arch/ive/ief (2000 - 2005)

Op donderdag 27 februari vindt er in Leuven een betoging plaats van de Nationalistische Studentenvereniging (NSV), een fascistische studentenclub die nauwe banden heeft met het Vlaams Blok. Ook de antifascisten blazen verzamelen voor een tegenbetoging die van start gaat om 19.00u. op het Hogeschoolplein. We roepen iedereen alsnog op om deel te nemen aan deze tegenmanifestatie. Naar aanleiding van deze antifascistische actiedag publiceren we op deze site een dossier van Vincent Scheltiens over het Vlaams Blok en hoe het te stoppen. Tien vragen over het Vlaams Blok.

1°) Wat voor een partij is het Vlaams Blok? Is ze fascistisch?

Het VB is binnen Europees uiterst-rechts een buitenbeentje. Het is niet alleen een reactionair nationalistische partij, het is niet alleen een rechts-populistische partij, het is niet alleen een ethisch ultra-conservatieve partij, het is niet alleen een partij die garen spint met haar xenofobe koers. Het VB draagt al die elementen tegelijk in zich, omdat ze onderdelen zijn van een coherent fundamenteel programma dat steunt op het solidarisme, het ontkennen van de sociale klassen, het actief bekampen van de georganiseerde arbeidersbeweging. Voor het VB primeert de mono-etnische volksgemeenschap, in de sociaal-economische sfeer vertaalt zich dat in verticalistische verhoudingen waarbij werkgever en werknemer aan hetzelfde doel werken. Net als het historisch fascisme bouwt het VB zich op als een autonome factor, schuwt de sociale demagogie niet om een massa-aanhang te verwerven in bepaalde delen van de arbeidersklasse, maar hengelt ze onmiskenbaar naar de steun van de Vlaamse burgerij om aan de macht te komen. In tegenstelling tot de jaren '20 en '30 opteert de burgerij echter nergens in Europa voor het fascisme, de economische conjunctuur vereist dat niet (de winstmarges zijn niet in gevaar). De burgerij heeft het fascisme evenmin nodig omdat de klassencollaboratie van de sociaal-democratie en van de top van de georganiseerde arbeidersbeweging efficiënter werkt en omdat het fascisme (de holocaust!) nog vers in het geheugen ligt en haaks staat op de kunstmatige ideologische rechtvaardiging van het eengemaakte kapitalistische Europa. Het VB opteert dus noodgedwongen voor een louter electorale strategie en niet voor de fysieke confrontatie met de georganiseerde arbeidersbeweging of delen ervan. Maar qua ambitie en intentie is er een ijzersterke parallel tussen de aanhangers van de 'nieuwe orde' in het Vlaanderen van de jaren '20 en '30. Die vooroorlogse ervaring, de collaboratie en de leiders van toen worden binnen het VB gekoesterd en hun erfenis van generatie op generatie doorgegeven. Men kan dus stellen dat het VB inderdaad fascistisch is, maar in een conjunctuur te werk gaat die haar project niet toelaat. Dit en het feit dat het fascisme al eens aan de macht is geweest, noopt het VB tot een modernisering van haar fascisme, waarbij de term fascisme uiteraard uit den boze is. Op dat vlak ging het VB niet zonder succes in de leer bij het Franse Nouvelle Droite van Alain de Benoist. Qua personeel bestaat er overigens een groot verschil tussen enerzijds alle leidinggevende VB-figuren - die allen eerst hun sporen verdienden in meer militante fascistische randorganisaties - en de kiezers van die partij. Hetzelfde kan overigens gezegd worden over het historisch program van het Blok en de belangen van het gros van haar kiezers: ook daar zien we een grote tegenstrijdigheid.

2°) Hoe kan je verklaren dat het Blok nu ook doorbreekt in de landelijke gemeenten, in de rustige villawijken?

