arch/ive/ief (2000 - 2005)

Een kennismaking met Maria en de Sabeniens

'Voor de mama die het voorbije jaar zo hard gewerkt heeft.' Dat stond op enkele tekeningen aan het prikbord in haar keuken. Het viel ons onmiddellijk op, die dag in november dat we met Maria Vindevoghel kennis maakten. Een boekje over haar en de Sabeniens zouden we gaan maken. Blonde, hese Maria met de megafoon. Arbeidster, syndicaliste, militante, mama, echtgenote, vriendin van velen. Haar gsm altijd binnen handbereik. Elk gesprek dat we hadden, werd onderbroken. Door telefoons: een ex-collega die een kindje kreeg, iemand met een vraag over uitbetalingen, mensen die haar zeggen hoe goed ze de laatste actie aan het parlement wel vonden. 'Doordoen hé, Maria'. Door haar dochters: verhalen over school, een koortsblaas. Het gaf niet. Integendeel. Het typeert haar. Het is haar kracht.
Afspreken was niet altijd makkelijk. Zoveel vergaderingen en comités, werken in ploegen, de kinderen. En daar tussendoor: interviews voor een boek. En dan dachten wij dat we het druk hadden. 'Hoe doet ze het? Hoe houdt ze het vol?' vroegen we ons meermaals af. Dat werd rap duidelijk. Voor ons zat iemand die het onrecht niet verdragen kan. Iemand die de mensen rond haar nodig heeft zoals die haar nodig hebben. Iemand die gesteund wordt en zelf op mensen kan steunen. Bij Sabena én daarbuiten.
Alle Sabeniens die we interviewden, spraken over haar. Georges zei: 'Ze vecht voor de Sabeniens die hun werk kwijt zijn. Dat is zeldzaam in België en op wereldvlak. Er zijn maar heel weinig dergelijke mensen'. Of Nicolas: 'Ik zie er maar één die de zaken echt aangepakt heeft en dat is Maria. Ook na haar heropname gaat ze door zoals voorheen en zelfs nog actiever. Anderen waren na hun heropname wellicht opgehouden. Maar zij zet haar strijd voort. Formidabel.' Als we banaal opmerken dat de straat waar ze woont, hartje Molenbeek, er erbarmelijk bijligt, vertelt ze ons van een petitieactie die ze ooit organiseerde met de mensen van de buurt. Als de migrantenkinderen uit de nabijgelegen school rond 16 uur op de stoep postvatten, vertelt ze over haar tussenkomst voor werk en onderwijs bij een gelegenheidsbezoek van Vande Lanotte aan de buurt. Het leverde haar de titel 'delegee van de wijk' op. Dát is blonde, hese Maria met de megafoon. Er waren ook twijfels. 'Het was moeilijk, het was knokken', zegt ze ons meermaals. 'Hoe moest ik het aanpakken?' En er was verdriet, frustratie, colère. De geladen stilte na het bekijken van een tv-reportage over de weduwe van Michel Rongé, de copiloot van de laatste Sabena-vlucht die zich van het leven benam. De verbeten trek om haar mond als ze het over de problemen van zovele Sabeniens heeft. De migraine na haar bezoek aan het parlement voor het debat over het Sabena-onderzoeksrapport. Dàt is blonde, hese Maria met de megafoon.
Wij leerden veel van haar. Over de dagelijkse realiteit van de uitbuiting. Over het misprijzen van zovele politici voor het lot van gewone mensen. Over wat het betekent je job te verliezen. Over de échte inhoud van 'ten dienste van de mensen'. Over niet op je kop laten zitten. Alleen al door het maken van dit boek hebben we haar strijd en die van de Sabeniens een beetje tot de onze gemaakt. Het zou mooi zijn als u alleen al door het lezen van dit boek hun strijd ook een beetje tot de uwe kon maken.

