Directe Democratie

"Amsterdam voorbeeld voor Nederland en daarbuiten" - "Opkomstdrempel gehalveerd"

Amsterdam voert uniek referendumstelsel in

Gisteravond heeft de Amsterdamse gemeenteraad een plan goedgekeurd voor een nieuw referendumstelsel, dat uniek is in Nederland. Burgers kunnen nu zelf voorstellen schrijven en aan de gemeenteraad voorleggen. Wijst deze het af, dan kunnen burgers na het inzamelen van 25.000 handtekeningen een referendum initiëren. De meerderheid van de burgers beslist dan. De uitkomst is politiek bindend. "Hiermee gaat Amsterdam het vergaandste experiment met directe democratie van Nederland tegemoet", aldus PvdA-woordvoerder Peter Klerks.

In de rest van Nederland kunnen burgers vrijwel alleen referenda aanvragen over door de overheid genomen besluiten (correctieve referenda). Ze kunnen niet zelf voorstellen op de agenda zetten. In Amsterdam werden in 1995-2003 zes referenda van dit type gehouden. Dit leidde tot onvrede bij de burgers omdat de politiek het alleenrecht op de politiek bleef houden, en onvrede bij het bestuur omdat burgers steeds "nee" riepen zonder aan te geven wat ze dan wél willen.

Het plan is geschreven door 7 jonge, niet-partijgebonden Amsterdammers, die uit onvrede met deze wederzijdse frustratie eind 2001 Amsterdams Initiatief oprichtten. Daartoe werd contact gezocht met deskundigen uit o.a. Duitsland en Zwitserland, waar dit type referendum al veel langer bestaat.

Gedurende de eerste helft van 2002 is contact gezocht met alle politieke partijen in Amsterdam. Met de 6 oppositiepartijen in de raad (GroenLinks, D66, SP, Leefbaar Amsterdam, Amsterdam Anders/De Groenen en Mokum Mobiel) is daarop in november een startconferentie gehouden waarna deze partijen het voorstel van Amsterdams Initiatief ongewijzigd in de gemeenteraad indienden. Vervolgens werd intensief gelobbied bij de verdeelde PvdA-fractie, met een derde van de zetels de grootste van Amsterdam en sinds mensenheugenis in het College. Vele PvdA-coryfeeën - waaronder landelijk leider Wouter Bos - betuigden steun aan Amsterdams Initiatief. Na een hevig en geemotioneerd raadsdebat stemden gisteravond 12 van de 15 PvdA-raadsleden voor, waardoor een raadsmeerderheid ontstond. Merkwaardig genoeg stemden Leefbaar Amsterdam en Mokum Mobiel tegen. Zij vonden de invloed van burgers te ver gaan.

Het plan van Amsterdams Initiatief is gericht op interactiviteit en samenwerking tussen burgers en bestuur. Burgers krijgen ondersteuning van ambtenaren bij de uitwerking van hun voorstel. Bij een referendum heeft de raad het recht een alternatief voorstel te doen, zodat burgers kunnen kiezen uit meerdere opties. Het campagnebudget dat de raad traditioneel vaststelt wordt gelijk verdeeld tussen burgerinitiatief en bestuur, en in een huis-aan-huis verspreide Referendumbrochure krijgen bestuur en burgerinitiatief evenveel ruimte voor hun argumenten. Aan de PvdA-fractie werd de concessie gedaan dat een referendum pas geldig is als 20 procent van de kiesgerechtigden een stem uitbrengt. Hiermee wordt de omstreden opkomstdrempel in Amsterdam meer dan gehalveerd.

Meer info: Arjen Nijeboer 06-52450279 of b.g.g. Marco Matthijsen 06-24995042. Zie ook http://www.amsterdamsinitiatief.nl voor o.a. het volledige voorstel, Comité van Aanbeveling, buitenlandse ervaringen. Zie ook Het Parool: http://www.parool.nl/1035521982298.html.

Frequently asked questions

Wat houdt het aangenomen voorstel ("initiatiefstelsel") in?

· Met plm. 1000 handtekeningen kunnen burgers een voorstel aan de raad voorleggen. Dit mag in beginsel over alles gaan waar de gemeenteraad bevoegd over is, en het mag zowel een voorstel zijn voor iets heel nieuws als een voorstel om een raadbesluit te blokkeren of aan voorwaarden te onderwerpen. Aan de PvdA is de concessie gedaan dat voorlopig dezelfde onderwerpen zijn uitgezonderd als het bij het huidige correctieve referendum. De belangrijkste: de gemeentebegroting, lokale belastingen, kwetsbare groepen (asielzoekers, drugsgebruikers enz.), spoedeisende kwesties en het bestuurlijk stelsel. In het najaar zal de raad discussiëren of sommige van deze uitzonderingen niet geschrapt moeten worden.