De VB- aanhang beperkt zich inderdaad niet meer tot bepaalde wijken in de grote steden. Maar daar is ze wel electoraal groot geworden (en daar zal de ommekeer ook ingezet moeten worden). Intussen deint het zich electoraal als een olievlek uit over heel Vlaanderen. We kunnen daar verschillende redenen voor aanhalen. De belangrijkste lijkt ons - en die zien we ook elders in Europa - dat mensen die het beter hebben uit letterlijk conservatief zelfbehoud VB stemmen om de uit de grootstad oprukkende negatief ingeschatte fenomen van zich af te houden, want die dreigen instabiliteit of onzekerheid te creëren. Dat is een diep egoïstische, verwerpelijke reflex, een soort NIMBY-gevoel (Not in my backyard). Voor sommigen van die kiezers komt de dreigende instabiliteit ook uit Europa en klampt men zich vast aan de Vlaamse regionale entiteit. Het hoeft dus helemaal niet dat men in landelijke gemeenten of rustige villawijken met gevolgen van grootstedelijke fenomenen te maken krijgt, de massamedia brengen die wel in de huiskamer. Daar komt nog bij dat eenmaal het VB een algemeen gekend fenomeen is - haar boegbeelden zijn om de haverklap in de massamedia te zien, te horen en te lezen - er bij heel wat mensen gewenning en banalisering ontstaat. Zeker wanneer men vindt dat de traditionele politiek te laks is om de eigen verworvenheden te beschermen tegen het 'onzekere'. Vanaf een bepaald moment wordt het VB een soort fetisj waarmee je als bangerik de politiek discreet in het stemhokje kan 'afstraffen', vaak ook om de meest futiele persoonlijke frustratie. Je kan het VB niet breken door bij deze laatste kiezers te beginnen. Je moet ze breken in hun ruggengraat, daar waar het allemaal begon, in de grote steden.

3°) Kan het Vlaams Blok niet beter verbrand worden aan de macht? Het cordon sanitaire lijkt ze immers niet af te stoppen?

Het VB aan de macht betekent niet dat we in een fascistische dictatuur leven. Er zullen nog andere politieke partijen, vakbonden en verenigingen actief zijn. Tactisch zal het VB het overigens slim spelen en alles in het werk stellen om het establishment te bewijzen dat ze in haar belang kan regeren. In een stad waar het VB aan de macht is zal ze nog meer diensten privatiseren, nog meer subsidies afbouwen, nog meer politie en zero-tolerance invoeren... maar daar zal geen enkele neoliberaal om treuren want die willen dat ook allemaal. Voor de eigen achterban zal het VB een aantal maatregelen treffen met een hoogst symbolische draagwijdte (straten herbenoemen naar figuren uit hun eigen verleden), maar in de eerste plaats maatregelen nemen gericht tegen de geïmmigreerde gemeenschap en het progressieve verenigingsleven. Van dan af zal alles gebanaliseerd worden en elk historisch besef zal verdwijnen. Ten eerste zal er zich dus een nog grotere verrechtsing van het beleid voordoen. Ten tweede zullen er reële slachtoffers zijn (geïmmigreerden, asielzoekers, jongeren, progressieve verenigingen...). Dat moeten we ten allen prijze vermijden. Het komt er anders op neer dat we gewoon het welzijn en de ontwikkelingsmogelijkheden van deze mensen opofferen. We zitten echter geen onschuldig spelletje schaak te spelen. Het gaat om mensen. En daar zal het niet bij blijven. De verrechtsing en de beknotting van democratische rechten en vrijheden zal zich nadien ook tegen al de rest keren. En verzet zal dan nog moeilijker zijn want de krachtsverhoudingen zullen dan in ons nadeel veranderd zijn. Naast de versmalde democratische marges zal ook inzake achteruitgang van het politieke bewustzijn een beleidservaring van het Blok catastrofale gevolgen hebben.

Het cordon sanitaire houdt het VB voorlopig van de macht en, mits strak toegepast, zou ze ook het VB uit de politieke discussie moeten houden maar dat is geenszins het geval. Het krakkemikkige cordon sanitaire op zich dijkt het Vlaams Blok electoraal of politiek-organisatorisch niet in. Meer zelfs, het levert hen als underdog en martelaar nog wat extra stemmen op. Het cordon sanitaire moet absoluut gehandhaafd blijven en zelfs verstrakt worden, maar zolang er tegelijk geen ander sociaal beleid gevoerd wordt, zal het VB niet ingedamd worden. Zoals de cijfers aantonen geeft het huidig neoliberaal beleid het VB nog meer wind in de zeilen. Als daarenboven een aantal thema's en programmapunten van het VB door de andere partijen worden overgenomen, voelt de VB kiezer zich nog meer bevestigd in zijn keuze. Denk maar aan het asielbeleid: de gesloten centra en de uitwijzingen per charter stonden aanvankelijk in het VB-zeventigpuntenprogramma alvorens ze regeringsbesluiten werden.