* * *

Uittreksel uit hoofdstuk 2: De aanpak van het failliet

Het doek valt

Maandag 5 november. Sociaal bemiddelaar Roger Van Heule, vakbonden, regering en Sabena-directie praten over een akkoord omtrent het ontslag van duizenden werknemers. Dinsdag 6 november. Verhofstadt en Daems ontvangen vakbonden en pilotenvereniging in de Wetstraat. Het laatste Sabena-vliegtuig vertrekt vanuit Zaventem. Die avond valt er een beslissing op de Raad van Bestuur. Het is zover. Sabena vraagt het faillissement aan. De directie deelt een blauwe brief uit aan de Sabeniens op de luchthaven met de mededeling dat ze hun werk kwijt zijn. Voorzitter Fred Chaffart houdt een laatste persconferentie: 'Zeer tot mijn spijt heeft de Raad van Bestuur van nv Sabena zoals vereist door het gerecht, zich vandaag verplicht bevonden aan de rechtbank de opheffing van het concordaat te vragen en de boeken neer te leggen. Dit betekent dat de rechtbank meer dan waarschijnlijk de maatschappij snel failliet zal verklaren.' Aan de duizenden Sabeniens zegt hij enkel: 'Ik weet hoe hard dit voor jullie, Sabena-mensen, allemaal is. Toch vraag ik jullie om morgen thuis te blijven en te wachten op meer informatie. Het heeft geen zin om naar de luchthaven te komen.' (Sciot, p.198-199)
7 november 2001. De rechtbank spreekt het failliet uit. Het doek is gevallen over Sabena. De luchthavenbadge van duizenden werknemers wordt onmiddellijk gedeactiveerd. Alleen de vliegtuigen van Sobelair en DAT kunnen nog de lucht in. Iets voor de middag landt de laatste Sabenavlucht op Zaventem. Een eresaluut en een menselijke ketting rond het vliegtuig. Tranen. Woede en verdriet. Verdriet en woede. Voor de afdelingen Technics, Cleaning, Groundhandling, Cargo, Catering, Informatica en Hotels worden overnemers gezocht. Sabena is niet meer. Sabena is te koop.
Het ongenoegen is groot. Voor vele Sabeniens komt het faillissement als een donderslag bij heldere hemel. Hoewel. De vooruitzichten waren al geruime tijd niet goed, dat wist iedereen. De problemen waren zichtbaar geworden. En toch. Velen waren tot het laatste ogenblik blijven hopen. Het ging immers om Sabena, hun bedrijf, de Belgische nationale luchtvaartmaatschappij in het hart van Europa.

Georges Tharrouniatis
In 2000 begon ik te voelen dat het slecht ging. In 2000 begonnen de vakbonden ons te zeggen: pas op jongens, want als de directie zegt meer productiviteit, de lonen bevriezen, enz., dan is dat niet zomaar maar om de tewerkstelling te vrijwaren. Als de vakbond zo begint, dan is er iets niet pluis. Maar zelfs de vakbond wist er het fijne niet van en dacht niet aan een failliet. Omdat Sabena van de staat was, was het volgens ons onaantastbaar. Sabena bestond al bijna 80 jaar, er kon nog wel 80 jaar bij. De staat is de staat. We voelden dat het slecht ging, dat is nogal duidelijk, vooral met wat we allemaal van de delegees hoorden. Die zeiden ons: 'Klaag maar niet te veel, werk, anders zou het wel eens slecht kunnen aflopen.' Er waren problemen, maar nooit of nooit dacht ik aan een failliet. Ik ben misschien naïef of dom, weet ik veel, maar het kwam nooit bij me op. Zelfs de dag van het failliet geloofde ik het niet.

Jozef Vandeput
Ik had nooit verwacht dat het tot een faillissement zou komen. Ik dacht dat er terug zou bespaard worden, zoals in het verleden. Want voortdurend was er sprake van inleveren, aan uw centen zitten, meer presteren. We werden daarop voorbereid, je hoort en ziet dat aankomen. Dat ja, maar toch niet het failliet. En dan zeker niet op deze manier. Want het failliet van Sabena, dat is witteboord-criminaliteit, een georchestreerd faillissement. Niet meer of niet minder. Maar dan leggen ze de boeken neer, in een mum van tijd wordt dat allemaal beslist. Ik had dat totaal maar dan ook totaal niet verwacht. Je kan van vier autobanden vijf banden maken als je wil, de wielen zullen kleiner zijn, maar het kan. Je kan niet zeggen dat je de banden wegneemt en dat je toch moet rijden. Dit is hetzelfde. Een failliet, terwijl we weten dat er zoveel mogelijkheden waren. Ik heb geen tekens gezien van een nakend faillissement. Moest je mij vlak ervoor gezegd hebben: zoek ander werk want dat kan hier sluiten, wel dan had ik je niet geloofd. Misschien wou ik het ook niet geloven. Sabena failliet, dat was voor mij onmogelijk, dat kon niet. Ik had dat nooit gedacht, nooit, nooit, nooit, nooit, nooit.