· Een onafhankelijke Initiatief- en Referendumcommissie geeft een zwaarwegend advies aan de gemeenteraad over het toelaten van initiatiefvoorstellen, zodat de raad geen "rechter in eigen zaak" is. Bij de formulering van hun voorstel hebben burgers recht op ondersteuning door ambtenaren van het Initiatievenloket.

· Als het College van mening is dat er grote kosten met het initiatiefvoorstel gemoeid zijn, kan ze het burgerinitiatief vragen om een dekkingsvoorstel. Een meerderheid van de raad kan de vraag van het College echter teniet doen. Het burgerinitiatief krijgt ook ambtelijke ondersteuning bij het opstellen van een dekkingsvoorstel.

· De gemeenteraad kan een voorstel overnemen; dan eindigt het initiatief. Als het burgerinitiatief dit goed vindt, kan ze het voorstel ook samen met de raad verder ontwikkelen. Als de raad het echter afwijst, dan kunnen burgers door inzameling van plm. 25.000 handtekeningen het recht op een initiatiefreferendum krijgen.

· Bij het referendum heeft de gemeenteraad het recht een alternatief voorstel te doen. Burgers hebben dan de keus uit 3 opties: de bestaande situatie, het initiatiefvoorstel of het raadsvoorstel.

· In Amsterdam stelt de gemeenteraad altijd een campagnebudget vast, dat soms wel 450.000 euro bedraagt. Dit bedrag wordt gelijk verdeeld over het gemeentebestuur en het burgerinitiatief. Er komt een huis-aan-huis-verspreide Referendumbrochure waarin het gemeentebestuur en het burgerinitiatief evenveel ruimte krijgen voor hun argumenten en op elkaars argumenten moeten reageren.

· De gewone meerderheid van de burgers beslist. Als concessie aan de PvdA-fractie moeten voor een geldig referendum echter 20 procent van de kiesgerechtigden komen stemmen (dit is de laagste opkomstdrempel van Nederland). Er is "politieke zelfbinding"; de raad belooft elke 4 jaar opnieuw om de uitkomst van initiatiefreferenda te respecteren.

· Referenda worden zoveel mogelijk gebundeld op één jaarlijkse stemdag, die eventueel samenvalt met een verkiezing.

· Als de gemeenteraad binnen 5 jaar een besluit wil nemen dat strijdig is met de uitkomst van een referendum, dan moet de raad over het nieuwe besluit zelf een referendum houden.

· Er komt een communicatie- en implementatieplan zodat alle Amsterdammers op de hoogte gebracht worden van hun nieuwe mogelijkheden en zij bij één overzichtelijk loket terecht kunnen voor hun initiatieven.

· Het bestaande correctieve referendum wordt geïntegreerd in dit initiatiefstelsel.

Wat is het verschil met het bestaande correctieve referendum in Amsterdam?

Amsterdam heeft sinds 1994 een correctief referendum, waarmee tot nog toe 6 referenda zijn gehouden en nog veel meer pogingen daartoe.

· Bij het correctieve referendum kunnen burgers alleen zeggen wat ze niet willen en niet wat ze wél zien zitten. Daardoor blijft de zeggenschap van burgers beperkt; het bestuur houdt zo immers het alleenrecht op de politieke agenda. Anderzijds is het ook voor het bestuur veel constructiever wanneer burgers alternatieven aangeven wanneer zij het ergens mee oneens zijn.

· Bij het initiatiefstelsel kunnen burgers veel genuanceerder aangeven wat hun voor ogen staat: ze kunnen

· Het nieuwe initiatiefstelsel heeft veel betere spelregels die zorgen voor gelijkheid en interactiviteit tussen burgers en bestuur: eerst een voorstel aan de raad voorleggen, gelijke financiering en publiciteit van overheidswegen, recht van tegenvoorstel van de raad bij het referendum. Het is daardoor eerlijker en constructiever.

· Het correctieve referendum had een hoge en ingewikkelde opkomstdrempel voor de geldigheid: minimaal de helft van de opkomst bij de laatste raadsverkiezingen moest tegen een raadsbesluit stemmen. Als 60 procent van de stemmen tegen is, heb je een erg hoge opkomst nodig. Bijna alle gehouden referenda sindsdien liepen hierop stuk. Nu komt er een ruim twee keer zo lage opkomstdrempel die in de praktijk goed gehaald zal kunnen worden. Er zijn ruim 100 gemeentelijke referenda in Nederland geweest en bij geen was de opkomst lager dan 20 procent.

