van een chef te horen: "Om dat vast te stellen moet ik geen onderzoek doen. Dat weet toch iedereen".

Uiteenlopende oorzaken
Dat er zoveel misloopt, is voor een groot deel toe te schrijven aan de gebrekkige informatieoverdracht tussen de verschillende personen betrokken bij de organisatie van de periodieke onderzoeken. Het gebeurt frequent dat een overplaatsing niet wordt gesignaleerd aan de preventiedienst zodat de uitnodiging verkeerd wordt verzonden. In het uiterste geval wordt ook van op de nieuwe werkpost geen informatie doorgegeven aan de preventiedienst, waardoor de werknemer wellicht nooit meer wordt opgeroepen.
Maar ook een globale visie op een doeltreffende uitnodigings- en opvolgingsprocedure ontbreekt: zowel bij de NMBS als bij de preventiedienst. De NMBS is altijd een beetje reizen — dat gaat ook op voor de uitnodigingen voor het medisch onderzoek. De brief van de arbeidsgeneesheer passeert letterlijk in de handen van een tiental chefs en opstellers, die allemaal opnieuw in de computer moeten opzoeken op welke werkpost de geadresseerde tewerkgesteld is. Dat de personeelsdienst van de NMBS — die aan de preventiedienst moet signaleren wie precies voor welke risico's moet onderzocht worden — niet exact weet wie welke risico's loopt, getuigt van het toppunt van gebrek aan visie. Men koppelt risico's aan personeelscategorieën terwijl men niet weet wat er echt op het terrein gebeurt, en evenmin op de hoogte wordt gebracht van bijvoorbeeld het gebruik van nieuwe producten.

Ernstige gevolgen
Naar de gevolgen van de hiaten in de huidige organisatie van de periodieke onderzoeken voor de werknemer én de NMBS, is het nu nog gissen. Doordat een aantal werknemers niet wordt uitgenodigd voor de juiste risico's waaraan zij zijn onderworden of zelfs helemaal niet worden gezien, is het niet ondenkbaar dat diezelfde werknemers in de toekomst beroepsziekten ontwikkelen die misschien konden vóórkomen worden. Ironisch genoeg is dit juist één van de belangrijkste, zoniet de belangrijkste taak van de arbeidsgeneeskunde! Dat is huiveringwekkend, als je weet dat sommige werknemers binnen de NMBS mogelijk blootstaan aan asbeststof die kan vrijkomen bij werken aan oude treinen — in 2000 kregen 1248 spoormensen daarvoor een radiologisch onderzoek van de borstkas. Dat gewerkt wordt met nog andere giftige stoffen mag blijken uit een incident dat zich in juni 1998 voordeed in een werkplaats, waar zes mensen ziek werden na het inademen van toxische dampen. We gaan ervan uit dat deze acute vergiftiging een éénmalig incident was — voor dit voorval werd geen officiële eenduidige verklaring gegeven. Na het plotse overlijden van één van de zes werknemers in augustus 1999, stelden zijn collega's vragen over het incident. "Bij het herstellen van stalen treinbuffers zijn waarschijnlijk giftige dampen vrijgekomen. Er kunnen ook PVC-resten in de oven hebben gezeten — misschien zijn ze afkomstig van onkruidverdelgers", luidde de verklaring van de NMBS toen. "Maar mogelijk is de vergiftiging toe te schrijven aan een zware explosie bij het aanpalend bedrijf Colgate".
Als voor een ongeval al geen heldere verklaring wordt gegeven, zal het voor een werknemer allerminst eenvoudig, zoniet onmogelijk zijn om een oorzakelijk verband aan te tonen tussen de blootstelling een schadelijke stoffen op het werk en het ontwikkelen van een beroepsziekte — vaak na een sluimertijd van meerder jaren.
Dat mensen die aan een beeldscherm werken niet regelmatig een oogonderzoek ondergaan, klinkt allicht niet direct alarmerend. In het geval van de NMBS kan dit wel verstrekkende gevolgen hebben, als het gaat om werknemers op een controlepost die de beweging van de treinen op een PC-scherm in de gaten moeten houden. Daar waar treinbestuurders jaarlijks een attest van medische geschiktheid moeten voorleggen om hun job te mogen uitoefenen, is het toezicht op de gevolgen van het werken met een beeldscherm zo lek als een zeef. In 2000 kregen slechte 1874 mensen een oogonderzoek — 5 werden tijdelijk ongeschikt verklaard — een veelvoud aan mensen had moeten worden onderzocht.
Het is onbegrijpelijk dat zoveel gaten kunnen zitten in de organisatie van periodieke onderzoeken, die de NMBS jaarlijks ettelijke duizenden euro's kosten. De prijs voor een onderzoek kan oplopen tot 79,92 euro. Hou niet alleen de ruim 30.000 onderzoeken in het achterhoofd, maar calculeer ook in dat een werknemer vaak moet vervangen worden wanneer hij naar het onderzoek moet.
Ballast
Medisch toezicht of niet, de treinden moeten rijden. Dat is de hoofdopdracht van de NMBS en het is duidelijk dat het periodiek onderzoek gezien wordt als een ballast, Een taak, waar binnen de gigantische organisatie van de NMBS ogenschijnlijk niemand wakker van ligt. De ballast zou al een heel stuk verminderen, mochten de computersystemen van de preventiedienst en de NMBS aan elkaar worden gekoppeld zodat identiteitsgegevens , risico's en dergelijke meer niet langer minimum twee keer manueel moeten worden ingevoerd.
Helemaal onderaan de hiërarchische ladder binnen de NMBS bleken de mensen wél geïnteresseerd in de resultaten van de doorlichting. Ook al zijn deze arbeiders geen 'papierwinkel' gewoon, toch hebben zij goed meegewerkt aan het onderzoek. Een enquête werd door liefst 85 procent van de respondenten teruggestuurd. Het zijn deze mensen die zien dat er zaken fout lopen en zich bijvoorbeeld vragen stellen als hun werkmateriaal zomaar mee bespoten wordt bij het behandelen van de spoorbedding met pesticiden.

http://www.fondspascaldecroos.org