Jeanne Delahaye
We voelden het aankomen. Maar toch bleven we geloven dat er voor een maatschappij die al 75 jaar bestond op het laatste nippertje een mirakel zou gebeuren.

Alain Bacci
Ik voelde het failliet al een jaar aankomen. Ze zeiden zelfs tegen mij: 'Je bent gek, Sabena, dat is een instituut, dat is het paradepaardje van België...' Ik zei: 'Klopt, en was Pan Am of TWA dat niet soms?' Zij hadden evenveel vliegtuigen als wij personeel. En waar zijn ze naartoe? Ook weg. Ik zei: 'Wacht maar, we worden verslonden.' En wat blijkt: ik had mij vergist van maand, ik had dat gezegd in oktober en in november was het liedje uit.

Patricia Drabs
Rond 1999-2000 dacht ik: 'Waar gaat dat naartoe?' Ik kreeg zelfs een depressie. Ik was toen nog getrouwd, ik zei tegen mijn man: 'Je zal zien, over twee jaar is het gedaan.' Het ging van herstructurering naar herstructurering, het zag er niet goed uit. En het was nooit in ons voordeel. We moesten harder werken, we hadden al drie of vier financiële herstructureringen moeten slikken, met 17% loonsverlaging, enzovoort. En als we een nieuwe loonsverlaging weigerden, beknibbelden ze op onze rusttijden en op onze vakantiedagen. Als je zoiets elke drie of vier jaar meemaakt, word je toch ongerust.
Psychologisch was ik erop voorbereid. Ik dacht al lang dat we op een failliet afstevenden. Ik was niet meer in de lucht. Begin november was ik met anciënniteitsverlof en ik had nog een hoop vakantiedagen tegoed. In augustus had ik gezegd, in september - oktober neem ik alles op en dat viel net voor het faillissement. In oktober heb ik bijna niet gevlogen, slechts twee of drie vluchten. We zagen het aankomen. Aan boord ontbrak van alles. We zagen de stocks slinken. We hadden maar het strikte minimum. Er waren geen servetten meer, geen zout. We ondervonden dat we niet meer bevoorraad werden. Vooral de laatste maand was dat opvallend.
Het failliet vloeide logisch voort uit de gebeurtenissen. Eerst ging AOM failliet, in juli Air Liberté, City Bird. Dan was er het Astoria-akkoord, dat onduidelijk was want opnieuw liet men de Zwitsers hun gang gaan. Ze moesten de compensaties die de Belgische staat geëist had niet betalen. En daarna gingen ze zelf failliet. Ik ben er zeker van dat Swissair het akkoord dat enkele maanden voordien met de Belgische staat ondertekend was, niet kon betalen. Dus verkozen ze maar zelf failliet te gaan om de schuldeisers niet te moeten betalen. De Belgische staat was ook een federale, geregionaliseerde staat geworden. Men verkoos de nationale maatschappij te liquideren.

Nicolas Michel
We gingen de dieperik in. Al weken waren er bijna geen passagiers meer, zelfs niet op de langeafstandsvluchten. Het publiek voelde aan dat er iets niet pluis was. Ze kozen voor andere maatschappijen, want stel je voor dat je wel een heenreis hebt maar geen terugreis. Het waren echt de laatste weken. Een maand voor het failliet waren er maar één of twee containers en helemaal geen Cargo meer.

