arch/ive/ief (2000 - 2005)

Het voorbije decennium zagen we in Kazachstan massale privatiseringen en een drastische beperking van de levensstandaard. We zagen er echter ook een toename van militante arbeidersstrijd. De voorbije maanden is de situatie nog verergerd nadat de VS een aantal militaire basissen heeft geopend in het land. Per-Åke Westerlund sprak hierover met Ionur Kurmanov, een lid van het CWI in Kazakstan en een gekende arbeidersleider die in de jaren '90 gedurende 5 maanden in de gevangenis belandde wegens zijn rol in strijdbewegingen. Ionur was actief in de grootste protesten die er al geweest zijn tegen het kapitalistische beleid van president Nursultan Nazarbayev. Zo leidde Ionur een staking van 5.000 arbeiders gedurende 7 maanden. Hij werd daarop vervolgd op beschuldiging van het "beledigen van de president". Het CWI was actief betrokken in een solidariteitscampagne tegen zijn arrestatie. Sinds zijn vrijlating was hij geregeld het slachtoffer van fysiek geweld, maar hij blijft zich actief inzetten en strijdbewegingen leiden.

Wat is het belang van de massale privatiseringen in Kazakstan?

Er werd in 1994 van start gegaan met massale privatiseringen en in de vier jaren die daarop volgenden werd ongeveer alles geprivatiseerd: de belangrijkste industrieën, de olie en gasontginning,... Meer dan 300 mijnen werden overgenomen door multinationals uit het Westen. Dit omvat meer dan 90% van de natuurlijke rijkdommen van het land.

In de Sovjetunie was Kazakstan de derde grootste producent van tractoren. Dit bedrijf, met 50.000 werknemers, werd verkocht aan een Turkse onderneming dat uiteindelijk het bedrijf in Kazakstan sloot. Een gespecialiseerd staalbedrijf met moderne machines werd overgenomen door een Israëlisch-amerikaanse onderneming. In oktober 2002 gingen de werknemers over tot het bezetten van het bedrijf omdat ook zij bedreigd werden door een sluiting.

Gewoonlijk wordt de productie enkel verdergezet gedurende een paar jaar, tot zolang de voorraden strekken en er niets in de machines moet geïnvesteerd worden. Bovendien kunnen de buitenlandse bedrijven rekenen op lage lonen, het loon is er lager dan 200 Euro per maand.

Hoe worden de arbeiders behandeld?

De uitbuiting is sterk toegenomen. In de mijnen is er een werkdag van 12 uren. De meeste mijnwerkers houden het maar 6 jaar vol, velen sterven op jonge leeftijd. Ongeschoolde jongeren krijgen jobs waarbij geen enkele veiligheids- of gezondheidsregel van toepassing is. In veel gevallen wordt dan bovendien nog geen loon betaald of slechts met enkele maanden vertraging.

Het tweede grootste gasveld in de wereld, Karakheganak, bevindt zich in Kazakstan. De ontginning ervan gebeurt door een consortium van bedrijven geleid door British Gas. Een Palestijns-Italiaans bedrijf is verantwoordelijk voor het bouwen van de installaties. Die gebruiken allemaal ongeschoolde jongeren en ook arbeiders die ze laten aanvoeren vanuit Maleisië. Deze bedrijven kopen heel bewust niets in Kazakstan zelf, alles wordt geïmporteerd. Hierdoor doet de Kazakse economie eigenlijk geen enkel voordeel aan de gasontginning.

Toen de premier een bezoek bracht aan Karakheganak gingen 10.000 arbeiders in staking. Er was een immense betoging om vakbondsrechten te eisen en echte arbeidscontracten met verbeterde arbeidsomstandigheden.

Wat gebeurt er met diegenen die hun werk verliezen?

De meeste werklozen worden straatverkopers die gebruikt worden door kleine bedrijven om 7 dagen per week op straat te verkopen. Zo is er een stad waar de broer van de burgemeester een heel netwerk van winkels heeft en eigenlijk de volledige stad controleert. De politie wordt er ingezet tegen arbeiders die zich niet "gedragen".

Anderen emigreren en trekken voornamelijk naar Rusland in de hoop daar te kunnen overleven.

Hoe reageren de arbeiders op de omstandigheden waarin ze werken en leven?

Sinds eind jaren '90 is er een belangrijke toename van verzet. In Zhambul, een stad waar veel chemische industrie gevestigd is, vormden arbeiders in 1996 een stakingscomité dat in de praktijk heel de stad gerund heeft gedurende een aantal weken. Twee jaar later waren er straatgevechten tussen de arbeiders en de politie. De regering is moeten tussenkomen met het leger en arresteerde de meeste leiders van de beweging.

In 1997 slaagde de Arbeidersbeweging, een organisatie waarvan onze leden in de leiding zitten, erin om de regering te dwingen de energie-prijzen te verlagen na een bezetting van het kabinet van de burgemeester in Alma Ata. Er was een staking om te verhinderen dat het Belgische Tractebel het energiebedrijf zou overnemen. Uiteindelijk moesten de prijzen met 50% dalen in Alma Ata en met 20% in de rest van het land.

Wie wordt verantwoordelijk geacht voor de crisis?

De buitenlandse bedrijven en president Nazarbayev worden gezien als de schuldigen voor de crisis. De strijd gaat om lonen en arbeidscondities, maar ook over het beleid van de regering. Er worden veel eisen gesteld voor hernationalisering en een planning in plaats van hoe het systeem nu werkt.

Hoe verrijken de heersende lagen zich nu alles verkocht is aan buitenlandse bedrijven?

Ze bezitten aandelen in grote "nationale strategische bedrijven" die geprivatiseerd zijn. Zo heeft de familie van Nazarbayev belangen in het belangrijkste olie-bedrijf. Kleinere bedrijven op de lokale markt hebben ze zelf overgenomen.

De VS bouwt militaire basissen in het land, hoe wordt dat gezien door de bevolking?

Er is in Kazakstan een sterk anti-Amerikaans gevoelen dat al generaties lang aanwezig is. De bouw van militaire basissen versterkt dat nog meer, vooral omdat die ook gezien worden als een steun aan de president. De burgerlijke liberale oppositie verliest ook aan steun, vooral omdat ze door de VS gefinancierd worden.

In een recent rapport wijst de CIA op twee gevaren. Er is het gevaar van het islamfundamentalisme dat een opgang kent op basis van oppositie tegen de VS-oorlogen. De islamfundamentalisten hebben een trditie van gewapende guerilla. Daarnaast is er volgens de CIA het gevaar van sociale explosies in de industriële regio's waar de ontevredenheid van de arbeiders erg groot is.

De Amerikaanse troepen bevinden zich op twee basissen vlakbij de olievelden. Dit kost hen 2 miljard dollar. De Kazakse regering laat dit toe omdat ze 100 miljoen dollar directe steun van de VS kregen en militair gereedschap om patrouilles op de Kaspische zee te organiseren.