4°) Zouden alle partijen niet best samenwerken tegen het Blok zoals in Antwerpen?

In tegenstelling tot wat menig mainstream waarnemer dacht heeft de Antwerpse monstercoalitie het Blok niet kunnen tegenhouden. Die commentatoren wijten dit nu aan het feit dat je met deze bonte coalities geen toonbeeld van eenduidig vastberaden bestuur krijgt. Dat klopt. Maar waarom is dat zo? Omdat men de aan elkaar tegengestelde opdrachten die de verschillende partijen van hun kiezers meekrijgen tot een mengelmoes of een grauwe consensus moet verbinden met al het gekrakeel vandien. Wat gebeurt er in zo'n geval? Dergelijke coalities baseren zich op de grootste onderlinge gemene deler en dat is een neoliberaal beleid. Dat beleid speelt het Blok in de kaart. We zien dat ook aan het feit dat naast het Blok de VLD vooruitgaat en dat zowel SP als Agalev, ondanks de zwakke score van de CVP, achteruit boeren. Het gaat van kwaad naar erger. Rechts profiteert van de druk van uiterst-rechts om nog meer te verrechtsen. Daarom staat in Antwerpen nu 'veiligheid' bovenaan de gespreksthema's voor het nieuw bestuursakkoord. SP en Agalev zeggen niet nee, want hebben geen alternatieve voorstellen en beseffen - als echte politicards - dat in zo'n bonte coalitie 'iedereen eens moet kunnen scoren'. Tegenover het VB past 1°) een strak cordon sanitaire; en 2°) een gezamenlijke inspanning van de linkerzijde om ook links en krachtdadig een sociaal beleid te voeren ten gunste van alle mensen.

5°) Enkel radicaal links kan het VB verslaan, want de mensen zijn alle andere partijen beu en scheren ze over de dezelfde kam...

Radicaal links op zich is vandaag klein en verdeeld. Die verdeeldheid begint stilaan misdadig te worden op het moment dat het VB in Antwerpen 33% van de stemmen haalt. Daar moet dringend wat aan gedaan worden. Er is immers nood aan een breuk met het neoliberale eenheidsdenken en -doen, aan een antikapitalistisch alternatief. Vandaag verdedigen enkel radicaal-linkse formaties dat. Maar zelfs àls radicaal links komaf maakt met de onderlinge verdeeldheid en het sektarisme, is een grote electorale geloofwaardigheid niet meteen gegarandeerd. Op zich zal dat ook niet meteen het VB op grote schaal indijken. De overgrote meerderheid van oprecht linkse mensen blijft immers in of rond SP en Agalev, al was het maar als 'minste kwaad en nuttige stem' tegenover het VB. Radicaal links moet dus ook de leidingen, de leden en het publiek van SP en Agalev, van de beide vakbonden, onder druk zetten om te breken met het neoliberale beleid, met het samenklitten met rechts. Om het VB te isoleren is er nood aan een verbond van alle 'democraten', maar om het tij te keren is er nood aan een duidelijke linkse macht die ook een daadwerkelijke linkse politiek voert. In de mate dat radicaal links die moderne variant van het arbeiderseenheidsfront volhoudt, zal ofwel vooruitgang geboekt worden of zal de achterban van deze grootlinkse formaties (die geen links beleid voeren) haar conclusies trekken. Essentieel in deze tactiek is het tot stand komen van brede gezamenlijke mobilisaties: rond een sociaal noodplan, rond de financiële middelen voor zo'n noodplan, rond het algemeen stemrecht, rond de uitdieping van de democratische rechten en vrijheden in het algemeen. Uiteindelijk ligt het succes in de bestrijding van het VB in de sociale en democratische strijd tegen het neoliberalisme dat het VB slapend rijk maakt.

6°) Hoe komt het dat extreem-rechts in Wallonië niet doorbreekt?