Patrick Wilputte
Ze hebben het failliet zo goed aan boord gelegd dat mijn partner het drie weken voordien nog niet geloofde. Ik zei: 'Murielle, we gaan failliet.' En zij: 'Maar nee, dat kan niet.' Veel mensen geloofden het niet. Maar sinds de affaire Renault weet ik dat in België alles mogelijk is. Ze draaiden hun hand niet om voor 3.000 mensen, ze zullen het voor drie keer meer ook niet doen. Er moest een première zijn, dat was Renault. We waren met enkelen, onder wie Maria, die doorhadden dat het niet ging.
De vakbondsleiding bereidde er ons op voor. Als delegee zagen we goed dat ze op de vergaderingen gemakkelijk zeggen hadden: 'We doen alles om het te vermijden.' Maar aan de andere kant bereidden ze het failliet voor. Een stom voorbeeld: ze hadden al folders gedrukt: 'Wat te doen?' Wat moeten de arbeiders doen in geval van failliet: zich wenden tot..., enz. Denk maar niet dat de mensen onnozel zijn. Enerzijds drukt men materiaal. Ze geven het ons met de boodschap: nog niet verspreiden. Maar als vakbondsafgevaardigde moest ik eerlijk zijn tegen de mensen.

Maria.
Eigenlijk hadden de mensen al een paar weken geen zin meer om te werken. Ze wilden dat de vakbonden iets zouden ondernemen voor het failliet uitgesproken werd. Het weekend van 3 en 4 november waren er heel wat mensen die een fototoestel meebrachten. Ze wilden Sabena, het werk, hun collega's nog vastleggen. Er was toen veel discussie over het werk neerleggen. De mensen maakten zich ook zorgen dat ze niet meer gingen betaald worden. Ik heb toen gebeld met de hoofddelegee en gevraagd waarom we niet bezetten: 'We moeten niet wachten tot het failliet uitgesproken wordt, want dan kunnen we de luchthaven misschien niet eens meer binnen.' Maar ik botste op een pertinente weigering. Hun argument? Staken of bezetten zou het failliet alleen maar bespoedigen. Er werd me gezegd dat ze nog niets wisten, terwijl ze waarschijnlijk al aan het onderhandelen waren over een sociaal plan.

* * *

Uittreksel uit hoofdstuk 4: We laten ons niet meer doen

Ik beschuldig, wij beschuldigen

Terwijl de parlementaire onderzoekscommissie de vraag naar de verantwoordelijkheid voor het faillissement al te omzichtig behandelt, terwijl het parlement over dat hoofdstuk in het rapport niet eens wil discussiëren, laten de Sabeniens er geen twijfel over bestaan. De verantwoordelijken moeten worden aangeduid, de verantwoordelijken kunnen worden aangeduid.

Maria. De echte schuldigen zijn de grote luchtvaartmaatschappijen en de banken. Het zijn zij die beslissen of en wanneer de geldkraan wordt dichtgedraaid. Ongeacht of daarmee meer dan 17.000 mensen op straat staan. Dat is het kapitalisme. De politici zijn hun rechterhand, zij zijn medeplichtig. Zij hebben allemaal gekozen voor de oriëntatie van Europa en de grote bedrijven. Zij hebben de privatisering in de praktijk gebracht, mogelijk gemaakt. De overheid wou zich van Sabena ontdoen, net zoals zij nu af wil van andere overheidsbedrijven, zoals de Post of de NMBS. Verhofstadt, Onkelinx, Daems, Di Rupo, De Croo, Dehaene en de leden van de beheerraad, allemaal dragen ze een verpletterende verantwoordelijkheid in de ellende die het faillissement heeft veroorzaakt. In feite zijn alle politieke partijen die de voorbije 20 jaar zogezegd in onze naam het land bestuurd hebben, mede verantwoordelijk voor het faillissement en het feit dat wij onze job kwijt zijn. En zij zitten nog steeds op hun stoel. Op het moment van de sluiting hadden ze de mond vol van het 'sociaal drama'. Maar zij weten niet waarover ze spreken. Want zij hebben nog geen dag aan de dop gestaan. Zij hebben nog geen euro verloren. Zij leven niet in dezelfde onzekerheid als velen van ons. En zij hopen dat wij ons daarbij gaan neerleggen. Maar dat kan niet, gisteren niet, vandaag niet, morgen niet.