Waarom is dit initiatiefstelsel uniek in Nederland?

· In Nederland zijn twee andere gemeenten die referenda over voorstellen van burgers mogelijk maken: Nijmegen en Oosterhout. De Amsterdamse regeling gaat echter veel verder dan deze twee.

· In Nijmegen is het initiatiefstelsel nogal halfslachtig ingevoerd. Er zijn drie instrumenten naast elkaar in één verordening gezet : het correctief referendum, het raadplegend referendum (op overheidsinitiatief) en het initiatiefreferendum. Het bestuur had niet nagedacht over de onderlinge verhouding tussen deze instrumenten. Dus toen de eerste twee volksinitiatieven kwamen, die beide gingen over een onderwerp waar de raad eerste voorzichtige plannen over aan het maken was, werden ze gelijk afgewezen onder het mom van: wacht maar tot we een besluit nemen, dan kun je dan een correctief referendum doen. Dat heeft tot zo'n domper geleid dat er sindsdien geen serieuze initiatieven meer zijn geweest. De Nijmeegse raad heeft veel mogelijkheden om iets zomaar af te wijzen; de Amsterdamse raad veel minder, en in Amsterdam geeft een onafhankelijke commissie aan de raad ook een zwaarwegend advies over de toelating van initiatieven. In Amsterdam heeft de raad als enige het recht een tegenvoorstel te doen, wat heel belangrijk is voor een goede discussie. In tegenstelling tot de andere gemeenten heeft Amsterdam goede regels voor een eerlijk debat, met als radicaalste dat het campagnebudget dat de raad vaststelt (dat soms 450.000 euro bedraagt!), gelijk wordt verdeeld over bestuur en burgers. Dus burgers kunnen straks campagnevoeren met 100.000 - 200.000 euro. Maar Amsterdam kent in tegenstelling tot de andere ook een onafhankelijke Referendumbrochure met evenveel ruimte voor bestuur en burgerinitiatief, en ambtelijke ondersteuning voor het burgerinitiatief. Het Nijmeegse College van B&W van wil het initiatiefreferendum overigens afschaffen (maar een raadsmeerderheid niet).

· In Oosterhout geldt haast hetzelfde, behalve dat er twee regelingen naast elkaar bestaan.

· Dat men in Amsterdam überhaupt over Nijmegen en Oosterhout praat, komt omdat Amsterdams Initiatief er aandacht aan heeft besteed (woordvoerder Arjen Nijeboer van Amsterdams Initiatief heeft de raad van oosterhout geadviseerd over de opzet van hun verordening.)

· Last but not least: in Amsterdam is er daadwerkelijk behoefte aan. Het is haast zeker dat het initiatiefstelsel bij ons gebruikt zal worden. Dit in tegenstelling tot Oosterhout (waar nog geen initiatieven waren) en in mindere mate Nijmegen. Amsterdam is de enige gemeente in Nederland waar meer dan één referendum op burgerinitiatief plaatsvond (namelijk zes!).

Wie zijn Amsterdams Inititiatief, de groep die dit plan heeft uitgewerkt?

Het plan is geschreven door 7 jonge, niet-partijgebonden Amsterdammers, die uit onvrede met deze wederzijdse frustratie tussen burgers en bestuur eind 2001 Amsterdams Initiatief oprichtten. Hiervoor werd contact gezocht met deskundigen uit o.a. Duitsland en Zwitserland, waar dit type referendum al veel langer bestaat.

Gedurende de eerste helft van 2002 werd contact gezocht met alle politieke partijen in Amsterdam. In november 2002 brachten de 6 oppositiepartijen in de raad (GroenLinks, D66, SP, Leefbaar Amsterdam, Amsterdam Anders/De Groenen en Mokum Mobiel) het plan van Amsterdams Initiatief na een druk bezochte startconferentie ongewijzigd in de gemeenteraad. Vervolgens werd intensief gelobbied bij de verdeelde PvdA-fractie, met een derde van de zetels de grootste van Amsterdam en sinds mensenheugenis in het College. Na enkele concessies stemden vanavond 9 van de 15 PvdA-raadsleden voor, waardoor een raadsmeerderheid ontstond.

arch/ive/ief (2000 - 2005)