Objectief bestaat er in Wallonië een voedingsbodem voor uiterst-rechtse demagogie die gezien de gevolgen van de sociaal-economische crisis zelfs groter is dan in Vlaanderen. Dat bleek ook in een recent verleden toen ze ook daar én in Franstalig Brussel aan een steile electorale opmars begonnen. Maar Waals en Franstalig uiterst-rechts hebben zich niet weten te verenigen in één partij zoals met het VB in Vlaanderen het geval was. Er is geen leider die daar de autoriteit, het prestige en de 'onkreukbaarheid' heeft, wat Karel Dillen wel had in Vlaamse uiterst-rechtse middens. Ze zijn niet presentabel, hebben zich niet weten te moderniseren zoals het VB, en gaan ten onder aan broedertwisten. Bij hun 'lancering' hadden ze evenmin de legitimiteit mee die het VB in bepaalde Vlaams-nationale middens wel had als reactie op het zogenaamde verraad van de Volksunie die eind jaren zeventig het Egmont-pact goedkeurde. Want ook op dat vlak gedijt het VB op een niet kunstmatige voedingsbodem (hetzelfde kan gezegd van haar ultra-reactionaire etische standpunten). De Waalse politieke wereld, zelfs de PRL van Louis Michel, spreekt ook een ander discours dan het gros van traditioneel politiek Vlaanderen, ook al nemen ze samen dezelfde law and order maatregelen. Daarnaast spelen PS en Ecolo - hoewel ze beide ook het systeem beheren en de PS ook betrokken was bij corruptie en bij de overname van VB-standpunten inzake asielbeleid - op het terrein een andere rol dan SP en Agalev. De PS heeft op een aantal plaatsen vrij snel gereageerd op het stemmenverlies aan uiterst-rechts en is met een aantal sterke figuren een populistische koers gaan varen, haar eigen wijken terug gaan heroveren, vaak geholpen door de inzet van aanzienlijke middelen wat voor de PS niet moeilijk is gezien ze de ruggengraat vormt op alle machtsniveaus in Franstalig België. Ze heeft wel haar antiracistisch én antifascistisch discours aangescherpt. Ecolo heeft in Wallonië meer voeling met het sociale, met het volkse en kanaliseert zo veel sociaal ongenoegen in het progressieve kamp. Zo is het treffend dat Franstalig extreem-rechts niks heeft gewonnen (integendeel) uit heel de Witte Beweging die in Wallonië erg sterk was. De voorbeeldige rol van ouders als de Russo's of van een Vincent Decroly heeft uiterst-rechts heel wat parten gespeeld. Bij de recente gemeenteraadsverkiezingen blijkt ook dat vele nieuwe kiezers (Italianen, Spanjaarden, Grieken...) voor de PS hebben gestemd. De immigratiegolven in Wallonië zijn overwegend Zuid-Europees en van iets vroegere datum, in de media en de politiek is de beeldvorming ook positiever (denk maar aan immigrantenzoon Elio Di Rupo, in Vlaanderen moeten we de eerste partijvoorzitter van Turkse of Marokkaanse origine nog zien).

7°) Moet men het Blok niet best verbieden?

Het buiten de wet stellen van een partij die 15% van de stemmen haalt, daarmee electoraal de derde partij van Vlaanderen is, zou op zich al een laattijdige stap zijn. Maar bovendien en vooral is het een contraproductieve stap. Men moffelt het probleem (het VB) weg, maar het ongenoegen van de kiezer blijft. Men moet de oorzaken van dat ongenoegen ten gronde bestrijden, er zijn geen binnenwegen (ook niet de vervanging van de stemplicht door het stemrecht). Zo'n maatregel werkt passiviteit in de hand en wekt illusies in de 'onpartijdigheid' van de heersende macht. De criteria die van bovenaf gehanteerd zouden worden (de grondwet?), snijden aan twee kanten. Men kan dan elke organisatie verbieden die het privé-bezit van de productiemiddelen in vraag stelt, of die de afschaffing van de monarchie eist. De geschiedenis leert ons dat zo'n wettelijk verbod op zich niks oplost. Onder Bismarck werd eind 19de eeuw een antisocialistenwet gevoerd die in Pruisen de opkomende sociaal-democratie in de clandestiniteit dreef. Toen enkele jaren later die wet opgeheven werd was de SPD massaler dan ooit. Omdat de voedingsbodem van de SPD uiteraard niet weggenomen kon worden. Hetzelfde geldt voor het buiten de wet stellen van de communistische partijen in de Zuid-Europese dictaturen (Franco in Spanje, Salazar in Portugal, de kolonels in Griekenland...). Waar recentelijk extreem-rechtse partijen verboden werden (Duitsland) of waar ze geen speelruimte krijgen (Zweden, Nederland), zien we overigens dat de extreem-rechtse actie zich verplaatst naar het anoniemere straatgeweld waarbij geïmmigreerden, homo's, vakbondsmensen e.d. weerloze doelwitten worden van allerhande aanslagen.