Jeanne Delahaye
Onkelinx is zeker verantwoordelijk. Als vice-premier was ze goed geplaatst om van alles op de hoogte te zijn. Di Rupo ook, de hele Parti Socialiste. En dan al diegenen die de maatschappij bestuurden, dat is duidelijk. Allicht ook Verhofstadt, want hij is eerste minister en was ook op de hoogte van de zaken. Toen we naar de commissie zijn geweest, heeft Verhofstadt trouwens toegegeven dat er kleine fouten zijn gemaakt. Op een zeker moment begon hij trouwens zijn stem te verheffen, hij schreeuwde omdat we het niet eens waren met hem. Mensen die zich zo opwinden, dat moet toch zijn omdat ze zichzelf iets te verwijten hebben. Anders hou je toch dezelfde toon aan, als je je onschuldig voelt. En de Zwitsers in ieder geval, in koeien van letters!

Roland Van Rafelghem
De verantwoordelijkheid van de politiek is groot. In de eerste plaats! Zij waren hoofdaandeelhouder, zij wilden de meerderheid aan Swissair geven. Maar ik vond dat geen goed idee. Het moest fifty-fifty blijven. Dat was mijn gedacht. Het sleepte al jaren aan, dat was ook al met de vorige regeringen. Je ziet dat nu ook met het spoor, de Lijn, de Post. Ze willen dat allemaal liberaliseren of privatiseren. Daar is ook al lang sprake van. Toen minister De Croo aan de macht was, was hij daar al mee bezig.

Patricia Drabs
De hele Belgische politiek is verantwoordelijk. Ze zouden zich maar al te graag wegstoppen achter de verantwoordelijkheid van Swissair, zoveel is duidelijk. De socialisten. De akkoorden met Swissair werden getekend door Di Rupo. Men gooit de bal altijd in het kamp van een ander. Alle ministers die sinds 1990 aan de macht waren, zijn verantwoordelijk.

Jozef Vandeput
De politieke verantwoordelijkheid... dat is gesjoemel tot en met. Van om het even welke kleur. Met een andere kleur aan de macht was het niet beter geweest. Nu was het de VLD die de scepter zwaaide. Het zijn ook zij die de laatste niet-gerespecteerde contracten hebben gesloten. Zoals Daems die zei: 'Dat doet deugd', met zijn glas in zijn handen. Ik zal dat nooit vergeten. Ik denk wel dat hij het op de champagne had en niet op de akkoorden. Het was al lang bezig, ik weet het al van 1982, met De Croo. In 1982 was Sabena een gezond bedrijf. Hoe verder we in de tijd teruggaan, hoe meer schuldigen we kunnen vinden. Ik weet niet hoever we moeten teruggaan. Er was geen weg meer terug. Maar van de eerste tot de laatste, hoe miniem ook, ze zijn allemaal schuldig. Ik zou het niet over mijn hart krijgen om zo met de mensen om te gaan. Ze zouden dat van mij niet moeten vragen. Ik zou niet in zo een cinema kunnen zitten.

Nicolas Michel
Verhofstadt is uiteraard verantwoordelijk. Hij had Sabena uit de financiële problemen kunnen halen. Hij heeft dat overbruggingskrediet geregeld maar Sabena had 80 miljard nodig. De staat had toch 40 miljard kunnen deblokkeren. Maar neen. Men wou het schip laten zinken. Daems ook en dan Di Rupo, die heeft de akkoorden met Swissair gesloten. Hij is mede de oorzaak van de problemen bij Sabena. De verantwoordelijkheid ligt voor de helft bij de Zwitsers en voor de helft bij de Belgische politici.