In plaats van passief te wachten op zo'n verbod van bovenaf, is het beter de sociale meerderheid te mobiliseren tegen de activiteiten van het VB en deze trachten te verhinderen, gewapend met een eigen sociaal-politieke eisenbundel.

8°) Welke houding kunnen we hebben tegenover mensen die op het VB stemmen?

We moeten een belangrijk onderscheid maken tussen enerzijds de natuur van het VB en haar politiek personeel en anderzijds het gros van haar kiezers. Dat zijn geen fascisten, de meerderheid zijn geen racisten, ze zijn wel ten prooi aan racistische vooroordelen. In de grote steden gaat het veeleer om mensen die door de gevolgen van een globale crisis, het ontbinden van de sociale weefsels en van de collectieve sociaal gebaseerde identiteit zich laten verleiden tot een nieuwe kunstmatige pseudo-identiteit dat het VB hen aanreikt ten koste van anderen die in hetzelfde schuitje zitten. We moeten die kiezer niet sussen, niet paternalistisch bejegenen, niet zijn vertrouwen in 'de politiek' herstellen. We moeten uit het anecdotische treden, met concrete sociale eisen afkomen waar iedereen (Belg of niet) beter van wordt en een alternatief aanbieden dat even radicaal als genereus is, dat aanzet tot zelforganisatie en actie tegen de werkelijke verantwoordelijken. Dit betekent geenszins dat 'het VB de juiste problemen stelt maar de verkeerde oplossingen aandraagt'. Het VB stelt de problemen immers totaal fout, kwaadaardig uit de context gelicht.

9°) Is het VB anti-neoliberaal of zelfs antikapitalistisch, zoals NSV'ers beweren?

In wezen is het VB is zeer neoliberaal en uitermate pro-kapitalistisch. Het ijvert voor een verdere daling van de loonnorm, wil cao's afschaffen, patronale bijdragen aan de sociale zekerheid nog meer verminderen, minder vennootschapsbelasting heffen, meer privatiseren, inzake pensioenen het kapitalisatiestelsel veralgemenen... Maar er is natuurlijk ook de sociale demagogie, hoewel de 'sociale vooruitgang' die ze voorstelt er één is enkel voor het 'eigen volk' en liefst het kroostrijke eigen volk. De antikapitalistische rethoriek die typisch is voor klassiek fascistische partijen wordt door het VB weinig uitgespeeld. In fascistische randorganisaties van het VB zoals NSV leeft dat pseudo-antikapitalisme sterker. Die 'antikapitalistische', zelfs 'revolutionaire' dimensie bij fascistische organisaties verdwijnt overigens van zodra ze aan de macht worden gebracht. Degenen die er echt in trapten worden dan met alle mogelijke middelen uitgeschakeld (zoals Rohm, de gebroeders Strasser en de SA in de Nacht van de Lange Messen). Het fascisme verwerft immers een massale aanhang onder de middenstand (die in tijden van crisis door het grote kapitaal wordt platgewalst) en de verpauperende arbeidersklasse, maar eenmaal aan de macht dient ze de belangen van het grootkapitaal.

10°) Al die aandacht voor het VB is enkel maar reclame. Zouden we ze niet beter doodzwijgen?

Als we daar al voor zouden kiezen, is het daar nu rijkelijk laat voor. Met haast 50.000 voorkeurstemmen is De Winter veruit de populairste politicus van Antwerpen. De media dragen wel een verantwoordelijkheid omdat ze hem enigszins mee gemaakt hebben door hem en zijn kompanen 'uit democratische overwegingen' ruim aan bod te laten komen. Maar hoe dan ook helpt doodzwijgen niet. Bob Cools probeerde het in Antwerpen en het heeft niet gebaat, integendeel. We moeten hen blijven ontmaskeren, hen openlijk blijven bekampen. Wie het VB efficiënt wil bekampen kan nooit om dit heen: probeer wat je wil (verbieden, doodzwijgen, aanklagen, ontmaskeren), het helpt allemaal geen moer als links geen even radicaal, even militant uitgedragen alternatief heeft tegenover de heersende variant van de kapitalistische politiek, het neoliberalisme.