Patrick Wilputte
Naar mijn mening is de regering de hoofdverantwoordelijke. Dat is duidelijk. Het zijn zelfs de Zwitsers niet. Zij waren oneerlijk natuurlijk. Maar als ik oneerlijke bedoelingen zou hebben en ik vind een onnozele hals om te pluimen, dan is het aan hem om zich te verweren. Wel, de Zwitsers hebben hun slachtoffer gevonden: de Belgische regering. En die hebben zich goed laten doen. Of beter, ze hebben laten begaan. Je gaat me toch niet doen geloven dat het allemaal imbecielen zijn, dat er niemand was die iets zag aankomen. Je bent hoofdaandeelhouder en je hebt een minderheidsaandeelhouder die al je geld uitgeeft, en je gaat dat niet eens nakijken! Het is zelfs de regering niet maar eerder de politieke cultuur die is ingevoerd. Of het nu Verhofstadt is of Piet en Pol. Zolang deze politiek zal worden verdedigd, zal alles bij het oude blijven. Het is een mondiaal probleem. We kunnen de wereld niet besturen zoals dat nu wordt gedaan, anders zouden er zich altijd zulke catastrofes voordoen. Dat gebeurt niet enkel in België. Overal zijn er sluitingen: Philips, United Airlines... Dat is toch het bewijs dat het aan het systeem ligt. Er moet absoluut poen worden verdiend. Maar ten koste van wat? Op een bepaald moment zullen we allemaal in een situatie terechtkomen dat ieder van ons in de miserie zit en de economie tot stilstand komt. Want het zijn de werkende mensen die de economie van een land doen draaien. Het personeel doet een bedrijf functioneren. Ik zeg niet dat er geen mensen aan het hoofd mogen staan. Maar we konden van directeur veranderen en toch bleef Sabena functioneren. De dag dat men de medewerkers buiten gooide, werkte Sabena niet meer. Zo ingewikkeld is dat niet.
Een andere verantwoordelijke: de vakbonden. Het eerste werk van de vakbond had een harde strijd tegen het faillissement moeten zijn. Maar die brede sociale beweging is er niet gekomen. Die kon er niet komen. Zolang een vakbond verbonden is aan een politieke partij zal dat niet gebeuren. Het ABVV gaat de PS, die aan de macht is, toch niet lastigvallen. De liberalen evenmin.
Mochten we op een dag een onafhankelijke vakbond kunnen oprichten, die in staat is om alle strekkingen te verenigen in de strijd tegen het onrecht... Als je alles van dichtbij bekijkt, moet je concluderen dat de regering zich wil ontdoen van alles wat maar openbare dienst is. Ze wil alles privatiseren, de MIVB, de NMBS, enz. Dat is niet logisch. Openbare diensten moeten door de staat beheerd worden, er zijn geen 36 oplossingen mogelijk. Ik zeg niet dat we moeten leven in een maatschappij waar alles door de staat wordt beheerd maar alles wat behoort tot de publieke sector, moet door de staat worden beheerd. Het onderwijs, de transportsector... Ik beweer niet dat er naast Sabena geen ander maatschappijen actief mochten zijn. Maar er moet toch een nationale maatschappij zijn die afhangt van de staat. Ik voel dat toch zo aan. Het is zoals het water en de gas, als we dat allemaal beginnen te privatiseren, dan is het hier binnen de kortste keren een ongelooflijke zwijnenstal. Zoveel is zeker.

Alain Bacci
Al onze oud-premiers. De verantwoordelijken die ofwel minister van Transport waren of... De Croo in zijn tijd, Onkelinx, Daems, Verhofstadt die eerste minister is, Daerdenne... Ik stel mij steeds de vraag: 'Hoeveel geld heeft Reutlinger gekregen om Sabena ten gronde te richten?' Want daarna is hij naar Frankrijk gegaan, bij Air Liberté, en zes maand daarna zaten ze daar in hetzelfde schuitje. Misschien krijgt die vent daarvoor wel een premie! Ze vertellen hem: 'Goed, nu ga je daarheen en je krijgt zes maand om ze daar kapot te krijgen.'

Titel: Ik beschuldig... in naam van de Sabeniens

Auteurs: Maria Vindevoghel, Kathlijn Pittomvils, Julien Versteegh, Alice Adler

Uitgeverij EPO, Berchem-Antwerpen, 2003

Isbn 90 6445 293 8

Nur 740

Paperback 12,5 x 20 cm - Geïllustreerd - 208 blz.

12,50 EUR